Türkiye ile Benzerlikler, Farklar, Kıyaslar
Neoliberal politikaların yaşama geçirildiği ilk ülke Şili oldu. 1973 yılında gerçekleştirilen ?Pinochet Askeri Darbesi? ile uygulanmaya başlayan neoliberal politikalarla* Şili bu süreçte bir anlamda ?laboratuvar? işlevi üstlendi. Türkiye ise 12 Eylül 1980 askeri darbesi ile birlikte neoliberal politikalarla tanıştı. Türkiye ve Şili, farklı coğrafyalarda farklı zamanlarda benzer süreçleri yaşayan iki ülke aynı zamanda. Her toplumun kendi özgün koşullarıyla birlikte, ekonomik politikalardan, askeri darbelere, dinsel eğilimlerden, hak ihlallerine ve toplumsal muhalefet deneyimlerine kadar birçok benzerlikleri de olduğu söylenebilir. Bu bağlamda, birçok acıya ve benzer sorunlara tanıklık etmiş olan bu iki ülke neoliberal politikaların kıskacında mücadeleye devam ediyor.
Emperyalizm, yaşam koşullarını sürdürebilmek için ülkeler ve toplumlar üzerinde oynadığı oyunlarda ne kadar ileriye gidebileceğini Şili örneğiyle tüm dünyaya gösterdi. Şili, Amerika Birleşik Devletleri için, Küba Devriminden sonra Latin Amerika üzerindeki hâkimiyetini sağlayacağı bir üs olarak görüldü. Benzer jeopolitik konumuyla Türkiye ise ABD?nin Ortadoğu?da hâkimiyet kurma politikalarının merkezine oturdu. Türkiye Cumhuriyeti?nin kuruluşunu ilk tanıyan Latin Amerika ülkesi olan Şili, tüm fiziksel uzaklığına rağmen, Türkiye ile birlikte askeri darbeler süreci yaşayarak benzer acıları, tepkileri, öfkeleri ve isyanları biriktirirken benzer neoliberal politikaları da yaşama geçirdi. Bütün bu yaşadığımız benzerlikler, farklılıklar ve kıyaslarla ele alınacak konuların arkasında hep emperyalist ülkelerin neoliberal politikaları karşımıza çıktı. Kimi zaman gözlerimizi fal taşı gibi açtıracak benzerliklere şaşırdık, kimi zamansa yaşanılmış isyan deneyimini yeniden ve yeniden deneyimlemekten coşkulandık.
Şili, Aymara dilinde ?dünyanın bittiği yer? anlamına gelen, zorlu coğrafyalarda hayata tutunan bir ülkenin direniş hikâyesidir. O zorlu coğrafya güneş tanrısı İnti?nin çocukları olan, ilk sosyalist imparatorluk olarak adlandırılan İnka Uygarlığı?nın hüküm sürdüğü toprakların parçası. Bu kitapta Şili?nin hikâyesi ile birlikte aynı zamanda kendi hikâyemizi de okuyacağız. İspanyol istilasından, bağımsızlık isyanlarından, darbelerden direnişlerden, neoliberal politikalardan yola çıkarak, Şili?yi ve mücadelesini anlamaya, benzerlikler ve farklılıklarla bir kez daha deneyimlemeye çalışacağız. Kendi deneyimlerimizi Şili deneyimi ile yeniden harmanlarken, neoliberal politikaların laboratuvarı olan Şili?deki süreçle, geleceğimizi yeniden göreceğiz.
Buradan hareketle, elinizdeki kitapta, Soğuk Savaş döneminde Latin Amerika?da askerlerin siyasi aktör olması süreci, darbelerin ve neoliberal politikaların laboratuvarı olan Şili deneyimi incelenmiştir. Altı bölümden oluşan kitabın, birinci bölümünde, 1492 yılında Kolomb?un Amerika?yı keşfi/istilası ile birlikte, Latin Amerika ülkelerinin İspanyol egemenliğinden kurtuldukları bağımsızlık mücadelesinden demokrasi mücadelesine genel bir bakış yapılmıştır. İkinci bölümde ise Soğuk Savaş döneminde Latin Amerika?da askeri darbeler genel olarak incelenmiş, darbelerin ülkelere göre dağılımı, ortak özellikleri ve Şili?deki askeri darbelere yönelik olgular ve olaylar betimlenmiştir. Kitabın üçüncü bölümünde, 11 Eylül 1973?de gerçekleşen Şili Askeri Darbesini hazırlayan ekonomik, sosyal ve siyasal etkenler irdelenmiş, Salvador Allende Gossens ve Halk Cephesi (Unidad Popular) deneyimi, askeri darbenin yapılmasının koşulları ve askeri darbe süreci ele alınmıştır. Darbe sonrasında muhalefetin etkisizleştirilmesi, hak ihlalleri, neoliberal ekonomik düzenlemeler, siyasal yapı ile birlikte toplumsal hareketler, kilise ve uluslararası ilişkiler de yine bu bölümde değerlendirilmiştir. Dördüncü bölüm, Şili?de 17 yıl süren General Augusto Pinochet diktatörlüğüne karşı toplumsal hareketlenme, siyasal ve toplumsal kurumların yapısı, darbenin sonlanması ve bir anlamda demokrasiye geçiş olarak tarif edilen ?Aperture Süreci? (?açılım? ya da ?demokratik açılım süreci?) ele alınmıştır. Aperture süreci ile birlikte 1973?1990 yıllarını kapsayan Pinochet Askeri Darbesi ile hesaplaşmanın başlaması, yaşanan hak ihlallerinin açığa çıkartılması için oluşturulan komisyonlar tarafından yapılan soruşturmalar sonucunda yayınlanan Rettig ve Valech raporlarının sonuçları yine bu bölümde yer almıştır. Kitabın beşinci bölümü, Şili?de neoliberal politikalara karşı devam eden mücadele, eğitim, sağlık, emeklilik ve konut alanındaki neoliberal politikaların uygulanmasında Türkiye ve Şili benzerlikleri, bu arada farklılıkları kıyaslamalarla ele alınarak günümüze dair çözümlemeler yapılmıştır. Altıncı bölüm ise, kitabın okunması sürecinde okuyucuya kolaylık sağlayacak, belgeler ve görsellerle desteklenmiştir.
