Her ne kadar tartışmalı olsa da sinemamızın 100. yılını kutluyoruz. Kitap Fuarı’nın bu yılki teması da Sinemamızın 100 Yılı, onur yazarı ise Atillâ Dorsay. Biz de, bu vesileyle Türkiye sinemasını tanımayı kolaylaştıracak 20 kitaplık bir seçki hazırladık.
Kitap Fuarı’nın bu yılki teması, Türkiye sinemasının bir asırlık birikimine saygıyla ‘Sinemamızın 100 Yılı’ bildiğiniz gibi. Sinema yazarlığının üretken duayeni Atillâ Dorsay da fuarın onur yazarı. Bu resimden yola çıkarak, sinemamızın bunca yıllık serüvenini okuyarak öğrenebileceğiniz 20 kitabı bir araya getirmeye çalıştık biz de. Sinema kitaplığı konusunda sıkıntılı bir memleket olduğumuz gerçeğini unutmasak da, Türkiye sineması hakkında yığınla kitap çıktı araştırmamız sırasında ve bunlar arasından 20 kitabı ayıklamak da epeyce zor oldu. Gözümüzden kaçan ya da çeşitli nedenlerle listeye giremeyen kitapların yazarlarından da şimdiden özür dileyelim. Listede olmayan birçok eserin sinema kitaplığımıza değerli notlar düştüklerini, kişisel dağarcığımıza büyük katkıda bulunduklarını da ekleyelim.
Az basılan, az satılan bir alan sinema kitapları, ancak ‘kaynak’ olma konusundaki önemleri yadsınamaz. Sinemamızın ilk günlerinden bu yana geçen zamanı ve nasıl bir gelişim geçirdiğini belgelemek, bu kitapların görevi ve bunu da layıkıyla yaptıklarını söylemek mümkün. Sinemaya dair ‘kaynak yayın’ dendiğinde ilk akla gelen isimler, tahmin edebileceğiniz gibi bu toplamda da öne çıkıyor. Atillâ Dorsay, Agâh Özgüç, Giovanni Scognamillo, Rekin Teksoy, Burçak Evren, Nijat Özön, Âlim Şerif Onaran gibi arşivci yazarlar, sinemamızın da belleğini oluşturuyor, belgeleriyle önümüze koyuyorlar olan biteni. Ağırlık onlarda, ama yakın dönemin tanıklığını yapan kaynaklar da yok değil 20 kitaplık toplamda.
İsterseniz yavaş yavaş listeye geçelim ve sinemamızın 100 yılını okuyarak öğrenmenin yollarını keşfedelim hep birlikte… Eksik gedik varsa da tamamlanmasını bekleyelim ya da biz tamamlayalım mümkünse! Listedeki kitapların bir kısmının baskılarının tükendiğini de hatırlatalım yayınevlerine. Bir uyarı da sinemaseverlere: Bu kitaplardaki bilgilerin büyük bir çoğunluğuna ‘internet hapları’ndan ulaşmanız imkânsız, alın okuyun!
Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü, Agâh Özgüç
Horizon; 2012
SESAM (Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği) tarafından ciltler halinde basılan, sonrasında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından İngilizcesi de yayımlanan ‘Türk Filmleri Sözlüğü’, Agâh Özgüç’ün arşivci doğasının devasa bir yansıması. Türkiye sinemasının belleğini oluşturan isimlerin başında gelen Özgüç, alabildiğine zorlu bir işin altından başarıyla kalkarak kalıcı bir ansiklopediye imza atmış. Hangi baskısını edinirseniz edinin, sinemamızla ilgili araştırmalarda elinizin altında olması gereken eserlerden.
Rekin Teksoy’un Türk Sineması, Rekin Teksoy
Oğlak; 2007
Tabii ki ‘Rekin Teksoy’un Sinema Tarihi’ gibi devasa boyutlarda bir kitap değil bu. Ancak üstadın sinemamız üzerine öznel yorumlarını da içeren kitabın vazgeçilmezler arasında kendine yer bulduğunu söylemek mümkün. Türkçeye hâkimiyetini bir kez daha konuşturan Rekin Teksoy, her kitabında olduğu gibi, yalnızca bir başvuru kaynağı değil, aynı zamanda ‘okunur’ bir eser ortaya koymuş. Türkiye’nin geçirdiği sosyo-politik değişimler de kitabın bu özelliğini öne çıkarıyor, ki sinemamız da bu değişimlere paralel bir çizgiye sahip.
