Dolandırıcı Felix Krull?un İtirafları ilk kez Türkçede. Mann?ın romanı yarım kalmasına rağmen birinci bölüm 20. yüzyıl Alman edebiyatının en keyifli romanları arasında gösterilecekti…
Thomas Mann?ı gerek hacim gerek içerik açısından ?ağır? romanlarıyla tanıyanlar için, Türkçeye ilk kez -altmış yıllık gecikmeyle- çevrilen Dolandırıcı Felix Krull?un İtirafları?nı okumak şaşırtıcı olabilir. Pikaresk roman türünde yazılmış eğlenceli hikâyesinde, Thomas Mann bir sahtekârın maceralarını ve yükselişini anlatıyor.
Roman Almancada mutlu, şanslı, kutsanmış anlamına gelen Felix adının kendisine verilmesini yazgısı olarak gören, kendini beğenmiş, hayal gücü zengin bir adamın samimi anıları biçiminde kurgulanmış.
Gençlik çağlarını geride bırakmış, hayatının bir bölümünü hapishanede geçirmiş, artık yorgun düşmüş bir adamın çocukluk ve gençlik yıllarına dönüşü karakterini şekillendiren dönüm noktalarına odaklanıyor. Varlıklı, dünya nimetlerinden nasiplenmiş, eğlenceyi seven, taşra burjuvasına mensup bir ailenin güzelliği ile dikkat çeken oğulları Felix, rol yapmayı, güzel giysiler kuşanıp aristokrat havasına bürünmeyi, insanları kandırmayı, etkilemeyi daha küçük yaşlarda öğrenmiştir. Ama talihi her zaman yolunda gitmez; on sekizine bastığında babasının iflas ve intiharıyla sarsılır. Maddi yoksunluk ve itibarsızlaşma Felix?i yeni bir yola sevkedecektir. Hastalıklı taklidi yaparak askerlik görevinden kurtulan genç adam lüks bir otelde -en düşük işlerde- çalışmak üzere Paris?e gider.
Otel kendi başına bir dünyadır Felix için. Pek çok kişiyle tanışır; zenginler, yoksullar, güzel kadınlar, artistler, yazarlar hatta soylular. İnsanların zaaflarını kolayca yakalama becerisi önünü açacaktır. Aile baskısından kurtulmak isteyen genç bir markiz -Kuzey ve Güney Amerika, Hint Okyanusu Adaları ve Japonya, Mısır, İstanbul, Yunanistan, İtalya ve daha başka ülkeleri kapsayan- uzun süreli bir geziye kendisinin yerine katılmasını rica edince beklediği fırsat ayağına gelecektir. Teklifi hiç nazlanmadan kabul eder. Çünkü bir başka kişinin kimliğine bürünmek, onun açısından eski benliğinin değişmesi ve yenilenmesi anlamına gelmektedir.
15 Ağustos?ta 1895?te Lizbon?dan hareket edecek gemiye yetişebilmek için Paris?ten trene binen Felix yolda bir paleontologla tanışır. Onun sayesinde yerli yersiz bir dolu -kendisine göre- heyecan verici bilgiyle tanışan kahramanımız, Lizbon?da soyluluk unvanı sayesinde iyi ilişkiler kurar, kral tarafından nişanla ödüllendirilir ve nihayetinde paleontologun kızı ve karısını baştan çıkarır.
Romanın birinci bölümünün özeti böyle. Thomas Mann, 1955 yılında verdiği bir röportajda, ikinci bölümde Krull?un evleneceğini, Güney Amerika?ya gideceğini, orada kadınlar ve erkeklerle erotik maceralar yaşayacağını, sonra hapise gireceğini ve en sonunda İngiltereye çekilip emekliliğini yaşayacağını söylemiş, ancak ikinci bölümü yazmaya ömrü yetmemişti. Hayal etmesi size kalıyor.