Tezcan Karakuş Candan
Kitabın Künyesi
Eser Adı: Neoliberal Laboratuvar: Şili
Yazarı: Tezcan Karakuş Candan
Editör: Ersin Vedat Elgür
Notabene Yayınları
Kapak Tasarımı: Tezcan Karakuş Candan
Sayfa Sayısı: 224
Baskı Tarihi: Şubat 2014 (1.Baskı)
İÇİNDEKİLER
1. Bölüm: Giriş
Latin Amerika Bağımsızlık Mücadelesinden, Demokrasi ve Özgürlük Mücadelesine
2. Bölüm: Soğuk Savaş Döneminde Latin Amerika?da Askeri Darbeler
Soğuk Savaş Dönemi
Soğuk Savaş ve Milli Güvenlik Doktrini
Latin Amerika?da Askeri Darbeler
Latin Amerika?da Askeri Darbeleri Açığa Çıkaran Faktörler
Şili?de Askeri Darbeler
3.Bölüm: 1973 Şili Askeri Darbesi
Şili?nin (Sosyal, Ekonomik, Siyasi, Kültürel, Etnik v.b.) Genel Durumu ve Soğuk Savaşın İlk Yılları
Şili?de İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Ekonomik Durum
Şili?de Siyasi Durum?
Şili?de Halk Cephesi Deneyimi ve Allende?nin Parlamentoya Girişi
Gabriel Videla Dönemi ve Komünizmin Tasfiyesi
Amerika Birleşik Devletleri?nin Latin Amerika?da İtibar Kaybı, Küba?dan Sonra Şili?ye Kukla Hükümet Transferi
Amerika Birleşik Devletleri?nin Siyasal Müdahalesi, Eduardo Frei Montalva Dönemi ?Özgürlük İçinde Devrim?
Salvador Allende ve Unidad Popular
Unidad Popular Programı
Şili Halkı İçin Yeni Bir Dönem
Askeri Darbenin Koşulları Hazırlanıyor, Amerika Birleşik Devletleri Şili?de Pinochet Darbesine Doğru Yolculuğuna Hızla İlerliyor
Şili Ordusu ve Amerika Birleşik Devletleri?nin Askeri Yardımları
İçerideki Düşman Komünizm: Allende Yönetimi
Allende?yi Seçimle Devirmek Mümkün Değil
Şili?de Askeri Darbeyi Hazırlayan Ekonomik, Siyasal, Sosyal Nedenler
Yeni Bir Ekonomik Düzen
Şili?de Yeni Bir Toplum İnşası
Askeri Darbe Süreci
Askeri Darbenin Ayak Sesleri
Askeri Darbenin Gerçekleşmesi
Solcu Hareketlerin Etkisizleştirilmesi ve Yöntemler
Haklar ve Özgürlükler Rafa Kalkıyor, İşkence Sistematik Hale Geliyor
Askeri Darbe ve Siyasal Yapı
Kilise Askeri Rejim İlişkisi
Uluslararası İlişkiler
Ekonominin Yeniden Düzenlenmesi ve Liberal Reformlar
Din Neoliberal Politikaların Hizmetinde
Şili?de Neoliberal Sağlık Politikaları
Şili?de Neoliberal Emeklilik Politikaları
Şili?de Neoliberal Eğitim Politikaları
4. Bölüm: Şili?de ?Demokrasiye Geçiş? ?Aperture?
Siyasi, Kurumsal ve Toplumsal Değişimler
Askeri Diktatörlüğün Sona Ermesi ve ?Demokrasiye? Geçiş
Pinochet Dönemi Hak ihlallerinin Araştırılması
Hakikatler ve Uzlaşma Komisyonu Rettig Raporu
Valech Raporu
Hak İhlalleri Raporları ve Sonuçları
Pinochet Dönemi Hak İhlalleri Mücadelesi Devam Ediyor
Santiago Hafıza ve İnsan Hakları Müzesi
Paine Anıtı
5.Bölüm: Sonsözler
Allende Ruhu Şili?nin Genlerine Yazılmıştır
Şili ile Türkiye?yi Yeniden Deneyimlemek
6.Bölüm: Ekler
Salvador Allende Biyografisi kronolojik olarak
Dakika Dakika 11 Eylül 1973
Salvador Allende Hükümeti İlk Kabinesi
Unidad Popular Afişleri
Unidad Popular Duvar Resimleri
Fotoğraflar
Belgeler
Kaynakça