Bob Dylan?dan Pete Seeger?a pek çok sanatçıyı etkileyen efsanevi ozan şarkıcı Woody Guthrie?nin Toprak Ev?i, kaleme alındığı 1940?lar için hayli cesur sahnelerle örülü. Roman, dönemin Amerika kırsalını derinden hissettiriyor.

Woody Guthrie, hem yaşamı hem yapıtları mükemmel bir bütünlük oluşturan sanatçılardan. Gerek romanını gerek şarkılarını yaşadığı gibi yazmış ve yazdığı gibi yaşamış? Yaşamının, tanıklık ettiği olayların hemen her sahnesi, Pete Seeger?dan Bob Dylan?a pek çok sanatçıyı etkileyen ve onyıllardır etkisinden hiçbir şey yitirmeyen şarkılarında görülür.

Henüz çok küçükken yeni yaptıkları evlerinin içine taşınma şansı bulamadan yanıp kül olması ve yedi yaşındayken ablası Clara?yı bir yangında kaybetmesinin yanı sıra 1930?lardaki Toz Çanağı diye adlandırılan toz fırtınalarına, Teksas?ta bulunan petrolün yarattığı patlamaya ve başkalarının arazilerinde kiracı olarak yaşayan çiftçilerin boğuştuğu sorunlara yakından tanıklık eden Guthrie, tüm bunları sözlerine ve bestelerine taşır. Yaşadıklarına dair kaleme aldığı samimi şarkılarının ilklerinden olan ?So Long, It?s Been Good to Know You? ile kelimenin tam anlamıyla gönülleri fetheder.

Daha sonra neredeyse milli marş kadar üne kavuşan ?This Land is Your Land? şarkısı ise tamamlanmış tek romanı olarak bilinen Toprak Ev?in özeti gibidir. O şarkıda ?Orada yüksek bir duvar vardı/ Önümü kesmeye çalışan/ Bir tabela üstünde/ ?Özel Mülk? yazan// Ama arkasında/ Hiçbir şey yazmıyordu/ Bu topraklar/ Hem senin hem benim için yaratıldı?? der Guthrie. Toprak Ev romanı ise Tarım Bakanlığı?nın kitapçığını okuduktan sonra bir kerpiç ev yapma hayaline kapılan ve başkasının arazisinde kiracı olarak yaşayan Ella May ile Tike arasında geçen tempolu bir diyalogla açılır. Çift, gençlik ateşiyle bir yandan şehvetli bir oynaşmaya kapılmışken, bir yandan da kerpiç evin avantajlarından (?Ateşe dayanıklıdır. Neme dayanıklıdır. Kalifiye işgücü gerektirmez. Rüzgâra dayanıklıdır. Akkarıncalara karşı korunaklıdır.?) konuşur. Bu sırada Ella May, ana malzemesi toprak olan bu evi yapmanın bir ?ama?sı olduğunu söyler: ?Ama burası senin toprağın değil.?

?Onlara çalıp çırpmayı biz öğrettik?
Hiçbir ?ama?nın Woody Guthrie?yi yıldırması söz konusu değildir çünkü o tam bir ?umut makinesidir.? (Bakınız: ?Hoping Machine? şarkısı.) Toprak Ev?in kahramanları da öyle? Özellikle yoksul bir çiftin bir kerpiç ev yapma hayaliyle tutkulu sevişmesinin iç içe geçtiği, iki kişilik tempolu bir tiyatro oyunu gibi bol diyalogla örülü ilk bölüm okuru alıp götürür. Ancak, tam makus talihlerine küsme noktasına geldiklerinde, Ella May?in ?Çalmalarına izin verdiğimiz için suçluyuz,? demesiyle bir anda kendimize geliriz: ?Evet. Biz sebep olduk. Her seferinde bir sent. Beş sent. On sent. Yirmi beş sent. Bir dolar. Geniş yürekliydik biz. İyi huyluduk. Sırf paramız olsun diye para istemiyorduk ki. Başkalarının parasını onlar parasız kalmasın diye istemedik. Tezgâhlarına gülümseyerek birer sent bıraktık. Veznelerine gülümseyerek beşer sent koyduk. Ön kapımızdan on sent uzattık. Yol boyunca para verdik onlara. (?) Her şeyin fiyatını yavaş yavaş artırdıklarını biliyorduk. Emeğimizin karşılığı olan paradan kestiklerinde biliyorduk. Farkındaydık bunun. Bizden çaldıklarını biliyorduk. Onlara çalıp çırpmayı biz öğrettik. Müsaade ettik. Alıştılar buna.?

