William Blake (1757-1827) yaşamı boyunca eserleri anlaşılamamış, öldükten sonra uzun bir süre unutulmuş, kıymeti ancak 20. yüzyılda bilinmiş, dünya sanat tarihinin en ilginç ve önemli isimlerinden. Türkçede özellikle Tozan Alkan ve Selahattin Özpalabıyıklar’ın çevirileri değişik yayınevlerince yayımlanmıştı. Pinhan Yayıncılık, çıtayı biraz daha yükseltiyor: Blake’in kendi bulduğu teknik ile ürettiği gravürlerin tıpkı basımlarının bulunduğu, renkli, kuşe kağıda özenli bir baskı ile önemli bir boşluğu dolduruyor.
20. yüzyılın ilk yarısının belki de en önemli felsefe metni olan Heidegger’in Varlık ve Zaman’ını Türkçeye kazandırarak bizlere paha biçilmez bir hediye sunan Kaan H. Ökten, “Türkçe’nin ifade zenginliğinden alabildiğince yararlanmaya, destansı-mistik havayı kendi dilimizde de yakalamaya çaba” göstererek Blake’in nüfuz edilmesi zor imgelem dünyasına sızabilmemiz için bize rehberlik ediyor. Ökten’in Vahiy Kitapları başlığını uygun gördüğü seçkide Thel’in Kitabı, Albion Kızlarının Görüleri, Amerika: Bir Vahiy, Avrupa: Bir Vahiy, Los’un Şarkısı, Urizen’in Birinci Kitabı, Ahania’nın Kitabı, Los’un Kitabı bulunuyor. Okur böylece Alkan veya Ökten’in Türkçeleri arasında bir seçim yapma şansına da sahip oluyor. Masumiyet Şarkıları da Alkan ve Özpalabıyıklar’ın Türkçeleri ile mevcut.
Çağdaşları için deli, çılgın, ahlaksız (antinomian); bizim çağdaşımız bir eleştirmen için Britanya’nın şimdiye kadar yetiştirdiği en büyük sanatçı; BBC’nin 2002 yılında yaptığı “tarihteki en büyük 100 Britanyalı” anketinde ise 38. sırada yer alan Blake’in çağdaş sanatın her alanına nüfuz eden etkisinin yansımaları saymakla bitmez. Türkiye’de tanınmasında da bu etkilerin rolü olduğu muhakkak: Oliver Stone’un Doors filmi, Salinger’in Çavdar Tarlasında Çocuklar’ında Caulfield’in gömlek cebindeki şiiri, Jim Jarmusch’un Dead Man’i, Bruce Dickinson’un Chemical Wedding albümü, Norveçli Ulver kolektifinin albümü gibi… Ayrıca Byron, Yeats, Poe, Nietzsche, Baudelaire okuyucuları da bu büyük sanatçılarda Blake’in izlerine rastlayabilirler. Aforizma haline gelmiş çarpıcı dizeleri, deyişleri de hayli bilinir: “Politik öteki seni şeytanileştiriyorsa, sen de politik ötekiyi şeytanileştir”, “Kendini sınırlamak, korkudan doğan kötülükleri üretirken; başkalarını sınırlamak, zalimlikten doğan kötülükleri üretir… Bütün zalimler korku duyar ve tüm korku duyanlar zalimdir.”
Blake’i tanımlamak zor; zamanının çok ötesinde bir sanat anlayışını temsil eden bir sanatçı, ressam-illüstratör, kendi tekniğini geliştirmiş bir gravür ustası, şair. Anarşizm öncesi bir anarşist; otoritenin her türlüsüne karşı duran, iktidarın yozlaşmayı ve yolsuzluğu beraberinde getireceğine inanan, cinsel ilişkinin hiçbir türünün günah olmayacağını savunan bir radikal. İçerisinde baskı ve kısıtlama bulunan her türlü oluşumun ve kurumun şiddetle karşısında olan, hayatı boyunca yaşayabilmek için çalışmak zorunda kalarak sayısız gravürler, illüstrasyonlar, suluboya tablolar ve el yapımı kitaplar üretmiş bir insan. (Ne yazık ki ölümünden sonra el yazmalarını ve eserlerini alan takipçisi Frederick Tatham, bunların bir kısmını dini ve politik açıdan sakıncalı bularak yakmıştır.)
