Sınıf Edebiyatı ve Evrenselliğe Bir Örnek: Ateşle Dans, Celal İlhan’ın İlk Öykü Kitabı – Müslüm Kabadayı

Toplumsal sınıfların nitelikleri, konumlanışları, aralarındaki iktidar mücadelesi ve toplumsal ilerlemenin aldığı boyutlar, bu boyutlar içinde şekillenen duygu, durum, çatışmalar içinde ortaya çıkan tip ve karakterler konusunda bizim edebiyatımızda da ürünler verilmiştir.
Sözlü edebiyat geleneğinde yer alan destanlar, koşuklar, halk hikâyeleri, efsane ve masallarda ?örtüşük? olarak karşımıza çıkan ?sınıf edebiyatı?, kapitalizm dönemiyle birlikte yazılı edebiyatın ?açık ürünleri? olarak dikkati çekmeye başlamıştır. Dede Korkut Hikâyeleri?nde, Göç Destanı?nda, Köroğlu?nda ?örtüşük? anlatımla verilen toplumsal çelişkiler ve sınıf çatışmaları, modern öykü ve romanlarda doğrudan tiplemelerle ortaya konmuştur.
Kendi yaşamından kesitlerle beslediği öykülerinde ekmek kavgası peşinde koşan emekçileri işleyen Orhan Kemal, Türkiye?de işçi sınıfı edebiyatının hikâye ve roman türlerinde kökleşmesini sağlayan en önemli yazarımızdır. Onun bu yaratıcı, toplumcu çizgisini son on yıldır yayınladığı öykülerle sürdüren Zafer Doruk, işçi öykülerinin önemli bir yazarı olarak dikkat çekmektedir.
Son zamanlarda bu yolda önemli ürünler vermeye başlayan yazarlardan biri de Celal İlhan?dır.
1943?te Yozgat merkeze bağlı Köçekkömü Köyünde doğan ve yaşamını çeşitli sanayi kuruluşlarında makine bakım teknikeri olarak çalışıp kazanan Celal İlhan, büyük oranda kendi yaşamından kesitlerle zenginleştirdiği öykülerini ?Ateşle Dans? adlı kitabıyla bu yıl sunmuştur edebiyat dünyasına. 2002?de Sağlık Emekçileri Sendikası?nın düzenlediği 5. Kültür Sanat Yarışmasında özendirme ödülü alan aynı adlı öyküsünü kitabına ad olarak veren yazarın okuduğum ilk öyküsü ise ?Altmış Beş Metrede? başlığıyla 2003?te Abdullah Baştürk İşçi Öyküleri Ödülünü kazanan ürünüydü. Bu öyküyü okuduğumda yaptığım ilk değerlendirme şöyleydi: Edebiyatımızda işçi sınıfının bizzat içinden yetişen yazarlar çoğalıyor; ama doğrudan sanayi işçiliğinde gelen bir yazarla, ilk kez karşılaşıyoruz sanırım.
?Ateşle Dans?taki öykülerin tümünü okuduğumda daha önceki değerlendirmemde geçen ?sanırım? sözcüğünü silmem gerektiğini düşündüm. Bu yapıtta yer alan 14 öykünün biri, ?Temsilcinin On Günü (Günola Harmanola)? adlı öykü ?günlük-öykü? tarzında kaleme alınmıştı. Bu, benim de yıllardır tuttuğum ?Antakyadot? ve ?Ankaradot? başlıklı günlük-öykülerimi çağrıştırdığı için ayrıca dikkatle okuduğum bir metin oldu. Kurgu ve anlatımda çok az çapak olmakla birlikte, seçilen konuların insanın temel özelliklerini, toplumsal değerini ve evrensel öğeleri içermesi bakımından güçlü bulduğum bu öyküleri okurken, zaman zaman yumruğumu duvara vurduğumu, içimin kabarıp ağladığımı, içinden geldiğim yoksul köylülerin dayanışma durumlarını ve emek verdikleri coğrafyayı sahiplenmelerini yeniden değerlendirdiğimi vurgulamak isterim. Bence bir edebi yapıtı estetik kılan ve evrensel yapan en önemli unsur, işlenen konu ve bu konunun anlatımının (insani gerçekleri anlatma gücünün), okuru gerek duyuş gerekse bilinç düzleminde sarma gücüyle doğrudan ilgilidir. Yeryüzündeki herhangi bir insanı ?sarma gücü? olmayan bir metin edebi olabilir, ancak evrensel olduğu söylenemez. Bu açıdan Celal İlhan?ın öyküleri, örnek vermek için oldukça fazla malzeme sunmaktadır.
