Bir çocuğun olursa sürdürür, hiç olmazsa,
O tatlı varlığıyla senin güzelliğini.

Shakespeare

Ella May ile Tike, genç bir çift. Tanıdık. Hemen şurada, Amerika?da, Texas taraflarında yaşıyorlar. 1930?larda, kiralık bir arazide çiftçilik yapıyorlar. Aslında bütün zamanlarda ve her yerdeler. Etrafımızda, gözümüzün önünde, aramızda dolaşıyorlar.

Bu yakınlık duygusu, bize çok benzemelerinden kaynaklanmıyor. O ikisi, birçok açıdan bizden faklı. Hatta cinselliğe yaklaşımlarıyla, dinsel eğilimleriyle bizden bambaşka yönleri de dikkat çekiyor. Ama çok da bildik bir hayat.

Yakınlığımız, içinde yaşadıkları koşullardan doğuyor. Öylesine durumlara, yani hiçbir yardım ve umut kalmamasına, bizim buralarda ?Yer demir gök bakır? diyoruz. O korkunç, o vahşi, o acılı hayatları biliyoruz.

Çürümekte olan ahşap evin duvarlarından giren rüzgar, Ella ile Tike?ı olduğu kadar bizi de ürpertiyor. Durmaksızın çalıştıkları halde işlerini yetiştirememelerini, kendi hayatımızdan kesitler gibi izliyoruz. Arazi sahibinin gönderdiği acımasız yanıtları da, sanki buralardaki bir tüccarın sesinden duyuyoruz.

Romanı bu şekilde okumamızı sağlayan şey, elbette yazarının edebiyat anlayışı, sanat anlayışı. Ve bu anlayışın dayandığı dünya görüşü.

BİR OZANDAN

Toprak Ev, halkının dağarcığında sağlam bir yer edinmiş Amerikalı ozan Woody Guthrie?ın tek romanı. 1947?de tamamlanan ama bir film girişiminden sonra unutulmaya terk edilen bu çalışma, ancak 65 yıl sonra gün yüzüne çıkabildi.

Guthrie, başta Bob Dylan olmak üzere, sonraki kuşaktan birçok müzisyeni etkiledi. Kendisinden sonraki yıllarda da üretilen nitelikli ve kitleselleşen müziklerde bir izi kaldı. Üstünde ?Bu makine faşistleri öldürür? yazan gitarıyla ortaya koyduğu sanatçı tavrı, dünyanın dört bir yanında karşılık buldu.

Bu evrenselliğe, yerel değerlere öncelik verdiği halk müziği ile ulaştı. Müziği sadece müzik olarak görmediği gibi, bir yöreyle ilgili gerçeklikleri de sadece orası ile sınırlı biçimde ele almadı. Tek romanını da aynı geniş bakış açısıyla yazdı.

Bu nedenle, ?Yukarı Düzlük? diye bir yerdeki Ella ile Tike isimli iki kahramanın yaşadıklarını, sadece onların hikayesi olarak anlatmıyor. Hayatın derinliğiyle, insan ruhunun inceliğiyle ele alarak, oradaki olayları akıp giden hayatın hikayesi haline getiriyor.

Yereldeki evrenselliğe ve kişideki insanlığa ulaşmanın başka yolu var mı?

TÜRKÜ GİBİ

Böylesine somut bir yerellikle anlatılan hikaye, tüm zaafları ve insanlık halleriyle birlikte oradaki halkı sevmemizi de sağlıyor. Daha önemlisi, aslında kötü bir halk, kötü bir kültür olamayacağını düşündürtüyor. Yeter ki yozlaşmasın!

Yozlaşma! Ne korkunç bir kavram, ne büyük bir tehlike! Kendi sınıfına ve kendi kültürüne yabancılaşan insanın sefilliği. Eleştirmek yerine yakınan; direnmek yerine birilerine yaranan; en fazla, başının çaresine bakmak için kurnazlıklar düşünen; özgür tercih adı altında insanların çirkinlikleri seçmesini onaylayan; duyguları yağmalayan kişilikler… Yozlaşan insanlar.

Kötülükleri kişiselleştirmeyen bu roman, yozlaşmaya karşı bir direniş gibi de okunabilir. Hatta yazarının hiç haberi bile olmadan, memleketimizdeki arabesk belasına bir itiraz da sayabiliriz.

DAYANIŞMA VE MÜCADELE

Romanın belki de en dokunaklı yerinde Ella, ?… şu koca çiftlikte tek bir arı yok, yani bana ait bir arı yok, hepsi güzel çiçeklerimden toplayıp vııızzz vııızzz diye uçarak benim güzel ballarımı başka insanlara götürüyorlar.? diyor. Bir oyun sırasında, kocasıyla geliştirdikleri bir şakalaşma sırasında söylüyor bunu. Öyle yumuşak, öyle eğlenceli, öyle acı. Oyun kadar, mizah kadar ciddi.

