José Ortega y Gasset (1883-1955): I. Dünya Savaşı’ndan sonra İspanya’da kültür ve edebiyatı yeniden canlandırma hareketinde yer alan önemli aydınlar arasında yer alır.

Madrid Üniversitesi’nde felsefe öğrenimi görmüş, Berlin, Leipzig ve Marburg’da çalışmalarını sürdürmüştür. Ülkesine döndükten sonra Madrid Merkez Üniversitesi’ne atanmış, iç savaş sırasında İspanya’dan ayrılana dek metafizik kürsüsünde dersler vermiştir. Yazar en ünlü yapıtlarından biri olan Sistem Olarak Tarih’te…

‘Tarih, yaşamımız olan temel gerçeğin sistematik bilimidir.’ demektedir. José Ortega y Gasset’in Kitlelerin Ayaklanması adlı eseri de Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi’nde yayımlandı.
(Tanıtım Bülteninden)

‘İlerlemek varlığı biriktirmektir’ – Ömer Erdem
(14/10/2011 tarihli Radikal Kitap)
On yıllar evvelinden konuşmuş bir düşünür Gasset. Zekânın bir kamu malı olmasından son derece ürküntü duymakla kalmayan, onu ‘sahte yaşamın uşaklığının’ gördürülmesi karşısında isyan eden de kendisi.
Yer yer Heidegger, yer yer Nietzsche, yer yer de Rilke sesi duyarsınız sanki Gasset?nin metinlerinde. Bu sizin zihninizin yakıştırmaları hatta buluşturmaları da olabilir. Buluştura buluştura okumak denilen bir şey vardır da bunu okurun zihni kadar yazarın dünyası, sesi, duyuruşları da kurar. Sevdiği yazarlarda sevdiği yazarları, sevdiği konularda ortak çağrışımları bulur okur dediğin. Yazılışları, söylenişleri ister birbirlerinden önce ister sonra olsunlar ne fark eder ki. Neticede, fikirde öncel, sanatta yaratıcılık, okurun önünde bir olurlar, birbirlerine katılırlar. Hele, Heidegger?in meşhur ?düşünmek nedir? konuşmasında sorduğu; ?bugün korkunç olan insanın hâlâ neden düşünmüyor olmasıdır? saptayımının öncülü gibi duran şu cümleleri okuduğunuzda, Gasset hakkında başka ne düşünebilirsiniz ki! ?Düşünce üstüne biraz durup konuşmakta yarar var, öyle ya dünyadaki onca şey arasında günümüzde en az moda olan konu bu?? Dikkatli okur acı acı gülecektir, günümüz deyiminin ne kadar da güncelliğini koruduğunu görerek? On yıllar evvelinden konuşmuş bir düşünür Gasset. Zekânın bir kamu malı olmasından son derece ürküntü duymakla kalmayan, onu ?sahte yaşamın uşaklığının? gördürülmesi karşısında isyan da eden kendisi. Zekâ ile aklı, yaratıcılık bakımından sezdirerek ve özenle ayrıştırır aynı zamanda. Akıl, Gasset?in bu kitaptaki temel konusudur.
Şundan konusudur, çünkü, aklın Batı dünyasındaki evrimini anlamadan Batı?yı anlamak imkânsızdır. Batı?yı anlamadan da onun tarihini anlamlandırmak boşuna bir çabaya dönüşür. Batı nicedir akla getirdiği yorum sebebiyle; ?insanın kendi başından geçen şeydir? gerçeğini tersyüz etmiş, onun bir doğası olabileceği yanılsamasına kapılmıştır. Oysa ?insanın doğası yoktur? Tarihi vardır?. Hiçbir zaman da olmamıştır ona göre. Varsa eğer doğası ?yapmış olduğu şeyler? demek gerekir ona. Ermiş Augustinus?un ?Tanrı?nın doğası yapmış olduğu şeydir.? Hükmünden hareketle insan da öyledir, ?yapmış olduğu şeylerden başka doğası yoktur? onun. İnsan önüne yontulan akıl heykeline mutlak tabi olmuş, ?varlığın avaresi, oldum olası göçmen? vasfını yitirmiştir ne yazık ki.
Nedenlemeleri, şiirsel dokunuşlar yanında temelli bir bilim eleştirisi ile sürer gider Gasset?nin. Bir tür Paretocu görüş çağrışımı yapan ?hayat tecrübesi? kavramı onda ?olmuş olmak? fikriyle sarınımlanır. Tortular ve türevler sadece bireysel değildir çünkü. ?Ama hayat tecrübesi yalnızca benim kendi yaşadığım deneyimlerden, kendi geçmişimden oluşmaz. Aynı zamanda içinde yaşadığım toplumun bana aktardığı, ataların geçmişinden de oluşur.? O yüzden ?toplum her şeyden önce geçmiştir ve insana nazaran gecikmelidir.? Gasset?nin düşünce evreninde insan, özellikle ve dikkatle gözetilir. Toplum ?hayal? etmeyebilir ama insan her zaman hayal eder çünkü. Burada vurgulamakta yarar var, tecrübe, olmuş olan, insanın hem ayak bağı hem de açılımıdır ona göre. ?Olmuş olmak? biçiminde süregelen şey, ?o şeyi bir kez daha olmayı kendiliğinden önleyen güçtür.? Olumlu ve olumsuz anlamıyla elbette. Olmuş olduğumuz şey bundan sonra olabileceğimizi olumsuz anlamda etkiler.
Döner dolanır ve ısrarla o cümleyi kurar Jose Ortega Y Gasset; ?Çünkü insanın doğası yoktur.? ?İnsan hiçbir ?şey? değildir, olsa olsa bir dramdır.? Batı, akıl anlayışıyla, zihinsel kalıplar yaratmış ve bu kalıplar da kriz üstüne krizler doğurmuştur. Oysa, ?gerçeğe sadık kalmak istiyorsak, onu kendi zihinsel kalıplarımızdan arındırmamız gerekir.? Fikir denilen şeyi, Heine?ın arabacısının yorumladığı yalınlıkta algılamanın yolunu bulmalıyız. Hegel?in bir dersinden çıktıktan sonra Heine arabacısına; ?Fikir nedir?? diye sormuş, ?Fikir mi?… Fikir insanın kafasına soktuğu şeydir,? deyivermiş arabacı. Oysa güne kadar hem ruh şövalyecileri hem de doğa bilimi savaşçıları insanı unutagelmişler, Gasset?nin deyimiyle; ?insani konuların fiziksel- matematiksel akıldan sepete dökülmüş su gibi kaçıp gittiklerini,? akıl edememişlerdir. ?Ve akla olan inancın yakınılacak bir çöküntüye girmiş olmasının nedeni buradadır.? Çünkü ?insan nesne değildir, insanın doğasından söz etmek hatadır, insanın doğası yoktur.? Batı aklı insanı da nesne gibi görmek yanlışına düşmüştür.
Öyleyse nesi vardır şu insanın, peki öyleyse tam olarak nesi vardır şu insanın? Bir bilim adamının vaktiyle ileri sürdüğü ?bir gün gelecek insanoğlunun ahlaksal edimleri dediğimiz şeyler basit yönelim olarak açıklanacaktır? kehaneti çökmüşse, nedir insan? ?İlerlemek varlığı biriktirmektir? fikrini ileri sürer Gasset. ?İnsan bir ilk insan, sonsuza değin Adem değildir, biçimsel olarak ikinci, üçüncü vb. insandır.? Vardığı yer, insanın bu haliyle tarihin kendisi olduğu fikridir. ?Değişiklik koşulunun kendince bir hikmeti ve nimeti vardır çünkü.? ?En güncelliğin bilimi olarak tarih? de yaşamımız olan temel gerçeği sistematik hale getirir.? ?Geçmiş benim kendimdir.? Şu mirasçı insan, mirasın aynı zamanda bir hazine değil yük de olduğunu unutmamalıdır?.