?Altmış Beş Metrede? başlıklı öyküde mühendis Kartal Bey?in, çalışırken yaralanan Haydar ve İhsan Ustaların kurtulmaları için, makine aksamlarıyla ?kartallar gibi? savaşmasındaki büyük insani duyarlılıkla ?Kardeşim bana ne ustadan, yaralanmasından! Herkes gözünün önüne baksın.? diyebilme çiğliğini, katılığını gösteren müdür karakterleri arasındaki çatışmayı ve ?Yeni doğan güneş hep yaşama sevinci verirdi ona.? cümlesiyle okura ?umut insanda? dedirten bir anlatım, tabi ki evrensel bir estetik ürünü yaratmıştır. Yine ?Almancının Ölümü? öyküsünde saf bir işçi kültürüyle beslenmiş Almancının, Türkiye?ye döndükten sonra yaptığı işlerde kapitalizmin insan öğüten tuzaklarına kurban gitmesi ve geride bıraktığı sorunlarla eşiyle oğlunun boğuşmaları konu edilmiştir. Eşinin saflığı nedeniyle kendisine ve oğluna devredilen kirli kapitalist tüketim ilişkilerinin bedelini ağır ödeyen Sevgi Abla?nın, ?Atamadığım, bedeninden bir parçaymış gibi dokunamadığım tek şeyi kalmıştı evde; dişleri, takma dişleri.? diyebilmesi, bu öyküyü güçlü kılan en önemli konu-anlatı sarmalı olarak okura ulaşmaktadır.
Toprakla, doğayla çok yoğun dostluk kuran köylüler içinden, yeryüzünün her tarafında vakur karakterler çıkar. İşte böyle karakterlerden birini ?Son Yolculuk? öyküsünde anlatan Celal İlhan, onu şöyle getirir gözümüzün önüne : ?Babamı ne durumda bulacağımı düşündüm yol boyu. Onu hep güçlü, güvenli, dışa dönük tavırlarıyla anımsıyordum. Kendinden o denli az söz ederdi ki…? Evet, ?kendinden az söz etmek, hatta söz ederken yüzü kızarmak?, böyle insanların en önemli özelliğidir. Üreten ve paylaşmaktan mutlu olan insanların bir inceliğidir bu, dolayısıyla gözlerinin feri hiçbir zaman sönmeyecek kadar emekle beslenmiştir onların. Bunu abartılı bir anlatım olarak değerlendirenler çıkabilir. Ancak ölüme giderken bile ellerimizden tutarak ışıltılı gözleriyle bize yaşamanın ne olduğunu gösteren annemi hatırladıkça, böyle insanların aynı zamanda insanın yükselişi için kaynak kişilikler olduklarını estetik ürünle göstermek çok önemlidir. Böyle bir emekçi baba karakterinin mezar taşına ?Bize çok şey öğrettin, en önemlisi onurlu yaşamaktı.? cümlesini yazdıran oğlun ?kıymetbilirliği?i de bir başka ?estetik öğe?dir.
Çarpıcı, iç kanırtıcı bir aşk öyküsünün anlatıldığı ?Unutmadım Seni?de ise, insanın meta derekesine düşürülmesiyle bir başka insanın aşkla yüceltilmesi, güzelleştirilmesi arasındaki zıtlık çok derinlikli işlenmiştir. ?Önümdeki bahar dalını, Hacer?i incitmemek için özen gösteriyordum. (…) Konuşma yorgunu gibi davranan Hacer?in gözlerinin anlatım gücü olağanüstüydü.? gibi yalın ve yoğun bir anlatım yanında gerçekçilik şu cümleyle sürdürülmüştür: ?Çocuk doğuramayacağını bildiğim bir kızla evlenemezdim. Bu duruma ailemin de ölümüne karşı koyacağı açıktı.?
Kitaptaki en çok etkilendiğim öykü ise ?Aynalar? oldu. Bu öyküde çizilen Yusuf, işçi tipi içinde yoksulluğunu kimseye alay konusu yaptırmayacak kadar onuruna düşkün bir karakter olarak çok derinlikli anlatılmıştır. Güneyin esmer güzeli ustası olarak betimlenen Yusuf?un annesinden söz ederken ?Yetmişini geçtiği halde, ayağını dayamış mercimek kütüğüne ki, ölmeye hiç niyeti yok. İnan olsun çocuklardan daha çocuk.? diyerek, hem yöresel bir deyimi, açıklayıcısıyla birlikte kullanmakta hem de aile ilişkilerinin çarpıcı bir boyutunu dile getirmektedir. Yazarın böyle bir anlatımı tabii ki estetik ürünün oluşmasını sağlamaktadır. Yöresel sözcük, deyim ve kalıplaşmış sözlerin, estetik bir üründe nasıl verilmesi gerektiği bakımından da yerinde bir örnek oluşturmaktadır.
Emekçilerin içinden çıkardığı, kendilerini yazan yazarlara çok ama çok gereksinimleri var daha.

Müslüm Kabadayı

Kitabın Künyesi
Ateşle Dans,
Celal İlhan,
Kum Yayınları,
Basım Tarihi: 2005
120 sayfa

Previous Story

Kapitalizm Gerçekte Nedir Acaba? – Suat Kamil Aksoy

Next Story

Hay Hikayeler – Pakrat Estukyan

Latest from Makaleler

Van Gogh’un kitap tutkusu

Geçtiğimiz haftalarda Paris’in izlenimci koleksiyonuyla ünlü Musée d’Orsay, Antonin Artaud’un Van Gogh: Toplumun İntihar Ettirdiği kitabından yola çıkarak yazar ile ressamı, Artaud ile Van

George Orwell’a ilham veren kitap: Biz

George Orwell‘ın 1984’ünü neden sevdiyseniz, Yevgeni Zamyatin‘in Biz‘ini sevmeniz için en az 1984 kadar nedeniniz var. Üstelik Biz, 1984’ten çok daha önce, 1920 yılında
Go toTop

OKUMA ÖNERİLERİMİZ