Yeni dönemde edebiyat dışı kitaplara da ağırlık veren Can Yayınları, son olarak Cangül Örnek’in Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı: Antikomünizm ve Amerikan Etkisi adlı kitabını yayımladı. Kitap her zaman tartışma konusu olan Türkiye ile Amerika ilişkileri ve “Amerikancılık” konusunda ilginç bir tartışma açıyor.
Türkiye, II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle beraber savaş boyunca takındığı “tarafsız” konumunu terk ederek “hür dünya”nın, yani ABD’nin başında bulunduğu devletlerin tarafında olmaya başladı. Hatta genellikle 23 Şubat 1945’te Almanya’ya karşı savaş ilan ettiği de görmezden gelinip ihmal edildi. Çünkü Yalta Konferansı’nda, yeni kurulacak BM’ye 1945 Martı’na kadar Almanya’ya savaş açan ülkelerin üye kabul edileceği kararı alınmıştı. Bu politik hamle, iç siyasetteki önemli değişikliklerle (çokpartili siyasal yaşama geçiş, Truman Doktrini kapsamında ABD’den mali destek almak) beraber Türkiye’yi Soğuk Savaş döneminde ABD’nin sadık ve sıkı bir müttefiki konumuna getirmiştir.
“Kültürel program”
Cangül Örnek’in kitabı, Soğuk Savaş’ın ilk yıllarında Türkiye yönetici ve devlet kadrolarının, akademi çevrelerinin ve aydınlarının nasıl tavır aldıklarını, “kızıl tehlike” karşısında ABD’ye nasıl baktıklarını gösteren önemli bir çalışma… Hatta kendi ifadesiyle, “…Soğuk Savaş’ın en heveskâr yönetici sınıflarından” birine sahibiz ne de olsa! Tek parti döneminin sonlarında “resmiyet” kazanan ABD müttefikliği, 1950 seçimlerinin ardından DP’nin hükümet kurmasıyla başka bir aşamaya geçmiş, Kore Savaşı’na asker göndermek ve NATO üyeliği Amerikancılığı, resmî devlet politikası haline gelmiştir. Amerikancılık, Türkiye’de hükümetler ve partiler üstüdür. Tabii birbirine hiç benzemedikleri varsayılan ideolojik tutumların da üstündedir. Örnek’in kitabında haklı olarak belirttiği üzere, “Her daim ‘bağımsızlık’ kaygısıyla anılan Kemalist aydınların, Batı karşıtlığı atfedilen İslamcıların, Türkiye’nin Soğuk Savaş’ın ilk yıllarından itibaren ABD’yle içli dışlı olması karşısında gösterdikleri rahatlık, Türkiye’de ideolojilere ve o ideolojilerin taşıyıcısı aydınlara yönelik yaygın varsayımların yüzeyselliğine de işaret ediyor.”
Yedi bölümden oluşan kitapta, Soğuk Savaş’ın Türkiye’deki -özellikle Osmanlı’dan Cumhuriyet’e- ideolojik yansımaları başarıyla incelenmiş. Soğuk Savaş’ın ABD’deki düşünce hayatı üzerine etkisinden de bahsedildiği kitap sanıldığının aksine, liberallerin Soğuk Savaş’ın sürdürülmesinde ne kadar etkili ve istekli olduklarını vurgulaması açısından da önemlidir. Özellikle Marshall Planı’yla birlikte Türkiye’de yürütülen “kültürel program”ın etkileri ayrıntılarıyla gözler önüne serilmiş.
Örnek, ayrıca, Türkiye’de üniversite reformunun gerçekleştiği 1930’ların ortasında Nazi Almanyası’ndan kaçan biliminsanları ve akademisyenlerin etkinliğinin, Amerikancılıkla beraber yerini Anglosakson düşünceye bıraktığını ve bunun da bir devlet politikası olduğunu söylüyor. 1950’lerin ortasından itibaren Türkiye’de yeni açılan üniversitelerin (Ege, KTÜ, ODTÜ, Atatürk gibi) ABD yardım ve destekleriyle açılmış olmasının ABD’nin “kültürel programı” kapsamında yürütüldüğünü de ekliyor.
Türkiye’deki neredeyse “genetik” komünizm karşıtlığının ve “tarihsel” Rus düşmanlığının söz konusu dönemde hem halk hem de aydınlar ve yöneticiler arasında ABD hayranlığını ve Soğuk Savaş’ın farklı ideolojiler arasındaki ayrımları kaldırdığını özenli ve titiz bir arşiv çalışmasıyla hazırlanmış bu kitapta görebiliyoruz.
“Bu çalışmada; sol düşüncenin sesinin kısıldığı bir ortamda Türkiye’deki farklı siyasi düşünce çevrelerinin, ABD’yle yakınlaşmaya ve artan Amerikan etkisine yaklaşımlarının arkasında yatan tarihsel mirasın ve Soğuk Savaş fikir atmosferinin özellikleri ele alındı” diyor Cangül Örnek. Soğuk Savaş ideolojisinin Türkiye düşünce dünyasına etkileri açısından kapsamlı bir çalışma olan bu kitap, daha önce yeteri kadar konuşulmamış ve irdelenmemiş bu dönemi, yani 1945-1960 arasını anlatıyor.
DENİZ AYDIN
20.03.2015 http://kitap.radikal.com.tr/
Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı
Antikomünizm ve Amerikan Etkisi
Cangül Örnek
Can Yayınları
2015, 400 sayfa