Dünya edebiyatının en büyük yazarlarından biri olan Fyodor Mihayloviç Dostoyevski 30 Ekim 1821 günü Moskova’da bir doktor ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi. 1843 yılında, askeri öğrenci olarak okuduğu Petersbıırg mühendislik okulunu bitirdi, ancak bir yıl askeri mühendis olarak çalıştıktan sonra istifa etti. Nicedir verdiği bir kararla, edebiyat hayatına atıldı. Bundan hemen sonra da, 1844 yılında, Dos-toyevski imzasıyla ilk yapıtı yayımlandı; bir çeviriydi-bu. Balzac’ın “Eııgenie Grandet “sini çevirmişti.
1845 Mayısı’nda Dostoyevski daha üniversite öğrenciliği yıllarından tasarladığı ilk romanı Bedniye Lyııdi (insancıklar) ‘ı bitirdi. Romanın müsveddelerini yazarın yakın dostu D.V. Grigoroviç ve ünlü ozan Nekrasov okudular. Heyecanlan öylesine büyüktü ki, doğruca devrin ünlü eleştirmeni Belinskiy’e gittiler. “İnsancıklar”ı, Belinskiy de çok beğendi ve beğenisini, “… Gogol’ü de geçecek… bundan önceki bütün edebiyatı gölgede bırakacak bir deha ile karşı karşıyayız”, sözleriyle dile getirdi. “İnsancıklar” 1846 yılında yayımlandı. Gerek “İnsancıklar” gerekse, yazarın bununla birlikte yayımlanan ikinci kitabı Dvoynik (Benzer) büyük ilgi topladı. Daha sonra “Suç ve Ceza “da en parlak biçimde dile gelecek olan, yazarın yoksul, umarsız insanlara ve hayatın trajik yanlarına karşı duyduğu büyük ilgi ve duyarlılık, daha bu ilk yapıtlarında kendini göstermeye başlamıştı. 1847 yılında yazar ütopyacı sosyalist Petraşevski’nin grubuna girdi. Grup üyeleri zaman zaman toplanıyorlar, yazdıkları yazı ve şiirleri okuyup, felsefi tartışmalar yapıyorlardı. Bu toplantılardan birinde Dostoyevski, Moskova’dan eline geçen ve gizli dağıtılan Belinskiy’nin Gogol’e yazdığı bir mektubu okudu.
Dostoyevski ve grubun öteki üyeleri 23 Nisan 1849 günü, Çar I. Nikolay’ın polisince tutuklandılar ve sekiz ay süren gizli duruşmalar sonunda idama mahkûm edildiler. 22 Aralık 1849 günü Sernyonov alayının geniş eğitim alanına getirildiler. Cezaların uygulanması için ilk üç kişilik grubun direklere bağlandığı sırada bağışlandıkları bildirildi. Dostoyevski’nin cezası 4 yıl kürek, 5 yıl da sürgüne çevrilmişti. Yazar, 1854 yılma kadar 4 yıl Omsk cezaevinde kaldı, daha sonra da, 1859 yılına kadar, 5 yıl, Semtpalatinsk’teki birlikte er olarak hizmet gördü..
Cezası bitip de Petersburg’a döner dönmez yeniden yazmaya koyuldu. Dyadyıışkin Son (Amcanın Rüyası) ve Selo Stepançikova iyego obitateli (Stepançikova Köyü ve Sakinleri) ‘nden sonra, art arda büyük romanları yayımlamaya başladı. Unijenmye i oskorblenniye (Ezilenler ve Horlananlar) Omsk’taki mahpusluk yıllarının anılan olan ve 1860’lı yılların ilerici, demokrat okurlarıma coşkuyla karşılanan Za-piski iz mertvogo doma, (Ölü Evinden Anılar), Prestuplenie i nakaza-nie (Suç ve Ceza), Igrok (Kumarbaz), Idiot (Budala), Besi (Cinler), Podrostok (Delikanlı), Bratya Karamazovı (Karamazov Kardeşler) vd. Büyük yazar 28 Ocak 1881 günü öldü.
