Nazım Hikmet’in Açlık Grevi “Millete Verdiğim Açık İstidaya Canımı Pul Yerine Kullanıyorum” – Editör: Yeşim Bilge Bengü

Nâzım Hikmet, 28 Aralık 1938’de Askeri Yargıtay’ın onaylamasıyla hiçbir suçu olmadan toplam 28 yıl 4 ay ağır hapis cezasına çarptırıldı. Şaire isnat edilen suç “orduyu isyana teşvik etmek”ti. 1949 yılına gelindiğinde Nâzım toplam 12 yılını hapishanede geçirmişti. Ve kendince artık dayanma sınırına gelmiş ve farklı “mücadele yollarını” denemeye hazırlanıyordu. Sonunda Nâzım 8 Nisan 1950’de açlık grevine başladı. Avukatının isteği üzerine açlık grevini bir süre durduran şair, 1 Mayıs 1950’de tekrar greve başladı, 13 Mayıs’ta Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastahanesi’ne kaldırıldı. Sonunda 19 Mayıs 1950’de açlık grevine son verdi. Bu arada iktidar değişecek ve 14 Temmuz 1950’de çıkarılan af yasasıyla da Nâzım Hikmet tahliye edilecekti.

Nâzım Hikmet’in “Millete verdiğim açık istidaya canımı pul yerine kullanıyorum” diyerek başladığı açlık grevi ile ilgili olarak bazı önemli belgeler ile dergilerin tıpkıbasımlarının yer aldığı bu dosya Nâzım Hikmet’in 3 Haziran 1963’teki ölümünün 48. yılı için Piraye Koleksiyonu, Nâzım Hikmet Vakfı ve TÜSTAV’daki arşiv belgelerinden yararlanak hazırlandı.
(Tanıtım Bülteninden)

Canımı pul yerine kullanıyorum – Burcu Aktaş
(03/06/2011 tarihli Radikal Kitap Eki)
Haksız yere mahkum edilen oğlum Nâzım Hikmet açlık grevindedir. Ben de ölmek istiyorum gece gündüz oruçluyum. Bizi kurtarmak isteyenler bu deftere adreslerini yazarak imzalasınlar.
Nâzım Hikmet?in annesi Celile hanım, 1950 yılının 9 Mayıs günü üzerinde bu acı cümlelerin yazdığı pankartla Galata Köprüsü?nde açlık grevine ve imza toplamaya başladı. O gün bunaltıcı bir sıcak mı yoksa bahara yakışmayan deli bir rüzgâr mı vardı bilinmez… Nâzım?ın hayatında rüzgârların dinmediği kesindi, oğlu ölmeye yatmış bir annenin de bunaltıcı bir hayattan başka neyi olabilirdi… Celile hanımın Nâzım?ı kurtarma girişimi sadece yarım saat sürebildi. Polisler tarafından emniyete götürüldü, trafiği engellemek gerekçesiyle savcılığa sevk edildi… Aynı gün şehrin duvarlarında ?Nâzım Hikmet Kurtarılmalıdır? yazan afişler vardı. O afişlerin önünden binlerce insan geçemeden onları asanlar gözaltına alındı.

