Arı Usun Eleştirisi 1781’de çıktı ve ilk tepkiler olumsuzdu. İkinci ve gözden geçirilmiş yayım 1787’de çıktı ve bunu çok geçmeden 1790’da bir üçüncü basım, 1794’te bir dördüncüsü, bir yıl sonra izinsiz bir basım, ve 1799’da beşinci basım izledi. Sonuç felsefenin bir kez de Alman dilinde doğuşunun başlangıcı oldu. Kant’ın zamanı azdı, ve hızla yazdı: Bir Bilim Adamı Olarak Ortaya Çıkabilecek Gelecek Bir Metafizik İçin Önsöylemler (Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik die als Wissenschaft wird auftreten können) (1783); Kılgın Usun Eleştirisi (Kritik der praktischen Vernunft) (1788); Yargının Eleştirisi (Kritik der Urteilskraft) (1790); Salt Us Sınırları İçersinde Din (Die Religion innerhalb der Grenzen der blossen Vernunft) (1793); Ahlak Metafiziği (Die Metaphysik der Sitten) (1797). Kant değerli bir felsefecinin değerbilir bir ekinde duyabileceği mutluluğu duyarak öldü (12 Şubat, 1804). Ve dünya için tam yanıtlar bırakmamış olsa da, bir yanıta olan inancı bozmamaya özen gösterdi, giderek Eytişimi modern Avrupa bilincinde yeniden dirilterek felsefi çabayı bir kez daha o çok umutsuz olduğu Gerçekliğe yaklaştırdı. Onunki insan ussallığına ve dolayısıyla özgürlüğüne duyduğu güvenin önüne geçemeyen zoraki, giderek yapay bir kuşkuculuktu, çünkü varoluşun anlamına sıkı sıkıya sarılmıştı, çünkü onun için varoluşa sürekli hayranlık ve saygının iki sonsuz kaynağı vardı: “Üstümdeki yıldızlı gökler ve içimdeki ahlaksal yasa.”
Aziz Yardımlı
Felsefe Sözlüğü -Bilim ve Sanat Yayınları’nda Kitaba Dair Yorum
Kant , bilgikuramına ilişkin görüşlerinin temellerini Arı Usun Eleştirisi (Kritik der reinen Vernunft, 1781) adlı yapıtında ortaya koyar. Olgunluk döneminin en önemli yapıtı sayılan bu kitapta Kant, işe genel olarak metafıziğin olanaklılığını ya da olanaksızlığını göstermek ve olanaklıysa metafıziğin sınırlarını ve kapsamını belirlemek üzere usu eleştiriden geçirerek başlar. Ona göre, asıl sorun, deneyimden bağımsız olarak usun ve anlama yetisinin neyi ne kadar bilebileceğidir. Bu canalıcı sorunu çözmek ise insanın anlama yetisinin deneyimlere katkıda bulunurken kullandığı temel ilkeleri keşfetmekle ve insan usunun bu ilkeleri deneyim sınırlarının ötesine geçmeye zorladığında baş gösteren metafızik yanılsamaların maskesini düşürmekle olanaklıdır. Bilginin kaynağını ve oluş umunu çözümlemek amacıyla Kant , Arı Usun Eleştirisi? nin ilk bölümünde “sentetik apriori” niteliğini taşıyan bilgiler olduğunu göstermeye girişir. Deneyimden gelen bilgilerin özelliklerini taşıması yönünden “sentetik”, ancak deneyimi aşan bir kesinlik taşıması nedeniyle de “apriori” olacak bu türden bilgiler adeta deneycilerin kuşkuculuğuyla usçuların içi boş kesinliğini birleştiren bir çimento görevi görecektir.
Kitabın “Aşkınsal Estetik” başlığını adlı bölümünde Kant , kendi arı uzam ve zaman görülerimizde temellenmiş iç ve dış deneyimlerin uzamsal ve zamansal biçimlerinin (formlarının) “sentetik apriori” bilgisini taşıdığımızı göstermeyi amaçlar. Kant’a göre, uzamın ve zamanın bu apriori bilgisi için “Nesnelere baktığımızda yalnızca uzamlılık ve zamanlılık biçimlerini görürüz; kendi başlarına nesnelerin özelliklerini göremeyiz” diyen aşkınsal idealizm zorunlu koşuldur.