Dostoyevski 1840’ların ütopik sosyalizm düşüncesinin etkisinde kaldı. Ancak kürek ve sürgün hayatı bu etkilenimi önemli ölçüde değiştirdi. Yazar, cezaevi ve sürgündeyken, o yıllar edebiyatında sıkça görülen roman kişilerinden bambaşka insanlarla birlikte oldu; bunlar köylüler ve askerlerdi. Ama genç yazar aralarında olmasına karşın, “kara halk” dediği bu insanların iç dünyalarına girmesini önleyen sağır bir duvarla karşılaştı. O dönemler Rusyasında aydınlarla halk ara-* sındaki derin uçurum, sonraki yıllarda da Dostoyevski’yi derin bir biçimde etkiledi. Bu durum bir bakıma onun büyük trajedisiydi. 1850’lerde bütün Avrupa’yı saran gericilik dalgası, Dostoyevski’de devrimin olabilirliği üzerine kuşkular uyandırdı ve 60’lı yıllarda onun Çernişevski ve öteki devrimci demokratların karşısında yer almasına neden oldu. 1861 köylü reformu sırasında ve ondan sonra ağabeyiyle birlikte yayınladığı Vremya ve Epoha adlı dergilerinde, halkı çarlıkla savaşa çağıran 60’lı yıllar devrimci demokratlarına karşı, önlerindeki en önemli görevin, halkla aydınların ve soyluların yakınlaşmasını sağlamak olduğunu, savunan yazılar yayımladı. Dostoyevski’nin 1860-70 yıllan arasında yazdığı romanlarına da yansıyan bu siyasal tavrı, onun aynı zamanda, Çernişevski, Saltıkov-Şçedrin gibi demokratik halk hareketi temsilcileriyle çatışmasına da yol açtı. Aslında bu hareketin temsilcileri de Dostoyevski gibi halkla aydınların birbirine yaklaşmasını sağlayacak yolun arayışı içindeydiler. Ancak onlar Dostoyevski’den farklı olarak, halk yığınlarında devrimci bilincin artma¬sının ve halkın aydınlarla birlikte çarlığa karşı savaşa girişmesinin, bu yakınlaşmanın önkoşulu olduğunu anlıyorlardı.
Dostoyevski’nin, döneminin sosyalist ve devrimci demokrat düşüncesiyle giriştiği polemik, en iyi yansısını, “Suç ve Ceza ” romanında bulmuştur.
Suç ve Ceza
“Suç ve Ceza” 1866 yılında yayımlandı. Çok önemli toplumsal olayların, moral sarsıntıların yaşandığı bir dönemdir bu. Romanın konusu çağdaş Rusya ‘dir. Kahraman çağdaştır, o yılların bütün acılarını, yaralarını içinde taşıyan genç bir öğrencidir. Dostoyevski 1865 yılında M.N. Katkov’a yazdığı bir mektupta bu durumu, “… olaylar günümüzde geçiyor, yani şu bulunduğumuz yıl içinde” diyerek belirtmektedir. .
Yazarın kendisi için de çok güç yıllardır romanını yazdığı yıllar. Büyük yalnızlıkları yaşamak, çok zor kararlar almak zorunda kaldığı yıllardır. 1864 yılında çok sevdiği insanları ardarda yitirmiştir: karısı Mariya Dmitriyevna, kardeşi Mihayil Mihayloviç, yakın dostu, ozan ve eleştirmen Apollon Grigoryev… Romanını yazdığı yıllarda, Petersburg’ta oturduğu semt, küçük memurların, öğrencilerin, dar gelirlilerin oturduğu semttir. Romanının kahramanı Raskolnikov ‘u oturttuğu eve çok yakın bir evde oturmuştur kendisi de.
O yıllarda iki Petersbıırg vardır. Biri, görenleri bugün de büyüleyen mimari anıtlarıyla, parkları, bahçeleriyle Saray Petersbıırg’u; öteki, tozlu yollan, pis evleri, atölyeleri, seyyar satıcıları, meyhaneleri, mezeci dükkanlarıyla yoksulların Petersbıırg’u.