Türk Sineması, Burçak Evren
Altın Portakal; 2005
42. Antalya Altın Portakal Film Festivali kapsamında sunulan bu kitap, sinemamızın kapsamlı bir panoramasını Türkçe ve İngilizce olarak sinemaseverlere yansıtıyor. Araştırmacı-arşivci yazarlarımızdan Burçak Evren, çok özel fotoğraflarla birlikte sinema tarihimizi aktarıyor bu eserde. Özellikle görsel hafıza konusunda tastamam bir yayın bu, aktardığı bilgiler de doyurucu. Tek problem, kitabın yalnızca festivalde görücüye çıkmış olması. Anlayacağınız, edinilmesi zor eserlerin başında geliyor.
1000 Karede Türk Sineması, Agâh Özgüç
Altın Portakal; 2006
Agâh Özgüç de üretkenliğiyle öne çıkan isimlerden. Dolayısıyla ona ikinci bir pencere açmak kaçınılmazdı bu listede. 43. Antalya Altın Portakal Film Festivali kapsamında yayımlanan ‘1000 Karede Türk Sineması’, Türkiye’nin sinema tarihini özel fotoğraflar eşliğinde takip etmemizi sağlıyor. Fotoğraflara eklemlenen minik bilgilerse Türkçe ve İngilizce olarak yansıtılıyor. Az okuyup çok ‘görmek’ isteyenlere hararetle önerilir!
Türk Sineması (2 cilt), Âlim Şerif Onaran,
Kitle; 1994-95
Prof. Dr. Âlim Şerif Onaran’ın iki ciltlik eseri, Türkiye sinemasını daha çok yönetmenler üzerinden değerlendiriyor. İlk ciltte 1980’e kadar gelen Onaran, ikinci ciltte de 1994’a kadar dayanıyor ve sinemamızın ‘patlama’ yapmadan önceki yıllarını deşifre ediyor. Örneğin Nuri Bilge Ceylan yok bu kitapta, Zeki Demirkubuz da sadece ilk filmi ‘C Blok’la sızabiliyor.
Karagözden Sinemaya
Türk Sineması ve Sorunları, Nijat Özön
Kitle, 1995
Nijat Özön’ün 40 yıllık bir sürede yayımlanan yazılarını bir araya getiren bu iki ciltlik çalışma, yazarın Türkiye sinemasının meselelerine dair düşüncelerini sayfalara yansıtırken, ‘eleştiri’ kurumunun da bir profilini çıkarıyor aslında. İlk cilt ‘Tarih-Sanat-Estetik-Endüstri-Ekonomi’ alt başlığını taşırken, ikinci cilt ‘Eleştirme-Eleştiri Yazıları-Sinema ve Toplum-Denetleme-Sinema ve TV’ alt başlığıyla sunuluyor.
Erotik Türk Sineması
Giovanni Scognamillo, Metin Demirhan
Kabalcı, 2002
Giovanni Scognamillo ve genç yaşta kaybettiğimiz Metin Demirhan’ın ortak çalışması olan bu kitap, sinemamızın özellikle bir dönemine damgasını vuran ‘erotizm’in peşine takılıyor ve bu konuda doyurucu bilgiler veriyor. Demirhan’ın Yılmaz Atadeniz’le yaptığı söyleşi de kitabın önemini artırıyor… Agâh Özgüç’ün ‘Türk Sinemasında Cinselliğin Tarihi’ adlı kitabında bu meseleye eğildiğini de hatırlatalım.
Yılmaz Güney Kitabı, Atillâ Dorsay
Güney; 2000
Türkiye sinemasının her dönemde ‘öncü’ kimliği öne çıkan ismi Yılmaz Güney üzerine birçok kitap yayımlandı bugüne kadar. Atillâ Dorsay’ın kitabı, sinemacının ‘aşk ve isyan’la vücut bulan serüvenini adım adım takip ederken, yazarın bu serüven boyunca kaleme aldığı yazıları bir araya getiriyor. Yalnızca kendi yazılarını değil, diğer yazarların Yılmaz Güney hakkında düşündüklerini de kitabına malzeme yapan Dorsay, böylece dört dörtlük bir toplama ulaşıyor… Sinemacının filmlerinin tamamına ulaşmak içinse, Agâh Özgüç’ün kitabı ‘Bütün Filmleriyle Yılmaz Güney’ tavsiye olunur.
100 Yılın 100 Türk Filmi, Atillâ Dorsay
Remzi; Kabalcı; 2002
2014 Atillâ Dorsay’ın ‘100 Yılın’ serisinin dördüncü kitabı, 1934 yapımı Muhsin Ertuğrul filmi ‘Bataklı Damın Kızı Aysel’le açılıp Onur Ünlü imzalı ‘Sen Aydınlatırsın Geceyi’ ile tamamlanıyor. Sinemamızın geçirdiği aşamaları filmler üzerinden okumak için kaçırılmaz fırsat anlayacağınız. Dorsay’ın ‘herkesçe onaylanan’ filmler dışında ‘kendine özel’ bazı çalışmaları bu uzun listeye aldığını da belirtelim.