Kanunsuzluğun tamiri
Nâzım Hikmet?i açlık grevine getiren süreç ve açlık grevi sırasında yaşadıkları ölümünün 48. yılında yayımlanan özel bir kitap ve dosyayla tekrar gündeme geldi. İstanbul Bilgi Üniversitesi?nin yayımladığı ?Nâzım Hikmet?in Açlık Grevi?, içinde özel yazılar, önemli belgeler barındıran bir çalışma. Bir kitap ve on yedi adet tıpkı basım belge ile dergiden oluşan dosyada neler yok ki… Şairin Piraye?ye yazdığı veda mektubu sayılabilecek bir belge, birçok aydının Nâzım?ın grevden vazgeçmesi için imzaladığı dilekçeler, açlık grevi sebebiyle özel olarak çıkan Nâzım Hikmet gazetesinin bire bir kopyaları ve o dönemin birtakım dergileri. Dosyanın içindeki en anlamlı belge ise kuşkusuz şairin açlık grevi sırasında tuttuğu notlar. Nâzım Hikmet?in elyazısından günler ilerledikçe güçsüzleştiğini, kelimelerin titrek ve bozuk bir hal almaya başladığını görmek mümkün. Kitabın en etkileyici yanlarından biri şairin ruh durumunun açığa çıktığı bu notlar.
Nâzım?a ?bir kanunsuzluğun tamiri uğrunda gerektiği zaman ölümü göze alabilmek güzel şeydir? dedirten bu süreç nasıl başlamıştı peki? Adaletsiz geçecek günler 1938?de başladı. Nâzım, harp okulu öğrencilerini isyana teşvik etmek suçundan 28 yıl 4 ay ağır hapiscezasına çarptırıldı. Harp okulu öğrencileri kitapçılarda satılan Nâzım Hikmet kitaplarını okuyorlardı. Şairin suçu ve teşviki bu şiirleri yazmaktı. Koskoca bir adli hatayla başlayan yıllar geçti, Nâzım?ın sağlığı ve psikolojisi gitgide kötüleşti.

Şairin destekçileri
Hapis hayatının on ikinci yılına girdiğinde, bu gidişe dur demek için hayatını ortaya koymaya karar verdi. ?Millete verdiğim açık istidaya canımı pul yerine kullanıyorum? diyerek 8 Nisan 1950?de açlık grevine başladı. Bu karar kamuoyuna bomba gibi düştü. Yakınları, arkadaşları, ailesi şairi kararından vazgeçiremedi. Bir gün sonra doktor kontrolünden geçen Nâzım Hikmet?in sağlık durumu iyi bulunmadı. Avukatının erteleme isteği üzerine grevi bir süreliğine durdurmak zorunda kaldı. Bundan sonrası Cerrahpaşa?da geçen günler… Üç ay tam teşekküllü bir hastanede tedavi edilmesi gerektiği üzerine rapor verilmesine rağmen Nâzım 2 Mayıs?ta Paşakapısı cezaevinde ikinci kez açlık grevine başladı. Bir hafta sonra annesi Celile hanım, on gün sonra Orhan Veli, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat şaire destek için açlık grevine başladı. 17 Mayıs?a gelindiğinde, Adnan Adıvar, Halide Edip Adıvar, Sait Faik, Cahit Sıtkı Tarancı, Cevdet Kudret ve Adnan Saygun gibi isimlerin bulunduğu aydınlar grubu Nâzım?a bir mektup yollayarak yeni bir hükümet kurulana kadar açlık grevine ara vermesini rica ettiler. Nâzım Hikmet on yedinci günde yeni hükümet kuruluncaya kadar açlık grevine ara verdi. 15 Temmuz?da çıkan af kanunuyla da serbest bırakıldı.
?Nâzım Hikmet?in Açlık Grevi?, tarihi bir süreci, o dönemin toplumsal ortamını anlamak için paha biçilemeyecek bir kaynak. Açlık grevinin Nâzım?ın hayatında kısa ama önemli bir yeri var. Sadece şairin hayatında mı? Tıpkı bir kazan gibi kaynayan ülkenin siyasi tarihinde de… En özet haliyle şunu söyleyebiliriz: ?Nâzım Hikmet?in Açlık Grevi?, büyük bir yazarın bireysel direnişinin yol açtığı toplumsal dalgalanmayı, canını ortaya koyarak yaptığı direnişle birilerinin gözünü açmasını, her şeye rağmen bazılarının hiç açılmayacak gözlerini anlatıyor.

Kitabın Künyesi
Nazım Hikmet’in Açlık Grevi
(Millete Verdiğim Açık İstidaya Canımı Pul Yerine Kullanıyorum)
Kolektif
Editör: Yeşim Bilge Bengü
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları / Araştırma Dizisi
İstanbul, Haziran 2011, 1. Basım
48 sayfa