Catherine Boucher ile evlilik kararı Blake’in kişisel yaşamındaki en doğru hamlelerden birisidir. Blake karısına yazı yazmayı öğretecek, o da zamanla Blake’in sağ kolu haline gelecek, kitaplarını kendisi üretmeye başladığı zaman da ona asistanlık yapacaktır. Blake’in dehasına inanan az sayıdaki insandan birisi olarak, onun sıradışı inanç ve düşüncelerini paylaşacak, bir yandan da kısıtlı, yetersiz bir bütçe ile evi idare etmeye çalışacaktır. Blake’in cenazesini ancak aldığı borç para ile defnedebilecek, Tatham’ın evinde çalışarak hayatını sürdürebilecektir. O da Blake gibi sanrılar görecek, ölümünden sonra Blake’in onunla iletişime devam ettiğine inanacaktır.
Tanrının yüzü
Blake, Londralı idi ve kısa bir süre dışında hayatı boyunca Londra’da yaşadı. Çocukluğunda bir pencereden Tanrının yüzünü görmüştü, başkalarının kendi gördüklerini göremiyor olması ona inanılmaz geliyordu. Blake’in sanrıları ile baş edemeyen, onu sıradan insanların seviyesine çekme çabalarının nafile olduğunu anlayan ailesi onu uzun bir çıraklık dönemi geçireceği bir gravürcünün yanına vererek, Blake için en olumlu kararı almıştı.
O dönemin Londra’sı Avrupa’yı kasıp kavuran Fransız devriminin etkilerini derinden hisseden, sanayi devriminin ortasında, modernleşmenin tüm sancılarıyla alt üst olmuş bir kenttir. Blake de 1780 ve 1790’larda Londra’nın radikal çevreleri ile içli dışlıdır. Kurumsallaşmış dine, baskıya ve köleliğe karşı durarak Amerikan devrimini coşkuyla selamlar, dünyanın ihtiyaç duyduğu özgürlüğün Amerika’da gerçekleşeceğine inanır, ancak devrimin köleliği ortadan kaldırmaması onu hayal kırıklığına uğratır. Blake kimi şiirlerinde 18. yüzyıl sonu İngiltere’sinin toplumsal eleştirisini yapar. “Londra” ve “Baca Temizleyicisi” gibi şiirlerinde resmettiği Londra, sokaklarında yoksulluğun ve korkunun kol gezdiği, özellikle çocuk sömürüsünün ayyuka çıktığı, insanlık dışı bir devlet ve din baskısının egemen olduğu, çarpık bir cinselliğin, çocuk fahişelerin bulunduğu bir kenttir.
Hayatı boyunca açabildiği ilk ve son sergi görmezden gelinecek, bu sergiden bahseden tek bir eleştirmen de onu kendini beğenmiş bir deli olarak niteleyecekti. 1800’de yazdığı “Milton” şiirinin girişi adeta bir sanat manifestosu gibidir.
Vahiy Kitapları, Blake’in özgün bir mitoloji inşa ettiği, bir dizi eser. Fakat bu kitaplara nüfuz edebilmek, Blake’in dünyasına sızabilmek, sembolizmini deşifre edebilmek için öncelikle bu mitolojinin karakter ve isimlerinin çözümlenmesi gerekir. Bu yüzden Ökten’in kitabın başında aktardığı küçük Blake sözlüğünün şiirlere geçmeden önce mutlaka çalışılması gerekiyor. Her iyi kütüphanede bulunması gereken bir başyapıt. Baskı ile ilgili olarak aklımıza takılan tek husus şu: Acaba mat kağıt kullanılsa sonuç daha mı iyi olurdu?
Hayati Roman
http://sabitfikir.com/elestiri/anarsizm-oncesi-bir-anarsist
* Görseller: Kitaptan
Vahiy Kitapları
William Blake
Pinhan Yayıncılık / Edebiyat Dizisi
Türkçe
240 s. — 2. Hamur– Ciltli — 16 x 24 cm
İstanbul, 2014
ISBN : 9786055302511
Yayın Yönetmeni : Mahmut Sever
Editör : Adem Beyaz
Çeviri : Kaan H. Ökten