Toprak Ev, kitabın kaleme alındığı 1940?lar için hayli cesur sahnelerle örülü. Hem politik göndermeleri hem de sevişme, doğum gibi sahneleriyle kalıpları kıran; sayfalarca sürebilen diyaloglarıyla okura bir tiyatro eseri izler gibi tempolu bir okuma deneyimi yaşatan; kullanılan yerel ağız, seçilen cümleler ve keskin betimlemelerle o dönemin Amerika kırsalını derinden hissettiren bir roman. Woody Guthrie?nin hayatıyla bire bir örtüşen sahneler, onun ?Ancak gördüğünü yazabilirsin? sözünün sağlaması gibi.

Woody Guthrie?nin kerpiç ev savunuculuğunun ardında, sadece 300 dolara mal olan, çiftçiyi borç tuzağından kurtaran ve tamamen ekolojik olan bu yapıların yangına dayanıklı olması da yatar. Toprak Ev?in sonunda yer alan kronolojide ablası Clara Edna Guthrie?nin 1919?da, ikinci evliliğinden olan kızı Cathy Ann Guthrie?nin ise 1947?de yangınlarda öldüğünü; babası Charley?nin ise 1927?deki bir yangında ağır yaralandığını okuruz. Bunun yanı sıra annesi de 1930?da bir akıl hastanesinde yaşamını kaybeder. (Guthrie de yaşamının son yıllarında mustarip olduğu Huntington hastalığını annesinden miras almıştır.) Woody Guthrie?nin yaşamı tüm bu trajedilerin ortasında tam bir umut makinesi olarak sürer. Teksas ve çevresine yaptığı gezilerde, bahşiş ya da sandviç karşılığında mandoliniyle ilerici şarkılarını söyler. Kerpiç evle ilk tanışması ise Aralık 1936?da, Santa Fe dışında kalan, taş ve kerpiç evlerden oluşan Nambé Pueblo köyünü ziyaret ettiğinde olur. Bu köyde, çamur sıvalı kerpiç duvarlardan büyülenir. Texas?taki arkadaşlarının kerestelerle derme çatma inşa ettiği evlerin aksine, toprakla saman karışımı tuğlalardan yapılmış ve tahta olukları olan bu kerpiç evler her tür hava şartına dayanıklıdır ve inançlı bir insan olan Guthrie, kurtarıcısı İsa Mesih?in kerpiç bir yemlikte dünyaya geldiğine inanmaktadır.

Johnny Depp ile Douglas Brinkley?in birlikte kaleme aldığı Toprak Ev?in sunuş yazısında şu anekdot yer alır: ?Guthrie, Pampa gibi kasabalarda yaşayan insanların toz fırtınalarıyla tipileri sağ salim atlatabilmesi için, İsa yeryüzüne yeniden gelinceye dek ayakta kalacak Nambé tarzı evler inşa edilmesi gerektiğine inanmıştı. New Mexico?da, âdeta dinsel bir şevkle ?açık hava, kil ve gökyüzü?nden kerpiç yapılar resimlemeye başladı. Bir öğleden sonra Santa Fe Sanat Müzesi?nin önünde yaşlı bir kadın kendisine, ?Dünya kerpiçtendir,? dediğinde Guthrie başıyla onaylayıp, ?İnsan da öyle,? diye cevap vermişti.?

1940?ların Amerikası?nda yaşayan çiftçilerin gözünden, onların algısıyla/üslubuyla bir hikâye anlatıyor Toprak Ev. Kitaptaki diyalog yoğunluğu göz önüne alınınca çevirinin akıcılığı daha bir önem kazanıyor. Evrim Öncül?ün özenli çevirisi, tüm bu zorlukların üstesinden gelmiş. Kısacası, Toprak Ev?in bu baskısı, Woody Guthrie?ye 2014?ten güzel bir Türkçe selam olmuş?

Unutmadan: Kitapta yer alan desenler ve kapak resmi de Woody Guthrie?ye ait.

Çelik rayların uğultusunu duymuyor musun?
Woodrow Wilson ?Woody? Guthrie?nin hikâyesi 14 Temmuz 1912?de, Oklahoma?nın Okemah şehrinde başladı. 1935?deki toz fırtınasından sonra, ?Oki?ler adıyla bilinen pek çok diğerleri gibi, o da iş bulmak için Kaliforniya?ya gitti. Bu sırada şarkılar da yazmaya başlamıştı; ?Hard Travelin? ve ?Talking Dust Bowl Blues? şarkıları o günleri konu alır.

1937?de şarkıları Los Angeles?taki radyo istasyonlarında sık sık çalmaya başladı. 1939?da New York?a taşındı. Solcu yazarlar, ressamlar ve müzisyenlerden oluşan hareketli bir dünyanın parçası oldu.

İkinci Dünya Savaşı sırasında Guthrie orduya katıldı ve anti-faşist şarkılar yazdı. Savaştan sonra Almanac Singers?la birlikte şarkı söyledi; bunlardan aralarında Pete Seeger?ın da bulunduğu bazıları daha sonra The Weavers grubunu oluşturdu. Ama Guthrie kendi solo kariyerini sürdürdü.

