Savaşta Kazanılan Şeref!..
Yeni Dünya’ya adım atan pek çok denizci ülkelerine geri döndüklerinde karşılaştıkları yerlilerin ne denli iyi niyetli ve Barış yanlısı olduklarını uzun uzadıya anlatırlar. Bunlardan biri de, Raphael Hythloday’dır.
Amerigo Vespucci’nin dört yolculuğunun son üçünde yanında olan bu Portekizli denizci varanı yoğunu kardeşlerine bırakarak dünyayı dolaşmak üzere yola koyulur. Felsefeyle de ilgilenen Hythloday, Latince ve Yunancayı çok iyi bilmektedir.
Avrupa’ya Vespucci ile birlikte dönmeyen Hythloday, yirmi dört adamıyla beraber Yeni Kastilya’da kalma iznini koparır. Geri döndüğünde ise Amerika kıtasının açıklarında “Utopia” adlı bir ada keşfettiğini anlatır. 1500’lü yılların başlarında Avrupa limanları Yeni Dünya serüvenlerini anlatan denizciler ile kaynamaktadır. Ama Raphael Hythloday’ın anlattıkları hiç birine benzemez. Kendisini dinleyenler arasında savaşa ve ölüm cezasına karşı olan İngiliz yargıç Thomas More da vardır.
Beyaz adamın Kızılderili topraklarına doğru yelken açmasının ardından yayınlanan kitaplar arasında en çok konuşulan ve günümüzde de okunmaya devam edilen Thomas More’un 1516’da yayınladığı Utopia adlı eseridir. Portekiz denizci Raphael’in tanık olduğu ülke elbette ki More’un düşlerinden başka bir yerde aranılmamalıdır. Utopia’daki anlatıcı Raphael Hythloday yeniçağın öğrenmeden yana olan ve olaylara inanç yerine akıl açısından bakan bir insan tipidir. Yani, Thomas More’dan başkası değildir. Antvverp’de Latince olarak basılan Utopia’nın matbaa işleriyle uğraşan Erasmus’u yazmış olduğu bir mektupta “Utopia Kralı” ilan eden Thomas More, Amerika yerlilerinin yaşama bakışlarını Avrupa toplumlarına çözüm yolu olarak önerir. Bunu yaparken kendi düşlerini de Utopia’ya katmayı unutmaz. More’un, ünlü kitabını kaleme almadan önce bilgi topladığı denizciler arasında Raphael Hythloday adlı birinin olduğu söylenebilir mi? Hythloday’ın “hiçbir şey demeyen, boş konuşan” anlamına gelen bir sözcük olduğunu göz önüne alacak olursak Portekizli denizcinin hayal ürünü olduğu ortaya çıkar.
Utopia’da 54 kent vardır. Bir kenti bilen hepsini bilir. Çünkü Utopia adasındaki tüm kentler birbirine benzemektedir. Okura Amaurote kentini anlatan Thomas More savaş konusunda şunları yazar:
“Utopialılar savaştan da vuruşmadan da pek hayvanca bir şey diye tiksinir, iğrenirler. Kaldı ki, bu işi insanların yaptığı kadar hiçbir hayvan yapmaz. Bütün öteki ulusların tersine, savaşta kazanılan şerefli şerefsizliğin ta kendisi sayarlar.”
Herkesin emeğinin karşılığında aldığı ürünü kamu ambarlarına verip, oradan gerek duyduğu kadar aldığı, altının ve gereksiz tüketimin küçümsendiği, prensin ve rahiplerin halk tarafından seçildiği Utopia’da yer alan şu bölüm, beyaz adam tarafından sürekli olarak kovalanan Kızılderilileri çağrıştırır: “Utopialıların uydurma saydığı zevkler arasında av ve kumar zevkleri de vardır. Bunları kendileri bilmez, başkalarından duymuşlardır sadece. Zar atmanın ne keyfi olacağını anlamazlar bir türlü. Bunda bir keyif olsa bile, insan aynı şeyi yüz kere tekrarlamaktan bıkar sonunda. Bir sürü köpeğin av peşinde havlaması zevkten çok bıkkınlık vermez mi insana? Bir köpeğin bir tavşanı kovalaması niçin bir tavşanın bir köpeği kovalamasından daha zevkli olsun? Eğer hoşumuza giden kovalamaysa her ikisi de bir kovalamadır.
Ama avcılara asıl keyif veren bu değil, bir hayvanın ötekini parçalayıp öldürmesidir. Oysa insan nasıl olur da, bu kan dökmeden, güçlünün güçsüzü, zalimin masumu alt etmesinden, azgın bir köpeğin ürkek tavşanı parçalamasından zevk duyabilir?”
İtalyan denizci John Cabot, 1502’de İngiliz kralı VII. Henry’e Yeni Dünya’dan armağan olarak üç yerli getirir. İngilizler gibi giydirilen yerliler VVestminster Sarayı’nda meraklılara sunulurlar. Büyük olasılıkla Thomas More’un görmüş olduğu ilk yerliler bunlardır. Sosyal adaletin olmadığı bir ülkede ürkek gözlerle etrafı seyreden üç yerlinin özlemini duydukları ülkenin nasıl bir yer olacağını düşünen More, Utopia’ya giden yolu bulur böylelikle!..
VIII. Henry, ünlü kişilerden çıkardığı yasaya boyun eğeceklerine dair and içmelerini ister. Kralın isteğini kabul etmeyen More, 1534 yılının Mart ayında tutuklanarak Londra Kulesi’ne kapatılır. 1 Temmuz 1535’de yapılan yargılanmasında pişman olup düşüncesini değiştirirse bağışlanacağı söylenir. Thomas More’un yanıtı şöyledir: “Suç, düşüncesini başkalarına yaymakla olur. Oysa ben sustum sadece. Böyle sustum diye hiçbir yasa beni, adalete göre, haklı olarak cezalandıramaz.”
İdam cezasına çarptırılan More, 1535 yılının 6 Temmuz günü kafası kopartılarak öldürülür. Çıkacağı idam sehpasının yıkılacak gibi olduğunu gördüğünde yanındakilere alaycı bir şekilde seslenir: “Rica ederim, siz beni şuraya sağ salim bir çıkarın hele; inerken durumu nasıl olsa idare ederim!..”
Gözlerini cellâda bağlatmayıp bu işi kendisi yapan Utopia’nın yazarı başını kütüğe koyduktan sonra sakalını özenle düzeltip son sözünü söyler: “Ne de olsa sakalım vatana ihanet etmedi. O da benimle birlikte idam edilmesin.”
Birçok dilde yayınlanan Utopia İngilizceye Thomas More’un ölümünden 16 yıl sonra, 1551’de çevrilir!
Sunay AKIN
KIZ KULESİNDEKİ KIZILDERİLİ
Nisan 1999
Çınar Yayınları