Anayasalarda İlginç Maddeler
Fransız Anayasasında başka hiçbir anayasada bulunmayan bir madde var: “Özgürlük uğrunda çalışmasından ötürü zor gören herkes Cumhuriyet toprağına sığınma hakkına sahiptir.”
Çin Anayasasında da kendine özgü bir madde görüyoruz: “Faal askeri hizmet görenler dışında hiç kimse askeri bir mahkeme önüne çıkarılamaz.”
Bolivya Anayasasından ilginç bir madde: “İki yıl bir arada yaşadıkları tanıtlanmış karşı cinsten kimselerin, bu arada bir de çocukları olmuşsa, o çocuk meşrudur.”
Batı ülkeleri anayasaları düşünce özgürlüğünü hiçbir koşula bağlı tutmaksızın tanıyor. Bu ülkelerde düşünce ve düşüncenin her çeşit araçla açıklama özgürlüğü mutlaktır. Hindistan ve bazı Latin Amerika ülkelerinde de öyle. Bazı ülkeler anayasalarında ise düşünce özgürlüğünün sınırlarının çizilmesi yasalara bırakılmıştır. Hangi ülkeler? İran, Irak, İspanya, Libya, Lübnan, Mısır, Peru, Suriye, Ürdün. Son değişikliklerden sonra Türk Anayasası da bu sonuncu kümeye giriyor.
Libya ve Ekvador anayasalarında, yurttaşların sürgün edilemeyeceği kesinliğe kavuşturulmuş. Guatemala Anayasasında bu konudaki madde şöyle yazılmış: “Hiçbir Guatemalalı yurttaş yurtdışına sürülemez, Cumhuriyet toprağına girmekten alıkonamaz ya da pasaport vb kimlik kâğıtlarından yoksun bırakılamaz…”
Guatemala Anayasasında öğretmenler için ayrıca özel bir hüküm var: “Devlet öğretmenlerin düşünce özgürlüğünü sağlar.”
İspanya Anayasasında ise özgürlük değil, devlete bağlılık öne alınıyor: “İspanyollar, yurttaşlarına sadakat, devlet başkanına bağlılık, yasalara boyun eğmekle yükümlüdürler.”
Habeşistan Anayasasındaki (son darbe olayından önceki) hüküm bu konuda aynı anlamda ve daha ağır: “Yasalar, İmparatorluk makamının Saba Melikesi ile Hazreti Süleyman’ın torunlarından Haşmetmeap 1. Haile Selasiye ailesine sonsuza dek bağlı kalacağını ilan eder.”
İran Anayasası daha da ileri gidiyor: “Millet Meclisi, Onikinci İmam’ın, Müslüman Şahlar Şahının, bilim adamlarının gözetimi altında ve İran halkı sayesinde kurulur. İşbu madde Onikinci İmam’ın ortaya çıkışına kadar değiştirilemez.” Aynı anayasada yurttaşların eşitliği şöyle anlatılıyor: ”İran halkı Medeni Kanun önünde eşittir.”
Brezilya ve Paraguay anayasalarında takma ad kullanılmış ya da imzasız bırakılmış yazıların yayımlanmasına izin verilmemektedir. Brezilya Anayasasının bu konudaki 141. maddesi şöyle: “Düşünce, adsız ve imzasız olarak ifade edilemez.” Brezilya Anayasası bazı konularda en ileri en insancıl maddelerle donanmış; buna karşılık evlilik konularındaki en ağır maddeyi getiren anayasa da yine o: “Aile, fesholunmayan evlenme ile meydana gelir.”
Demin düşünce özgürlüğü konusunda yasa sınırı getiren anayasalardan söz etmiştim. Afganistan Anayasasında ayrıca şeriat sınırı da var: “Şeriatın yasakları dışında sanat, edebiyat ve bilim çalışmaları serbesttir.” Afganistan Anayasasının 23. maddesi de benzer bir hüküm getirmekte: “Afganistan’da gazeteler ve yayınlar, dine aykırı olmamak ve özel basın yasasının çizdiği sınırlar içinde bulunmak şartıyla serbesttir.”
İsrail Anayasasının ”dibace”si de bu ülkenin tarihsel gelişimine ilginç bir açıklık getiriyor, “Gezgin Yahudi”nin binlerce yıllık serüvenini anlatıyor. Şöyle:
“Biz İsrail ulusu,
“Yüce Tanrıya bizi sürgünün sıkıntısından kurtardığı, eski yurdumuza kavuşturduğu için alçakgönüllülükle teşekkür eder,
“Sürgündeki kuşakların güçlü direnişlerini, ulusumuzun sürgit olması, geleneklerimizin korunması yolundaki yiğitçe özverilerini anımsar,
“Filistin’de kalıp orada Yahudi yerleşmesini yüzyıllar boyunca sürdüren ulusal kalkınma öncülerinin çabalarını kutsar, ülkemizi İsrail Peygamberinin barış ve adalet ilkelerine uygun bir biçimde yeniden kurmaya azmeder,
“Aşağıdaki anayasayı kabul ederiz.”
5 Ocak 1976
Cemal Süreya
Günübirlikler : Toplu Yazılar 2
Yapı Kredi