Kitabın Künyesi
Sistem Olarak Tarih
Jose Ortega Y Gasset
İş Bankası Kültür Yayınları
Çeviren: Neyyire Gül Işık
Ekim 2011,
93 sayfa

Previous Story

Pembe Maymun Pepe – Carlo Collodi

Next Story

Bilginin Arkeolojisi – Michel Foucault

Latest from _Diğerleri

İnsan Kaynakları Yazılımı

İnsan Kaynakları Yazılımı ve Aday Takip Sistemi İş Dünyasında Bir Yol Arkadaşı İnsan kaynakları, bir şirketin kalbidir ve işleyişi üzerinde derin etkiler bırakır. Ancak,

Modern ve Şık Alüminyum Döküm Radyatörler

Heinfer, alüminyum döküm radyatörlerin öncüsü olarak, en yeni ve modern tasarımlarıyla sektörde fark yaratıyor. Alüminyum döküm radyatör ihtiyaçlarınız için tek adres olan Heinfer, yüksek

Şifonyer

Şifonyer, mobilya dünyasında özellikle yataklarda kullanılan, genellikle çekmeceler ve bazen dolaplarla donatılmış bir depolama ünitesidir. İsmi Fransızcadaki “şifonyer” kelimesinden alan şifonyer, esas olarak kişisel

Kurumsal Doğum Günü Hediye

Doğum günleri, çalışanların kendilerini özel hissettiği ve takdir edildiği anlardır. Kurumsal dünyada bu günleri daha anlamlı kılmak için özgün ve farklı hediye fikirleri üzerine

Kauçuk Parça İmalatı

Kauçuk parça imalatı, endüstriyel süreçlerin vazgeçilmez bir parçasıdır. Otomotivden havacılığa, inşaattan sağlık sektörüne kadar pek çok alanda kauçuk parçaların önemi büyüktür. Kauçuk, esnekliği, dayanıklılığı
Go toTop

OKUMA ÖNERİLERİMİZ