?Her uyaklı sözcük yığını, şiir değildir. Yetişkin şiirinde olduğu gibi, çocuk şiirlerinin gücü de, azaltılmış sözündedir. Fazla sözcükleri eksiltilmiş, şiir damıtılmış olmalıdır.? (Akal, 2008)
Şiir, çocuğun duygu gelişimini desteklemeli; çocukta coşku yaratarak onu heyecanlandırmalı, duygularını inceltmeli, sezme ve düş gücünü geliştirmeli, ufkunu genişletmelidir. Yorum yapma yeteneği kazandırarak sanat duyarlılığını artırmalı, uyandırdığı etkilerle onu yeni duygu ve düşüncelere ulaştırmalı, kendi şiirlerini yazabilmesi için farklı çağrışım ve heyecanlara yol açabilmelidir.
Şiiri oluşturan dil, çocukların dilini kullanma becerisini geliştirecek ustalıkta olmalı. Şiir, çocuğun zihninde ?yeni anlamlar, yeni çağrışımlar, yeni tasarımlar, yeni duygulanımlar doğurmalıdır.? (M. C. Anday)
Çocuklara yönelik şiirlerde çocukların ilgi, ihtiyaç ve dil düzeyi göz önünde bulundurulurken, şiirler, çocuk gerçekliğine uygun olmalı. Duygu ve düşünceler, çocuğun dünyasına uygun, yalın bir söylem içinde dillendirilmeli; çocuğu küçümseyen yapay ve çocuksu bir anlatım içinde olmamalı.
?Kahramanı çocuk olan her şiirin çocuk şiiri olduğu yanılgısına düşülmemeli, şiirin hangi yaşa seslendiğini belirleyen etmenin kahramanın yaşı ya da niteliğinin değil, sunduğu anlam evreninin ve dilinin olduğu unutulmamalıdır.? (Akal, 2008)
Şiirler, konusunu çocuğun yaşam gerçekliğinden ve yakın çevresinden almalı.
(Doğa olayları, doğadaki nesneler -kuşlar, çiçekler, böcekler vb.) Şiirler, doğayı ve yaşamı tanımasına yardım etmeli; günlük yaşamda gördüklerinin ve bildiklerinin değişik yönlerini keşfetmesine katkı verirken, yeni keşifler için onu cesaretlendirebilmeli.
Öfke, kin ve düşmanlık içeren metinler, çocuklara şiir diye sunulmamalı. Çocuk şiirleri sevgi, dostluk, dayanışma, barış ve özgürlük gibi evrensel temaları işlemeli.
Şiirin çocuklarda yarattığı çağrışımlar, anlamlar ve duygulanmaların yetişkinlerden farklı olduğu, ancak çocukların şiirden yetişkinler gibi bir estetik tat aldığı unutulmamalı. Şiirlerde yetişkin bakış açısını yansıtmamalı, yetişkin dünyasına ait düşünce ve inanç dayatmalarına yer verilmemeli; çocuk şiirde kendi bakış açısını bulabilmeli; şiir, çocuğu yetişkin dünyasına çekmeyi değil, kendi dünyasında zenginleştirmeyi hedeflemelidir.
Şiirde sözcüklerin bilinen anlamlarıyla yetinilmemeli, yeni anlam katmanlarına ulaşılmalıdır. ?Şiir bilinen sözcüklerle bilinmeyen sözler kurmaktır.? (M. C. Anday)
Çocuk şiirinin, simge ve çağrışımların yoğun olarak kullanıldığı ve anlaşılması için özel çaba gerektiren yetişkin şiirinden farkı, bu şiirlerde kullanılan simge ve çağrışımların çocuk evreninin içinden seçilmiş olmasındandır. Çocuk şiirinin anlam zenginliği, çocuklar kadar yetişkinlere de seslenebilmeli, her yaşta okuru sarıp sarmalayabilmelidir.