Türk Sinema Tarihi, Giovanni Scognamillo
Kabalcı; 1998
Sinema yazarlığının çok özel isimlerinden biri Giovanni Scognamillo. Onun elinden çıkan ‘Türk Sinema Tarihi’ de aynı oranda özel tabii. Diğerlerinden farkını merak ediyorsanız, ayrıntılardan bahsedebiliriz size. Örneğin, Baha Gelenbevi’nin 1946 yapımı ‘Yanık Kaval’ filmi hakkında Refik Halit Karay’ın Akşam gazetesinde neler yazdığına rastladık bu kitapta: “Yanık Kaval, film sanatında dikkate lâyık, müjdeci ilk eserlerden biridir. Dış manzaralar adeta kusursuzdur.”
5555 Afişle Türk Sineması, Türker İnanoğlu
Kabalcı; 2004
Türker İnanoğlu’nun kurduğu TÜRVAK’ın (Türker İnanoğlu Vakfı) öncülüğünde birçok arşivcinin ve kurumun katkıda bulunduğu bu kitap, sinemamızı afişlerle gözden geçirme fırsatı veriyor. Özellikle ilk dönem afişler benzersiz. Video filmlerin afişlerine bile rastladığımız kitabın büyük bir boşluğu doldurduğu kuşkusuz. Afişler arasında kaybolup gidebilirsiniz.
Lütfi Ö. Akad, Âlim Şerif Onaran
Agora; 2013
Sinema tarihimizin efsane söyleşilerinden biridir, Âlim Şerif Onaran’ın büyük usta Lütfi Ö. Akad’la yaptığı. Onaran’ın 1975’te gerçekleştirdiği uzun bir söyleşi ile 1989’da yaptığı iki kısa söyleşiyi bir araya getiren Lütfi Ö. Akad kitabı (ilk baskısı Afa Yayınları tarafından 1990’da yapılmıştı), ustayı anlama yolunda en kapsamlı kaynak olduğu gibi, Türkiye sinemasını anlama yolunda da önemli bir kilometre taşı.
Söylemek Güzeldir, Atıf Yılmaz
Afa; 1995
“Anı kitap’” konusunda zirve ise Atıf Yılmaz’ın Söylemek Güzeldir’idir kuşkusuz. Üstadın bütün bir hayatını ayrıntıları atlamadan dile getirdiği bu kitap, sinemamıza dair ilginç ve daha önce duyup görmediğimiz bilgileri de aktarır bize. 1994’ün sonuna kadar gelen anıların finalinde iki de söyleşi vardır. Sami Şekeroğlu’nun ustayla 1986 ve 1988’de yaptığı bu iki söyleşi de tamamlayıcı unsur olarak mükemmeldir… Ankara Sinema Derneği tarafından 2001’de basılan Atıf Yılmaz: Sinemada 50 Yıl kitabıysa üstadın sinemasını farklı yazarların düşünceleriyle yansıtır bize.
Metin Erksan Sineması, Birsen Altıner
Pan; 2005
Türkiye sinemasını “sanat” mertebesine yükselten yaratıcı yönetmenlerin başında gelir Metin Erksan. Onun hakkında yazılan kitaplar da çoğunlukla doyurucu ve birbirini tamamlayıcı işlevler üstlenirler. Birsen Altıner’in kitabı, Erksan sinemasını adım adım takip eder ve yönetmenin dünyasına bir giriş yapmayı kolaylaştırır… Kurtuluş Kayalı’nın Metin Erksan Sinemasını Okumayı Denemek ve Funda Masdar’ın editörlüğünü yaptığı Metin Erksan ve Sineması Üzerine kitapları da gözden kaçırılmaması gereken çalışmalardır.
Sinemamızda Bir ‘Auteur’: Ömer Kavur
Şükran Kuyucak Esen
Alfa; 2002
Sinemamızın “en özel” yaratıcılarından biri de Ömer Kavur’dur kuşkusuz. Refik Halit Karay uyarlaması ‘Yatık Emine’yle başlayıp ‘Karşılaşma’yla nihayete eren kariyerinin bütün aşamalarını (kitabın yayın tarihi nedeniyle son filmi yok) eksiksiz ele alan bu kitap, yalnızca bilgi vermekle yetinmez, Kavur’un sinemasının derinliklerine dalmamızı sağlayan yorumlar içerir. Bir “auteur” sinemacıyı anlamanın yollarından birine dönüşür anlayacağınız.
