Karabiber, nasıl oldu da Haçlı seferlerine yol açtı? Floransalı ünlü banker Bardi ailesi neden kalp para basmaya kalkıştı? Osmanlı hanımları arasında gümüş Fransız paralarından yapılma kolye ve küpler moda olunca Osmanlı ekonomisi nasıl krize girdi? Bremen piskoposunun av eti tutkusu nelere yol açtı? Fatih William İngiltere’yi işgale giderken neden yanında bol bol şarap götürdü? Vikingler neden güneye akın yaptılar? İtalyan iktisat tarihçisi Carlo M. Cipolla, Üç Olağandışı Öykü’de kendi üslubuyla, 17. -18. yüzyıllarda geçen neşeli, tuhaf, ama tamamen gerçek öyküler anlatıyor. Allegro ma non troppo Avrupa tarihine mizah penceresinden bakıyor. Kitabın sonunda yer alan Aptallığın Temel Yasaları’nı ise yazar “nükteli bir buluş” olarak niteliyor.
??Aptallığın Temel Yasaları??
Tarih bazı insanların (A), belirli eylemleri sonucunda diğer insanları (B) etkilemesi ile şekilleniyor.
İnsanlar (A) kendilerine ??fayda?? sağlamak amacı ile eyleme giriyorlar ve ister istemez başka insanlara (B) da eylemleri sonucunda zarar veriyor veya onlara da fayda sağlıyorlar. Dört çeşit insan var:
Zeki, aptal, saf ve haydut insanlar!
Şöyle ki:
Eylemleri ile: (A-B)
a) Kendilerine zarar verdikleri halde başkalarına fayda sağlayanlar saf insanlar,
b) Kendilerine fayda sağlayan ama bu arada başkalarına zarar veren haydut insanlar,
c) Hem kendilerine, hem de başkalarına fayda sağlayanlar zeki insanlar,
d) Kendisine hiçbir yarar sağlamadan hatta bazen zarara uğrayarak başkalarına illa ki zarar verenler aptal insanlar oluyorlar.
Dünyaya zekilerden çok aptallar yön veriyor.
Aptallığın temel yasaları ise şöyle:
1) Her zaman ve kaçınılmaz olarak her birimiz çevremizde dolaşan aptalların sayısını azımsarız.
a) Birisinin geçmişte mantıklı ve zeki sandığı insanların tartışmasız ve çaresiz bir şekilde aptal oldukları birdenbire ortaya çıkıveriyor.
b) İnsanlar günden güne, sürekli bir tekdüzelikte, inatla aptallığını sürdüren, en elverişsiz yerlerde ve zamanlarda birdenbire ve beklenmedik şekilde beliriveren bireyler yüzünden, davranışlarında sıkıntıya sokuluyorlar ve engelleniyorlar.
Cipolla’ya göre her toplumda eşit ve belirli bir miktarda (% X) aptal var.
* * *
2) Herhangi bir insanın aptal olma özelliği aynı kişinin herhangi bir başka karakter özelliğinden bağımsızdır.
Cipolla’ya göre; kadın-erkek, siyah-beyaz, şu veya bu dinden, coğrafyadan, etnik gruptan, milletten, kıtadan, renkten, boydan, postan v.b. bağımsız olarak her türlü insan topluluğunda şaşmaz bir şekilde aynı oranda (% X) aptal var.
* * *
3) Aptal olmayanlar her zaman aptalların zarar potansiyelini küçümser. Özellikle de aptal olmayanlar herhangi bir yerde, herhangi bir durumda, aptal bireylerle ilişki kurmanın ve/veya onlarla bir araya gelmenin kaçınılmaz olarak pahalıya mal olan bir yanlışa yol açtığını sürekli unuturlar.
* * *
4) Aptal insan var olan en tehlikeli insan türüdür.
Zekinin, haydutun, safın nasıl davranacağı az çok tahmin edilip, önden tedbir alınabilir ama aptalın ne yapacağı katiyen tahmin edilemez. Zira, aptal hangi olay karşısında nasıl davranacağını kendisi de bilmez.
* * *
5) Aptal, haydutttan daha tehlikelidir.
* * *
Yazara göre, gelişmiş veya geri kalmış ülkelerdeki fark aptal oranında değil. Her iki tür ülkede de eşit oranda (% X) aptal var.
Aradaki terk fark geri kalmış ülkelerde:
Toplumun aptal üyelerine öbür üyeler tarafından daha etkin olma hakkı tanınmış olması.
Cipolla kendilerine fayda sağlamak için başkalarına zarar verenleri haydut olarak niteliyor, ancak onları da ikiye ayırıyor:
Kendilerine az fayda sağlamak için başkalarına çok zarar verenler aptal-haydutlar oluyorlar.
Kendilerine çok fayda sağlarken başkalarına az zarar verenler ise zeki-haydutlar oluyorlar.
Yine yazara göre siyasiler her ülkede aptal-haydutların arasından çıkıyor.
Carlo M.Cipolla: ??Neşeli Öyküler” içinde Aptallığın Temel Yasaları. Çeviri: Tülin Altınova. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 2. Baskı. Sayfa: 72-87.
Carlo M. Cipolla
Neşeli Öyküler
Yayınevi: Tarih Vakfı
Yayın Tarihi: Ocak 2003