Arı Usun Eleştirisi ‘nin “Aşkınsal Analitik” başlığını taşıyan bölümünde ise Kant çığır bir görüş ortaya atar. Deneyimin olanaklılığının zorunlu koşulları olan algı biçimlerinin (formlarının) yanı sıra düşüncenin en temel ulamlarının da kendi başlarına insanın ürünü olduğunu savunur. Aynı yapıtın “Aşkınsal Diyalektik” adli bölümünde ise Kant geleneksel metafıziklerin, anlama yetisinin ulamlarını görü biçimlerimizin (Formlarımızın) ötesinde kalan nesneler hakkında bilgi edinmek üzere kullanılmasından kaynaklanan yanılsamalar olduğunu savunur.
Ancak, tüm bunlara dayanarak Kant’ ın Arı Usun Eleştirisi ‘ni bütün bütün olumsuz değerlendirmelerle bitirdiğini düşünmek yerinde bir saptama olmaz. Kant, usun kuramsal kullanımının metafizik kavrayışlar yaratmaktan uzak olsa bile deneysel araştırmaların yürütülmesi sırasında, hem doğa yasalarının yalınlığıyla hem de doğal biçimlerin çeşitliliğiyle karşımıza çıkan “düzenleyici” ilkeler sağladığını belirtir.
Kitabın son bölümlerinden “Arı Usun Kanonu”ndaysa pratik usun, erdem ile mutluluğun irleşmesiyle, özgürlük ile doğanın kavuşmasıyla en yüce iyilik idealini sunduğunu savlar.
Immanuel Kant ‘ın Hayatı
Kant 22 Nisan 1724`te Doğu Prusya`da Königsberg`de doğdu. Lutherci bir aileden geliyordu, babası bir saraçtı, ve sekiz yaşında Pietist bir okula (Collegium Fridriciamum) verildi. Latince`yi burada sekiz yıl süren temel eğitimi sırasında öğrendi. 1740`da Königsberg Üniversitesinde felsefe ve matematik ve bunların yanısıra fizik ve tanrıbilim eğitimi gördü. Geçimini sağlaması güçtü ve 1755`te bir Privatdozent olarak aynı Üniversitede 15 yıl sürecek olan öğretmenliğine başladığında öğrencilerinden aldığı ücret yeterli olmadığı için bir süre kitaplarını satarak geçinmek zorunda kaldı. 1770`te metafizik ve mantık profesörü oldu. Felsefeye olmaktan çok doğa bilimlerine ilgi duyardı, ve Fransızca`da yazmış olan Leibniz`i bile ancak Wolff ve Baumgarten aracılığıyla ikinci elden tanıdı. Newton`u okur ve savunurdu, ve gökbilime ilgisinin ölçütü daha sonra evrenin kökeni konusunda Kant-Laplace kuramı olarak bilinecek olan kurama katkılarıdır. Latin klasik-lerden özellikle Lucretius?u okumayı severdi; yaşamında Rousseau?nun Emil?ini okurken gündelik dizeminin tekdüze akışını bozarak haftalarca eve kapanması dışında hiçbir dramatik olay yoktur ve doğduğu kentten bile yalnızca yüz km. uzaktaki bir kasabaya yaptığı yolculuk dışında hiç ayrılmadı. Yalnızca sabahları olmak üzere dolu dolu bir pipo içer, havadan sudan konuşmayı çok severdi. Yaşamının düzeninde bir saat gibi dakikti. Hiç evlenmeyen Kant sıradan bir yasamın sıradan bir insanıydı. “Eleştirel” dönemine dek, yaşamında daha sonra modern Avrupa felsefesinde öylesine belirleyici olacak bir düşünürden beklenebilecek hiçbir idealizm, hiçbir tutku yoktu; giderek Protestan çileciliğini rahatsız edecek bir heyecan bulmak bile olanaksızdır.
Yaşamı
Kant, eleştirel felsefenin babası olarak kabul edilir. Doğu Prusya’nın Königsberg (Kaliningrad) kasabasında doğdu. Hep burada yaşadı. Üniversite eğitimi sırasında birkaç yıl öğrencilere özel dersler verdi. Eğitimi sırasında Leibniz ve Woolf’dan etkilendi. 1755 tarihinde doçent derecesi aldıktan sonra üniversitede çeşitli sosyal bilimler alanlarında dersler vermeye başladı. Kant başlangıçta fizik ve astronomi alanında yazılar yazdı. 1755 yılında “Evrensel Doğal Tarih ve Cennetlerin Teorisi” adlı eserini yazdı. 1770 yılında Königsberg’de mantık ve metafizik kürsüsüne atandı. 1770’den sonra Hume ve Rousseau etkisiyle eleştirel felsefesini geliştirdi.