?Çocuklara yazılan yazınsal metinlerde olması gereken çok anlamlılık, örtük ileti, antiotoriter anlatım özellikleri, eşitlikçi yaklaşım, estetik bütünlük, çocuk gerçekliğiyle örtüşme gibi özellikler, çocuklar için yazılan şiirlerde de olmalıdır? ( Sivri, 2007:655)
Şiir çok katmanlı olmalı, her çocuğun kendi birikimine göre algılanıp yorumlanmalıdır. Şiirde tek anlam, tek yorum aranmamalı, şiirle ilgili yetişkin yorumunu çocuğa benimsetmek yerine, sorularla çocuğun kendi yorumunu üretmesi için teşvik edilmelidir.
Şiirde verilen anlam ile çocuğun zihninde canlandırabileceği anlam arasında bir örtüşme olmalıdır. Bilgi aktarma işlevini yerine getiren ve belli kalıplarla sunulan türün ?şiir değil manzume olduğu? bilinmelidir. Okullarda belirli gün ve haftaların kutlama törenlerinde okutulan, genellikle buyurgan tavrın egemen olduğu ve eğitici öğretici yanı ağır basan manzumelerin, çocukların yaşam boyu gerçek şiirden uzak kalmalarına yol açabileceği unutulmamalıdır.
Şiir bilgi vermeyi amaçlamamalı, yaşantıyı aktarmalı ve onu paylaşmalıdır. Şiirin içerdiği bilgiler ve doğrular, şiirin amacı olmamalı ve şiirdeki estetiği yok etmemelidir.
Çocuk şiirinde söylenmek istenenler, çocuğu koşullandırmaya ya da bilgilendirmeye yönelik olmamalı, iletiler, şiirde örtük olarak yer almalıdır.
Tekerleme, bilmece gibi uyaklı ürünlerde ve çocuk oyunlarında bulunan ezgili söyleyişler çocuğu şiire yaklaştırır. Bu ürünlerdeki imge ve içtenlik, çocuklar için yazılan şiirlerde de bulunmalı. Şiir, çocukları kendi çekim alanında tutabilmeli.
Okul öncesi dönemde şiir, çocukta oyun çağrışımı yaratmalı. Şiirin sessel yapısı, çocuk-oyun ilişkisi düşünülerek biçimlendirilmeli ve şiir, sözcüklerinde barındırdığı iç müziğiyle çocukları kendisine çekebilmeli.
Okul öncesi dönemde çocuğun tanıdığı ve sevdiği varlıklar şiire konu edilmeli.
Çocuğun zevkle dinleyebilmesi için, şiirlerin yalın ve içten bir anlatımı olmalıdır. Şiirler çocukları eğlendirmeli.
?Okul öncesine seslenen şiirler kısa dizelerden oluşmalı. (?) Dizelerdeki sözcüklerin yarattığı ses örüntüsü (ritim) kulağa hoş gelmeli. (?) Çocuklar şiirdeki anlamı tam kavramasalar bile, ses örüntüleriyle yaratılan müzikal özellik, şiirin bellekte kalıcılığını sağlamalı? (Sever, 2003)
Cansız varlıklar kişileştirilmeli.
Anaokulu ve ilköğretimin birinci kademesindeki çocukların gülmece içeren şiirleri çok sevdiği unutulmamalı.
Şiirde, masal dünyasına ait simgelere yer vererek çocukların hayal gücünü geliştirmeli, merak duygusunu artırmalı.
K A Y N A K Ç A
Akal Aytül
Eğitim Sen Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Ölçütleri İçin Öneriler, 2008.
Sever Sedat
Çocuk ve Edebiyat, Kök Yayıncılık, Ankara, 2003.
Sivri Medine
?Çocuk ve Şiir?, Çocuk ve İlkgençlik Edebiyatı Kurultayı 11-12 Kasım Bildiriler, Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006.
?Çocuğa Şiirde Öğreticilik Sorunsalı?,
II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu. AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 2007.
Şimşek Tacettin
?Çocuk Şiirleri?, Hece, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, Ankara, 2005.
Yener Mavisel
?Masal, Öykü ve Şiirlerle Duygu Eğitimi?, II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 2007
Yazan: *Mehmet Kaya, Eğitim Sen Kitap Komisyonu Üyesi.
Bu makale, EĞİTİM SEN (Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası) tarafından hazırlanan İlköğretim Çocuk Edebiyatı konulu 2010 Kitap Kataloğu’ndan alınmıştır.