Dostoyevski her iki Petersbıırg’u iyi biliyordu. Mühendislik okulunda okuduğu yıllar. -Yazlık Bahçe yakınında bir saraydı okulun yapısı- Saray Petersbıırg’unu tanıma olanağını bulmuştu. Ama tıpkı romanının kahramanına olduğu gibi, -ona da hiçbir şey vermiyordu, bu Petersbıırg. Onun yüreği öteki Petersbııg’daydı.
“Suç ve Ceza “nın odak noktasını, tüm XIX. yy. gerçekçi edebiyatı için geçerli olan sorun oluşturur. Bu, XVIII. yy. Fransız burjuva devriminden sonra Batı Avrupa’da ve 1861 toprak reformundan sonra Rusya’da oluşan yeni koşullar içinde, insan kişiliğinin olası gelişme yolları sorunudur. Yeni toplumsal yapının çelişkilerini henüz göremeyen aydınlanmacı-romancılar mutlakıyetin yokoluşunun, insanın çok yönlü gelişimini olanaklı kılacağına inanıyorlardı. Ama burjuvazinin zaferinden sonra, “herkesin herkese karşı” bireyci savaşma dayanan toplum koşullarında, kişiliğin özgür ve uyumlu gelişiminin hayalden başka bir şey olmadığı çabucak anlaşıldı. Balzac, Stendhal, Dickens, Thackeray, Flaubert ve öteki Batı Avrupalı romancılar, burjuva toplıı-nıınun, kişiliğin uyanmasını sağlamakla birlikte, onun gelişimi için ne büyük bir engel oluşturduğunu, kişiliği maddi ve manevi anlamda nasıl yok ettiğini gözkamaştıncı biçimde gösterdiler.
Pıışkin’den başlayarak XIX. yy. Rus yazar ve ozanları da, Batılı çağdaşları gibi, kişiliğin özgür gelişimi için açtıkları savaşın bayrağını yücelere kaldırdılar. Puşkin “Çingeneler”de, “Yevgeniy Onegin’de, “Maça Kızı”nda, bireyci hayat felsefesiyle, bireyci ahlakın insanlığa aykırı, yaşamdan kopuk bir ahlak olduğunu gösterebildi. Puşkin ‘den başlayarak Rus edebiyatında, ilk bakışta birbiriyle çelişir gibi görünen, gerçekteyse karşılıklı olarak birbiriyle ilişkili ve birbirini tamamlayan iki konu görüldü: kişilik haklarının savunulması konusuyla, bireyci burjuva felsefe ve ahlakının -“yalnızca kendisi için serbestlik” isteyen , insanın ahlakının- eleştirilmesi konusu. “Suç ve Ceza”da bu iki konunun organik bileşimi, bu romanın derin insancıl heyecanını, şimdi ve gelecek için hep var olacak değerini belirleyen en önemli öğedir.
Dostoyevski hayatının son günlerinde bir insan ve bir yazar olarak en büyük emelinin, Rusya ‘da ve tüm dünyada ezilen insanlara yardım etmek, “düşünce ve ışık ülkesi”ne. giden yolu bulmak olduğunu yazmıştı. Bütün XIX. yy. gerçekçi edebiyatında, böylesine yürekli, böylesine güçlü bir biçimde, geniş yığınların içinde bulunduğu yoksulluğu, acıları, toplumsal eşitsizliği, ezilişi “Suç ve Ceza ” kadar başarıyla dile getirebilmiş bir başka roman daha yoktur.
Ancak Dostoyevski’nin bu romanı, yalnızca ezilmişliğin ve toplumsal kötülüklerin sürükleyici trajizmini dile getirmekle kalmaz. Bu, aynı zamanda en yüce yargı yeri olarak insan vicdanına ve insan aklına bir başvurudur. Dostoyevski de başkahramanıyla birlikte, yoksulluğun ve acı çekmenin her toplum için kaçınılmaz olduğunu, bunların insanlığın değişmez yazgısı olduğunu ileri süren döneminin düşünürlerine, bunların ileri sürdükleri -kimi dinsel- düşüncelere şiddetle karşı çıkmıştır. Büyük yazar, bir hiç olarak kalmak, ses çıkarmadan boyun eğmek, her şeye sürekli katlanmak istemeyen, tam tersine, bütün varlığıyla toplumsal eşitsizliklere başkaldıran, haksızlıkla uzlaşmayan insanın ahlaki yüceliğini tutkuyla, coşkuyla savunmuştur.