Felsefesi
Modern felsefenin gelişim seyrine uygun olarak bilgi kuramını ön plana çıkartmıştır. Kant’ın gözünde bilim, liderleri kesin olan ve yöntemleri, ancak Hume’unki gibi felsefi bir kuşkuculuk benimsendiği zaman sorgulanabilen evrensel bir disiplindir. Bilim yansızdır ve nesneldir.
O, felsefedeki ilk ve temel misyonunun bilimi temellendirmek, daha sonra da ahlakın ve dinin rasyonelliğini savunmak olduğuna inanmıştır. Bu amacı gerçekleştirmek için, hem Descartes’ın rasyonalizminden ve hem de Hume’un empirizminden önemli gördüğü öğeleri alarak, transsendental epistemolojik idealizm diye bilinen kendi bilgi kuramını geliştirmiş, yükselen bilimin felsefi temellerini gösterdikten sonra, özgürlük ve ödev düşüncesine dayanarak Hristiyan ahlakını savunma çabası vermiştir. O, fenomenal gerçeklikle, yani bizim duyular aracılığıyla tecrübe ettiğimiz dünya ile numenal gerçeklik, yani duyusal olmayan ve hakkında bilgi sahibi olunamayacak dünya arasında bir ayrım yapmıştır.
Kant öğretisiyle bilimsel bilginin olanaklı olduğunu göstererek, Newton fiziğini temellendirir, fakat varlığın genel ilkeleri, Tanrı’nın varoluşu, ruhun ölümsüzlüğü gibi konuları ele alan geleneksel metafiziği olanaksız hale getirir. Çünkü, metafizik alanında, ruh, Tanrı, evren kavramlarını düşündüğümüz zaman, burada duyu-deneyi tarafından sağlanan malzeme bulunmaz. Bilginin iki temel öğesinden biri olan deney, tecrübe öğesi metafizik alanında söz konusu olmadığı için, akıl burada antinomilere düşer. Öyleyse metafizik alanında bilimsel bilgi olanaklı değildir. Bununla birlikte, Kant görünüş-gerçeklik ya da fenomen-numen ayrımını insan varlığına uygulayarak, ahlak olanağını kurtarır.
Başlıca Eserleri
* Kritik der reinen Vernunft (Arı Usun Eleştirisi), 1781
* Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik (Gelecekte Bir Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena), 1783
* Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi), 1785
* Kritik der praktischen Vernunft (Pratik Aklın Eleştirisi), 1788
* Kritik der Urteilkraft (Yargı Gücünün Eleştirisi), 1790
* Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft (Salt Aklın Sınırları İçinde Din), 1793
* Metaphysik der Sitten (Ahlâk Metafiziği), 1797
* ferughen das kleinen
Türkçede Kant
* “Kant ve Felsefesi” M Emin Erişirgil, İnsan yay.
* Seçilmiş Yazılar / Remzi Kitabevi, Çev: Nejat Bozkurt, 1984
* Arı Usun Eleştirisi / İdea Yayınları, Çev: Aziz Yardımlı, 1993
* Prolegomena: Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe / Felsefe Kurumu Yayınları, 1996
* Pratik Usun Eleştirisi / Say Yayınları, Çev: İsmet Zeki Eyüboğlu, 1999
* Fragmanlar / Altıkırkbeş Yayınları, Çev: Oruç Aruoba, 2000
* Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı / Sarmal Yayınları, Çev: Seçkin Selvi, 2002
* Ethica: Etik Üzerine Dersler / Pencere Yayınları, Çev: Oğuz Özügül, Yasemin Özcan, 2003
* Immanuel Kant ve Transendental Idealizm / Alesta Yayinlari, Tuncar Tugcu,2001
* Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi / Türkiye Felsefe Kurumu , İoanna Kuçuradi
KİTABIN KÜNYESİ
Arı Usun Eleştirisi
Kritik der reinen Vernunft
İmmanuel Kant
Çeviren: Aziz Yardımlı
İdea Yayınevi
Birinci baskı 1993
400 sayfa
İÇİNDEKİLER
Özdeyiş (Bacon) 9
Adama 11
Birinci Yayıma Önsöz 13
İkinci Yayıma Önsöz 23
Birinci Yayımda İçindekiler 49
Giriş 51
I. Arı Ve Görgül Bilgiler Arasındaki Ayrım 51
II. Belli A Priori Bilgilerimiz Vardır, Ve Sıradan Anlak Bile Hiçbir Zaman Onlarsız Değildir 53
III. Felsefe Tüm A Priori Bilginin Olanak, İlkeler Ve Alanını Belirleyecek Bir Bilim Gereksinimindedir 56
IV. Analitik ve Sentetik Yargıların Ayrımı 59
V. Usun Tüm Kuramsal Bilimlerinde Sentetik A Priori Yargılar İlkeler Olarak Kapsanır 63
VI. Arı Usun Evrensel Sorunu 66
VII. Arı Usun Eleştirisi Adı Altında Tikel Bir Bilimin İdeası Ve Bölümleri 70
I. AŞKINSAL ÖĞELER ÖĞRETİSİ
Birinci Bölüm. Aşkınsal Estetik 77
Giriş § 1 77
Birinci Kesim. Uzay § 2-3 79
İkinci Kesim. Zaman § 4-7 87
Aşkınsal Estetik Üzerine Genel Notlar § 8 96
İkinci Bölüm. Aşkınsal Mantık Giriş. Bir Aşkınsal Mantık İdeası 107
I. Genel Olarak Mantık 107
II. Aşkınsal Mantık 110
III. Genel Mantığın Analitik Ve Diyalektiğe Bölünmesi 112
IV. Aşkınsal Mantığın Aşkınsal Analitik Ve Aşkınsal
Diyalektik Olarak Bölünmesi 116
Birinci Anabölüm. Aşkınsal Analitik 117
Birinci Kitap. Kavramların Analitiği 118
1. Anakesim. Tüm Arı Anlak Kavramlarının Ortaya Çıkarılışı İçin İpucu 119
1. Kesim. Genel Olarak Mantıksal Anlak Kullanımı 120
2. Kesim. Anlağın Yargılardaki Mantıksal İşlevi § 9 121
3. Kesim. Arı Anlak Kavramları ya da Kategoriler § 10-12 126
2. Anakesim. Arı Anlak Kavramlarının Tümdengelimi 136
1. Kesim. Genelde Bir Aşkınsal Tümdengelimin İlkeleri § 13 136
Kategorilerin Aşkınsal Tümdengelimine Geçiş § 14 142
2. Kesim. Arı Anlak Kavramlarının Aşkınsal Tümdengelimi
Birinci Yayımda 147
İkinci Yayımda § 15-27 172
İkinci Kitap. Temel İlkelerin Analitiği 200
Giriş. Genel Olarak Aşkınsal Yargı Yetisi 201
1. Anakesim. Arı Anlak Kavramlarının Şematizmi 204
2. Anakesim. Arı Anlağın Tüm İlkelerinin Dizgesi 212
1. Kesim. Tüm Analitik Yargıların En Yüksek Temel İlkesi 213
2. Kesim. Tüm Sentetik Yargıların En Yüksek Temel İlkesi 216
3. Kesim. Arı Anlağın Tüm Sentetik Temel İlkelerinin Dizgesel Sunuluşu 219
1. Sezgi Belitleri 222
2. Algı Öncelemeleri 226
3. Deneyim Andırımları 234
A. Birinci Andırım. Tözün Kalıcılık İlkesi 239
B. İkinci Andırım. Nedensellik Yasalarına Göre Zamansal Ardışıklık İlkesi 245
C. Üçüncü Andırım. Etkileşim ya da Topluluk Yasasına Göre Eşzamanlılık Temel İlkesi 262
4. Genel Olarak Görgül Düşüncenin Konutlamaları 269
İdealizmin Çürütülmesi 275
İlkeler Dizgesi Üzerine Genel Not 285
3. Anakesim. Genel Olarak Tüm Nesnelerin Fenomenler ve Numenler Olarak Ayrımının Zemini 289
Ek. Üzerine-Düşünce Kavramlarının Amfibolisi 311
Üzerine-Düşünce Kavramlarının Amfibolisi Üzerine Not 317
İkinci Anabölüm.
