Geoffrey Miller, ?Tüketimin Evrimi? kitabında Victoria?s Secret iç çamaşırından Van Gogh tablolarına, iPod?dan Viagra?ya 21. yüzyıl tüketim kültürünü onlarca örnekle tanımlayarak şu soruyu soruyor: ?Dünyanın en zeki primatları neden taşıma için çok da elverişli bir araç olmayan Hummer H1 Alpha sportif arazi aracına bu kadar para verir??
Tüketim kapitalizmi her ne ise odur ve biz de başka bir şeymiş gibi davranmamalıyız.? Evrimsel psikolojinin tanınmış isimlerinden Geoffrey Miller?ın ?Tüketimin Evrimi: Cinsiyet, Statü ve Tüketim? (Spent: Sex, Evolution, and Consumer Behavior) kitabı bu cümleyle açılıyor. Miller, Alfa Yayınları Bilim serisinden, Gülçin Vardar çevirisiyle yayımlanan kitabında tüketim kapitalizmi ve tüketim toplumu kavramlarına evrimsel bakış açısı getirerek, 30 bin yıl öncesi ve 21. yüzyıl modern dünya arasında gidip geliyor ve alışveriş alışkanlıklarımızı değişik bir gözle algılamamıza önayak oluyor.
Miller, tüketimin kültürünün en temel çıkış noktası olan, bir şeyi sahiplenmek ve kullanmak için aldığımız tezini ilk sayfalardan başlayarak sorguluyor. Birçok araştırmanın sahiplenme keyfinin çok kısa ömürlü olduğunu söylediğini vurguluyor ve kitabın belkemiğini oluşturan soruyu soruyor: ?Öyleyse neden kendimizi tüketim değirmeninde tutuyoruz: Çalış, satın al, arzula.?
Victoria?s Secret iç çamaşırından Van Gogh tablolarına, iPod?dan Viagra?ya ve BMW M3?e, 21. yüzyıl tüketim kültürünü onlarca örnekle tanımlamaya çalışan Miller, temel sorusunu bir başka örnekle yeniden soruyor: ?Dünyanın en zeki primatları neden taşıma için çok da elverişli bir araç olmayan Hummer H1 Alpha sportif arazi aracına bu kadar para verirler??
Miller?ın (ve de kitabın) bu önemli sorusunun cevabı insanın evrimsel yolculuğunda, biyolojide yatıyor. İnsanın küçük sosyal gruplarda evrimleştiğini hatırlatıyor ve bu gruplarda imaj ve statünün sadece hayatta kalmak için değil; çiftleşme, arkadaşları etkileme ve çocuk büyütme için de önemli olduğunu belirtiyor. ?Günümüzde kendimizi, bir yığın şeye sahip olmaktan mutluluk duyduğumuz için değil arkadaşlarımızın zihinlerinde etki bırakabilmek için mal ve hizmetlerle donatıyoruz.?
MİLLER?IN MODELİ
Miller?a göre bu tüketimin biçimleri yanlış bir şekilde ?materyalizm? olarak açıklanıyor. Satın aldığımız ürünlerin temel işlevi diğerlerine gönderdiğimiz mesajlar, fiziksel nesne olma özellikleri ise ikinci planda kalıyor. ?Muazzam sosyal-primat beynimiz tek bir sosyal amacı takip etmeye evrildi: Ötekilerin gözünde iyi görünmek.?
Ara merkezli ekonomilerde satın aldığımız MAC ruj, Honda Civic ya da Harper?s Bazaar dergisine aboneliğin temel amacı, ?ötekilerin gözünde iyi görünmek.? ?Tüketimin Evrimi? okuyucuyu tarihsel bir yolculuğa çıkarıyor ve uzun zaman içerisinde gerçekleşen değişimlerden yola çıkarak evrimsel bağlamda tüketimin izini sürüyor. ?Dört milyon yıl önce küçük beyinli yarı sosyal primatlardan bugünkü büyük beyinli hipersosyal insanlara nasıl dönüştük??