Hayat ve oyun
Bir hırsızın anılarından esinlenen, olgunluk döneminin bütün birikimini kullanarak kariyerindeki belki de en canlı roman kahramanını yaratan Mann, çağdaş bireyi büyüleyen, suça ve kötülüğe sevk eden arzu ve özlemleri sergiliyor. Söz konusu arzu ve özlemlerin kaynağı burjuva toplumu, bu toplumun değerleri ve pırıltılı vitrinlerdir. Nitekim büyük kenti ilk ziyaretinde kuyumcu vitrindeki mücevherat karşısında çarpılacaktır Felix. Bu aynı zamanda kriminal bir hayata atılan adımın da başlangıcıdır.
Suç toplumsal bir suç. Belki de bu nedenle Felix?i kollamak istemiş. Ahmet Tulgar?ın ifadesiye ?nasıl da şen, şenlikli bir kötüdür Thomas Mann?ın Felix Krull?u. Dalavereleri için sebat edip de kendini öyle yetiştirişi, eğitişi. O hüzünlü, taşra hüznüyle karışmış zekâ ürünü ironisi?… Felix Krull?unki incelikli bir kötülük. Tıpkı Patricia Higshmith?in Ripley?i gibi, Mann?ın Felix?i de olumlayamayacağımız ama olumsuzlamaya da gönlümüzün elverdiği bir kahraman tipi.
Dolandırı Felix Krull?un İtirafları?nın okuma keyfi ve eleştirisinin keskinliği Thomas Mann?ın parodi ve ironiyi kullanma becerisinden kaynaklanıyor. Alman edebiyatının pikaresk ve gelişim roman geleneklerini canlandıran, canlandırmakla birlikte onlarla hafifçe dalgasını da geçen bir roman yazmış. Thomas Mann?ın önceki romanlarındaki pek çok temayı Dolandırıcı Felix Krull?un İtirafları?nda bulabilirsiniz. Mesela sanat ve oyun, gerçek ve illüzyon gibi çiftleri bu romanında da tartışmış. Özellikle Felix?in değişiminin bir tiyatro gösterisinden etkilenmesinin altı çizilebilir. Thomas Mann?ın kendisini de alaya aldığı bir bölüm de var romanda. 1950 yılında, Zürih?te, 75 yaşındaki Mann, kaldığı otelin genç görevlilerinden birisine âşık olmuştur. Hikâyede Felix?e âşık olan ama kibarca reddedilen Lord Kilmarnock tipi böyle bir yaşanmışlığı yansıtıyor. Hatta kimilerine göre bu yaşanmışlık Mann?ı romanı yazmaya teşvik eden etken olmuştur.
Yalanın bu denli bollaşıp meşrulaştığı bir dünyada keşke her dolandırıcı ve hırsız samimi itiraflarda bulunsa… Dolandırıcı Felix Krull?un İtirafları yarım kalmış ama bu haliyle bile okumaya değer, tarihi ama güncel bir roman.
Gerçek Felix Krull kimdi?
Yazıldığı tarihle(1954) olayların geçtiği dönem (1890?ların sonu) arasındaki zaman farkı nedeniyle, Dolandırıcı Felix Krull?un İtirafları tarihi roman olarak nitelenebilir. Ne var ki Thomas Mann bu romanı 1905 yılında, otel hırsızı Georges Manolescu?nun Fürst der Diebe (Hırsız Prens) ve Gescheitert (Düşüş) adlı otobiyografik kitaplarından esinlenerek planlamıştı ve Felix Krull karakterini -ilk kez- 1911 yılında yazdığı kısa hikâyede canlandırdı. Hikâyeyi geliştirme tasarısını Venedikte Ölüm?ü bitirme safhasına geldiği için erteledi. 1912?de Felix Krull?un başına oturdu ama bu kez araya Büyülü Dağ girdi. Kırk yıl sonra, Felix Krull?u yeniden ele aldığında ise romanı tamamlamaya ömrü yetmedi. Yayımlanan birinci bölüm pek çok eleştirmen tarafından 20. yüzyıl Alman edebiyatının en keyifli romanları arasında gösterilecekti…
DOLANDIRICI FELIX KRULL?UN İTİRAFLARI
Thomas Mann
Çeviren: Kasım Eğit, Yadigar Eğit
Can Yayınları
2014, 480 sayfa,
A. ÖMER TÜRKEŞ
01.08.2014, http://kitap.radikal.com.tr/