BİLMEDİĞİNİ İFADE EDEBİLME
Dünyadaki fenalıkların birçoğu, daha cesurca söyleyelim, dünyanın bütün kötülükleri, bizi cahilliğimizi sergilemekten kaçınmaya, karşı çıkamadığımız şeyi kabullenmeye alıştırmalarından geliyor. Her şeyden ukalaca ve kesinlikle söz ediyoruz. Bir Roma geleneği varmış: Bir tanığın gözleriyle gördüğünü söylediği ve bir yargıcın en tartışılmaz bilgiyle meydana koyduğu şeyden bile, bana öyle geliyor ki, diye söz edilirmiş.
Olası şeyleri bana hiç şaşmazmış gibi anlatmaya kalkıştıkları zaman o şeyler için nefretimi uyandırıyorlar. Önerilerimizin, küstahlığını esneten şu sözleri severim ben: Olabilir ki, bazı yerlerde, bazıları, derler ki, galiba, benzeri sözleri. Çocukları eğitecek olsam, kesip atarak değil, şöyle sorup yanıt vermeye alıştırırdım onları: Ne anlama geliyor bu? Bunu anlamam, mümkün, doğru mu? On yaşında bilginler gibi konuşacaklarına altmış yaşındaki Öğrenci gibi kalsınlar. Bilisizlikten sıyrılmak isteyenin onu açıklaması gerekir. İris, Thaumantis’in (aydınlık şaşkınlığın) kızıdır. Şaşırma bütün felsefenin temeli, araştırma gelişmesi, bilisizlik son aşamasıdır. Bilisizliğin öylesi vardır ki yücelik ve eliaçıklıktan yana bilimden aşağı kalmaz; o bilisizliği kavramak için de bilimi kavramak gerektiğince bilim ister.
(III. Kitap, 2. Bölüm)
Kaynak: Denemeler, Montaigne, Oda yayınları, 8.basım sayfa 240