Miller tüketim kapitalizmini anlamaya ve anlatmaya çalıştığı tarihsel yolculuğuna tarih öncesi atalarımızdan başlıyor, 30 bin yıl öncesine Cro-Magnonlar?a giderek, o dönemde yaşayan otuz yaşlarında, üç çocuk annesi bir kadınla 21. yüzyıl Amerikası?nda yaşayan bir kadını karşılaştırıyor. ?Hayatlarımızı atalarımızın gözünden tasavvur ettiğimizde, bugünlerde tüketim kapitalizmi anlamına gelen ?uygarlığı? geliştirmek için neleri feda ettiğimizi ve neleri kazandığımızı daha net görebiliriz.? Miller, böylece de hayatlarımızda gerçekten doğal olan şeyler ile kültürel ve tarihsel olarak rastlantısal ya da politik olarak baskın şeyleri birbirinden ayırt edebileceğimizi savunuyor.
Tüketimi doğal kabul eden ve kültürel baskı sonucu ortaya çıktığını iddia eden iki modeli de reddeden Miller, ?Akla Yatkın Model?i ortaya atıyor. Bu modelde erken 21. yüzyıl tüketim kapitalizmini oluşturan maddeleri şöyle sıralıyor: İnsanların çekici kişisel özellikler sergilemeye çalışan bilinçsiz içgüdüleri; bu zihinsel özellikleri çeşitli ehliyet, meslek, mal ve hizmetler aracılığıyla sunmak için mevcut sosyal normlar; mevcut teknolojik güç; çeşitli sosyal kurumlar ve ideolojiler ile tarihsel olaylar ve kültürel durum.
Miller ?Tüketimin Evrimi?nin, ilk kitabı ?Sevişen Beyin?in bir tür devamı olduğunu, orada ortaya attığı fikirlerinin bu kitapta daha geliştirilmiş olarak okuyucuya aktarıldığını söylüyor. ??Tüketimin Evrimi?, bugün nerede olduğumuz, son birkaç nesilde yarattığımız tüketim kapitalizminin harikulade, ürkütücü ve kafa karıştırıcı dünyasında nasıl yaşadığımız ve gelecekte nerede olabileceğimizle ilgileniyor.? ?Tüketimin Evrimi?ni okumak için Miller?ın ne daha önceki kitabını okumuş olmaya, ne de derinlemesine biyoloji ya da ekonomi bilgisine gerek bulunuyor. ?İnsanlar hakkında bildiklerinizden daha fazla psikoloji bilgisine ihtiyacınız yok ya da tüketim kapitalizmi üstüne alışveriş hakkında bildiklerinizden daha fazlası gerekmiyor.? Hatta, az şey bilmek ?Tüketimin Evrimi?nden heyecan duymak için neredeyse bir ön koşul Miller için. ?Geoffrey Miller tüketim kapitalizminin, zaten kendiliğinden güzel olan bir şeyi gereksiz yere süslemeye çalışmaktan başka bir şey olmadığını söylüyor. ?Kendimizi sergilemek için dil, zekilik, nezaket, yaratıcılık ve güzellik gibi kolay adapte olabilen harikulade yetenekleri geliştirip sonra bunları arkadaş edinme, eş bulma ve prestij kazanmada nasıl kullanabileceğimizi unutuyoruz.? ?Tüketimin Evrimi,? doğal seleksiyonun temelde aslında nasıl cinsel seleksiyon olduğunu ince, eğlenceli ve tarihsel bir bakışla sunan, savunduklarını özenle açıklayan bir araştırma.
EMRAH GÜLER
http://vatankitap.gazetevatan.com/,14 Mayıs 2014
Kitabın Künyesi
Tüketimin Evrimi
(Cinsiyet, Statü ve Tüketim)
Geoffrey Miller
Alfa Yayıncılık / Bilim Dizisi
Dizi Editörü : Kerem Cankoçak
Çeviri : Gülçin Vardar