Aşkınsal Diyalektik
Giriş 335
I. Aşkınsal Yanılsama 335
II. Aşkınsal Yanılsamanın Yeri Olarak Arı Us 339
A. Genel Olarak Us 339
B. Usun Mantıksal Kullanımı 342
C. Usun Arı Kullanımı 343
Birinci Kitap. Arı Usun Kavramları 347
1. Kesim. Genel Olarak İdealar 348
2. Kesim. Aşkınsal İdealar 355
3. Kesim. Aşkınsal İdealar Dizgesi 363
İkinci Kitap. Arı Usun Eytişimsel Çıkarsamaları 367
1.Anakesim. Arı Usun Bozukvargıları 415
Mendelssohn?un Ruhun Kalıcılığı Tanıtının Çürütülmesi 420
Ussal Ruhbilimden Evrenbilime Geçiş Üzerine Genel Not 430
2. Anakesim. Arı Usun Antinomisi 433
1. Kesim. Evrenbilimsel İdealar Dizgesi 435
2. Kesim. Arı Usun Antitetiği 444
Birinci Çatışkı 448
İkinci Çatışkı 454
Üçüncü Çatışkı 462
Dördüncü Çatışkı 470
3. Kesim. Usun Bu Çatışkılarındaki Çıkarı 476
4. Kesim. Saltık Olarak Çözülebilmelerinin Zorunluğu Açısından Arı Usun Aşkınsal Sorunları 486
5. Kesim. Evrenbilimsel Soruların Tüm Dört Aşkınsal İdea Yoluyla Kuşkucu Tasarımları 493
6. Kesim. Evrenbilimsel Eytişimin Çözümüne Anahtar Olarak Aşkınsal İdealizm 497
7. Kesim. Usun Kendi Kendisi ile Evrenbilimsel Çatışmasının Eleştirel Çözümü 502
8. Kesim. Arı Usun Evrenbilimsel İdealar Açısından Düzenleyici İlkesi 509
9. Kesim. Usun Düzenleyici İlkesinin Tüm Evrenbilimsel İdealar Açısından Görgül Kullanımı 515
I. Bir Evren Bütününün Görüngülerinin Bileşiminin Bütünlüğüne İlişkin Evrenbilimsel İdeanın Çözümü 516
II. Sezgide Verili Bir Bütünün Bölünmesinin Bütünlüğüne İlişkin Evrenbilimsel İdeanın Çözümü 520
Vargı Notu ve Ön Anımsatma 524
III. Evren Olaylarının Nedenlerinden Türetilmesinin Bütünlüğü Açısından Evrenbilimsel İdeanın Çözümü 527
Doğa Zorunluğunun Evrensel Yasası İle Birlik İçinde Özgürlük Yoluyla Nedenselliğin Olanağı 531
Evrensel Doğa Zorunluğu ile Bağıntı İçinde Evrenbilimsel Özgürlük İdeasının Açımlaması 533
IV. Genel Olarak Varoluşlarına Göre Görüngülerin Bağımsızlığının Bütünlüğüne İlişkin Evrenbilimsel İdeanın Çözümü 546
Arı Usun Bütün Antonimisi Üzerine Vargı Notu 550
3. Anakesim. Arı Usun İdeali
1. Kesim. Genel Olarak İdeal Üzerine 552
2. Kesim. Aşkınsal İdeal (Prototypon transzendentale) 555
3. Kesim. Bir En Yüksek Varlığın Varoluşunu Çıkarsamada Arı Usun Tanıtlama Zeminleri 563
4. Kesim. Tanrının Varoluşunun Varlıkbilimsel Bir Tanıtının Olanaksızlığı 569
5. Kesim. Tanrının Varoluşunun Evrenbilimsel Bir Tanıtının Olanaksızlığı 577
Zorunlu Bir Varlığın Varoluşunun Tüm Aşkınsal Tanıtlarında Eytişimsel Yanılsamanın Ortaya Çıkarılması Ve Açıklaması 586
6. Kesim. Fiziksel-Tanrıbilimsel Tanıtın Olanaksızlığı 590
7. Kesim. Usun Kurgul İlkeleri Üzerine Kurulu Tüm Tanrıbilimin Eleştirisi 598
Aşkınsal Diyalektiğe Ek:
Arı Usun İdealarının Düzenleyici Kullanımı 606
İnsan Usunun Doğal Diyalektiğinin Son Amacı 626
II. AŞKINSAL YÖNTEM ÖĞRETİSİ
1. Anakesim. Arı Usun Disiplini 656
1. Kesim. İnakçı Kullanımda Arı Usun Disiplini 659
2. Kesim. Polemik Kullanımı Açısından Arı Usun Disiplini 678
Kendi İçinde Bölünmüş Arı Usun Kuşkucu Doyumunun Olanaksızlığı 693
3. Kesim. Arı Usun Hipotezler Açısından Disiplini 701
4. Kesim. Arı Usun Tanıtları Açısından Disiplini 711
2. Anakesim. Arı Usun Kanonu 720
1. Kesim. Usumuzun Arı Kullanımının Enson Ereği 721
2. Kesim. En Yüksek İyi İdeali ? Arı Usun Enson Ereğinin Bir Belirlenim-Zemini Olarak 726
3. Kesim. Sanı, Bilgi ve İnanç 738
3. Anakesim. Arı Usun Arkitektoniği 746
4. Anakesim. Arı Usun Tarihi 761
Arkasöz / Aziz Yardımlı 765
Notlar 771
Tükrçe-Almanca Sözlük 776
Almanca-Türkçe Sözlük 779
Dizin 782