1943?te ?Bound for Glory? adındaki otobiyografisi yayımlandı. 1946?da, çocuk şarkılarından oluşan ?Songs to Grow On?u yazdı. Bundan kısa bir süre sonra da sağlığı bozuldu ve uzun yıllar sürecek hastalığı başladı. Woody Guthrie, 3 Ekim 1967?de New York?taki Creedmore Hastanesi?nde yaşamını kaybetti.

Geçen günlerde kaybettiğimiz Pete Seeger, bir röportajında Woody Guthrie hakkında şunları söyler: ?Woody?nin daha uzun yaşamaması tam bir trajedi. Muhteşem şarkılar yazdı. ?This Land is Your Land? hâlâ en sevdiklerimden biridir; ?So Long, It?s Been Good to Know You? da öyle. Ayrıca çocuk şarkıları da en sevdiklerim arasında yer alır. Her aptalın böyle bir şey yazabileceğini söylüyorlar. Ama her aptal bunu yapamaz.?

Seeger, Woody Guthrie?yi son görüşlerinden birini ise şöyle anlatır: ?Ben ve Arlo Guthrie, ölüm döşeğindeki Woody?ye bir şarkı söyledik ? çok sevdiği bir şarkıydı. 1920?lerde Gobel Reeves?in yazdığı ?Hobo?s Lullaby? şarkısıydı: ?Uyu bakalım seni yorgun hayta/ Bırak şehir yavaş yavaş çekilsin/ Çelik rayların uğultusunu duymuyor musun?/ İşte bu haytanın ninnisidir.??

Johnny Depp editörlüğünde çıkan ilk kitap
Aktör Johnny Depp?in yayıncılığa soyunduğu söylentileri 2012 yılında dolaşmaya başladı ve o günden itibaren, yayımlayacağı ilk kitap merakla beklendi. HarperCollins yayınevinin bir alt markası olan Infinitum Nihil?in başına geçen Depp?in, Woody Guthrie?nin tarihin tozlu raflarında kalmış bu önemli kitabını çıkarıp basması ise gerçekten sürpriz oldu. Toprak Ev için Johnny Depp ile Douglas Brinkley?in birlikte kaleme aldığı yaklaşık kırk sayfalık sunuş yazısı, kitabın ne büyük değer verilerek, titizlikle hazırlandığını gösteriyor. 2013?te çıkan Toprak Ev?in ardından, Infinitum Nihil?in ikinci kitabının ise 2015?te yayımlanacak ?The Unraveled Story of Bob Dylan? olması bekleniyor.

Pete Seeger ile dostluk
Geçtiğimiz haftalarda, 94 yaşında yaşama veda eden Pete Seeger, ondan altı yaş büyük Guthrie?yle ilk kez 21 yaşındayken, 3 Mart 1940?ta göçmen işçiler için düzenlenen bir yardım konserinin kulisinde tanıştı. Guthrie?nin müziğinden, şarkı sözlerinden ve karizmasından çok etkilendi. İkisi beraber seyahat etmeye ve birlikte konserler vermeye başladılar. Pete?in deyişiyle o günler, onun için ?Amerika?yı öğrenmek konusunda çok büyük bir eğitim? oldu. İki CD?den oluşan, 2012 tarihli ?Pete Remembers Woody? albümünde Seeger, şarkılarıyla Guthrie?ye dair anılarını yeniden canlandırır ve dostuna duyduğu sevgiyi, saygıyı bir kez daha gösterir.

Hem Guthrie hem de Seeger, müziğin imkânlarını eğlence kadar yoksulların sosyal dönüşümü için de kullanma tutkusu taşıyordu. Bu samimi tutkuyla, hem kendi dönemlerindeki hem de gelecekteki dinleyicileri ve müzisyenleri mucizevi biçimde etkilediler.

Tülin Er
(http://kitap.radikal.com.tr/, 09.02.2014)

TOPRAK EV
Woody Guthrie
Çeviren: Evrim Öncül
Kolektif Kitap
2014, 218 sayfa

Previous Story

Victor Hugo: Ben nerede yanlış yaptım?

Next Story

Geç kalmış bir “yeni” Tezer Özlü kitabı

Latest from Makaleler

Van Gogh’un kitap tutkusu

Geçtiğimiz haftalarda Paris’in izlenimci koleksiyonuyla ünlü Musée d’Orsay, Antonin Artaud’un Van Gogh: Toplumun İntihar Ettirdiği kitabından yola çıkarak yazar ile ressamı, Artaud ile Van

George Orwell’a ilham veren kitap: Biz

George Orwell‘ın 1984’ünü neden sevdiyseniz, Yevgeni Zamyatin‘in Biz‘ini sevmeniz için en az 1984 kadar nedeniniz var. Üstelik Biz, 1984’ten çok daha önce, 1920 yılında
Go toTop

OKUMA ÖNERİLERİMİZ