Sert toprağa kazmanın işlememesi içimizi sıkmıyor. Ella?nın babasının bile, ileri sürdüğü şartları kabul edilmeyince yardım etmeyişi, yılgınlığa neden olmuyor. Olmaz elbette. Çünkü bunlar bir karamsarlık durumu yaratmak için değil, koşullarına teslim olmayan iki insanın hikayesi biçiminde anlatılıyor.

E, ne de olsa, bir mektubunda kendisinden ?umut makinası? diye söz eden bir sanatçının romanı bu. Ella May ile Tike?ın ilişkisi ?dayanışma? kavramını, ikisinin hayatı ise ?mücadele? kavramını somutlaştırıyor.

Örneğin bir yerde, Tike, Ella?nın isteği üzerine, yaşadıkları ahşap eve rüzgar girmesini önlemek için duvarlara gazete kağıtları yapıştırırken bir yandan da dans ediyor. Neşeyle zıplayarak, karısına şakalar yaparak çalışıyor. Bu satırları okurken, önceki sayfalarda anlatılmış olan Tike?ı onca yoran işler ve içinde bulundukları yoksulluk daha da anlamlanıyor. Çünkü asıl konu, çiftin başına gelenler değildir, onların gösterdiği tepkilerdir.

EMANET

Kısa sayılabilecek bu romanda en uzun yer, başlardaki 14 sayfalık sevişme anlatısına ve sonlardaki Ella?nın doğum yapmasına ayrılmış. Buralardaki anlatım vahşi, sert, belki biraz aşırı doğal. Romantiklik arayanlar hoşlanmayacaktır. Ama gerçekçi. Acımasızca gerçekçi!

Çünkü ?Doğa halkındandı Ella May?le Tike.? diye açıkça belirtilen bir hikayenin dili, içeriğini yansıtacak biçimde kurulmuş. Romanın başındaki sunum yazısında, Woody Guthrie?ın müzisyenliği için söylendiği gibi: ?Şarkıyla şarkıyı söyleyen birdi.?

?Gerçek dışı? denebilecek tek anlatım, doğumun çok yaklaştığı sırada, Ella?nın gözlerinin önünde beliren görüntülerden, duyduğu hayali seslerden söz edildiği yerde ortaya çıkıyor. Birdenbire odaya insanlar gelip gitmeye başlıyor. Birbirlerinin içinden geçiyorlar. Rüzgarda ve güneşte uçuşup yere konan, savrulan, birbirine karışan, aslında tek bir bütünün parçası olan saman çöplerinden, koçanlardan, pamuk tiftiklerinden, topraktan oluşan görüntü gibi toplanıyorlar. Ovaların, tepelerin, nehirlerin, hepsinin tek bir bütünü meydana getirmesi gibi. Bir insan nasıl kendi başına bir bütünse, insanlığın da tüm unsurlarıyla tek bir beden gibi olması durumu. Kıran, aldatan, diğerlerini ezen insanların, bir bedendeki mikroplara, zararlı hücrelere karşılık gelmesi. Sayıları az da olsa sesleri güçlü çıkan zararlılar, çok gibi görünen kötüler.

İşte bu nedenle doğmalıdır bebek. Kötülüklere ve çirkinliklere karşı bir kişi çoğalmak için. Ella?nın güzelliğini devam ettirmek için.

Belki de bu satırlardaki anlatımdan dolayı, romanın son sayfasını çevirince öyle düşünüyoruz; yazarın o bebeği bize emanet ettiğini.

Zafer Köse
zaferxkose@gmail.com
(soL Kitap, 05/03/2014)

Kitabın Künyesi
Toprak Ev, Woody Guthrie, Türkçesi: Evrim Öncül, Kolektif Kitap, Şubat 2014

Previous Story

Kürt edebiyatında kadın – Özkan Öztaş

Next Story

Dünya yolsuzluğu bu karikatürlerle konuşuyor

Latest from Makaleler

Van Gogh’un kitap tutkusu

Geçtiğimiz haftalarda Paris’in izlenimci koleksiyonuyla ünlü Musée d’Orsay, Antonin Artaud’un Van Gogh: Toplumun İntihar Ettirdiği kitabından yola çıkarak yazar ile ressamı, Artaud ile Van

George Orwell’a ilham veren kitap: Biz

George Orwell‘ın 1984’ünü neden sevdiyseniz, Yevgeni Zamyatin‘in Biz‘ini sevmeniz için en az 1984 kadar nedeniniz var. Üstelik Biz, 1984’ten çok daha önce, 1920 yılında
Go toTop

OKUMA ÖNERİLERİMİZ