Halit Refiğ: Düşlerden Düşüncelere Söyleşiler
İbrahim Türk
Kabalcı; 2010
Türkiye sinemasının çınarlarından biri olan Halit Refiğ’in dünyasına yakından bakmak için kaçırılmaz bir fırsat bu kitap. İbrahim Türk’ün yaklaşık bir yıllık bir süreye yayılan söyleşilerinden oluşan eser, Refiğ’in çocukluğundan başlayıp sinemasının ve hayata bakışının ipuçlarına kadar uzanıyor. “Ulusal sinema” tartışmalarının göbeğinde yer alan sinemacının bu konudaki fikirlerini de ilk elden öğreniyoruz bu kitap aracılığıyla.
Yeşilçam Öykü Sineması, Serpil Kırel
Babil; 2005
Sinemamızın ticarî açıdan “altın yılları” gibi görünmesine karşın, sanatsal açıdan neredeyse dibe vurmamıza neden olan 1960-1970 arası Yeşilçam sineması üzerine enine boyuna bir araştırmayla vücut bulan Yeşilçam Öykü Sineması, bugünlere kadar etkisini sürdüren bir eğilimin sevap ve günahlarını gözler önüne seriyor. Kırel’in çalışması, Türkiye sinemasının bir dönemine ışık tutarken, bugüne de bir uyarı niteliği taşıyor bir bakıma. “Sonunuz böyle olmasın!” demeye getiriyor sanki…
Reha Erdem Sineması: Aşk ve İsyan
Editör: Fırat Yücel
Çitlembik; 2009
Bugünün ustaları hakkında yazılmış kitaplardan birini seçmek gerekirse, Reha Erdem’e dair kaleme alınmış çözümleyici yazıları bir araya getiren bu kitap öne çıkar herhalde. Fırat Yücel’in editörlüğünde hayat bulan kitabın sonunda Erdem’le yapılmış uzunca bir söyleşi de yer alıyor, ki sinemacı hakkında söylenebilecek her şey dile getirilmiş oluyor böylece… Yeni ustalara dair birçok kitap daha var kuşkusuz, ki onlar da en az bu kitap kadar değerli ipuçları veriyor bizlere.
Bir Kapıdan Gireceksin
Hazırlayan: Umut Tümay Arslan
Metis; 2012
Umut Tümay Arslan’ın hazırladığı, alt başlığı “Türkiye Sineması Üzerine Denemeler” olan Bir Kapıdan Gireceksin, Türkiye sinemasının son dönemlerine ışık tutma, bu sinemayı deşifre etme çabasındaki 19 denemeyi bir araya getiriyor. Beş ana başlıkta toplanan yazılar, sinemamızın bugün geldiği noktayı işaret ederken, geleceğe dair ipuçları da barındırıyor bünyesinde.
Sinemamızın Umut Yılları
12 Eylül Yılları ve Sinemamız
Sinemamızda Çöküş ve Rönesans Yılları Sinemamızda Değişim Rüzgârları
Atillâ Dorsay
İnkılâp, Remzi; 1989, 2000, 2004, 2011
Fuarın onur yazarı Atillâ Dorsay’ın dört kitaplık serisiyle bitirelim seçkimizi. İlki 1989’da basılan bu seri, Dorsay’ın 1970’ten 2010’a kadar kaleme aldığı Türkiye sineması yazılarını bir araya getiriyor. 40 yıllık bir dönemin fotoğrafını çeken bu çalışma, sinemamızın geçirdiği aşamaları naklederken, bir yandan da Dorsay’ın üretkenliğinin alabildiğine faydalı yan etkileriyle buluşturuyor bizleri.
Sonuçta, kitaplığımızda yer bulan ya da bulmayan birçok kitabı elemiş olduk bu toplamda. Özellikle 2000’li yıllarla birlikte tırmanışa geçen Türkiye sineması kitapları arasında gezinmeye devam edin bize sorarsınız. Bu 20 (23 ya da 25 de diyebilirsiniz) kitaplık seçki, belki “küçük bir rehber” olacak ama arkasını getirmek size kalmış. Unutmadan, Boğaziçi Üniversitesi Mithat Alam Film Merkezi tarafından hazırlanan ve 16. DVD’ye ulaşan ‘Türk Sineması Görsel Hafıza Projesi’ de tamamlayıcı özelliğiyle size yeni ufuklar açabilir…
MURAT ÖZER
cinemozer@gmail.com
07.11.2014, http://kitap.radikal.com.tr/