XIX. yy. başlarının romantik yazarları, “orta halli” hayata, hayatın “olağanlıklarına” karşı insanın giriştiği her türlü isyanı yüceltiyorlardı. XIX. yy .ın ikinci yansında çok daha karmaşık tarihsel koşulların geçerli olduğu bir dönemde yaşayan Dostoyevski ise, yalnızca, romanının kahramanını çevreleyen dış dünya koşullarım değil, kahramanının davranışlarına yön veren öznel koşulların da felsefi ve psikolojik çözümlemesini yapmıştır. Bu durum “Suç ve Ceza” yazarına, öncele-rince böylesine çok.yönlü ve keskin biçimde dile getirilememiş pek çok sorunu ilk kez dile getirenlerden biri olma özelliğini kazandırmıştır. Dostoyevski “Suç ve Ceza”da kendisiyle ve çevresiyle uyuşmayan, toplumsal eşitsizliklere karşı büyük bir nefret duyan, dürüst, düşünen, aydın bir gencin çok yönlü portresini çizer. Ama burjuva toplumunda bireysel ve toplumsal karşı koyusun yalnızca sağlıklı biçimleri değil, hastalıklı biçimleri de vardır. Kişisel çıkar gözetmeyen içten birtakım düşünceler, toplumsal eşitsizliklerin nihai nedenlerini ve bunlarla savaşım yollarını kavramaya her zaman yetmemektedir. Toplumsal baskı ve zulmün filizlendiği kökten, ezilen insanlara karşı coşkulu bir sevgi, onların acılarını paylaşma, haklarını savunma heyecanı, içinde yaşanılan topluma karşı bireysel, umutsuz, anarşistçe başkaldırılar da gelişebilir. İşte Dostoyevski romanında -daha sonra tarihçe de doğrulanan- bu düşüncelerden yola çıkmıştır.
“Suç ve Ceza”nın çatısını bir suçun psikolojik öyküsüyle, onun ahlaki sonuçlan oluşturur. Ancak romanının başkalıramanı Rodiyon Raskolnikov sıradan bir suçlu değildir. Suçunu, geliştirdiği düşünce sisteminin, hem kendi gözünde, hem de başkalarının gözünde doğruluğunu kanıtlayabilmek için, kendine özgü toplumsal psikolojik bir deney olarak işler. Bu bakımdan cinayetten önce ve sonra suçlunun içinde bulunduğu durumun psikolojik çözümlemesi, Raskolnikov’un felsefi teorisinin analiziyle birlikte verilmiştir romanda. Bu durum Dosto-yevski’ye, döneminin düşünsel ve ahlaki yalpalamalarını, özellikle de kentlerdeki her tür sınıfsal kökenden, demokrat gençlerin yaşadıkları kararsız, değişken, sarsıntılı durumu yansıtabüme olanağı vermiştir.
Raskolnikov akıllı, aydın, dürüst bir gençtir. Eski bir Petersburg evinin bir dolabı andırır küçücük çatı bölmesinde oturmaktadır. Çevresindeki yoksulların yaşamını gözlemekte, yalnızca kendisinin değil, binlerce başka insanın da bu düzen içinde yazgılarının kaçınılmaz olarak yoksulluk, hastalık, erken ölüm olduğunu görmektedir. Bu durum onda yoğun düşünsel arayışlara yol açmıştır. Arayış peşindedir, anıtı hep yalnızdır. Kimselerle görüşmez. İnsanlardan kaçar. Sorunu kendi başına çözmek, yalnız kendi gücüne yaslanmak ister.
İçinde yaşadığı toplumsal eşitsizlikler üzerine düşünür: Tarih boyunca geniş yığınlar her türlü eşitsizliğe, haksızlığa boyun eğerken, Muhammed, Napolyon gibi kimi insanlar her türlü toplumsal kuralı çiğneyerek, toplumun gidişini değiştirmişlerdir. Bunlar olağanüstü insanlardır ve dönemlerinde suçlu olarak görülmüşler, lanetlenmişlerdir. Ama sonraki kuşaklar bunları kahraman, insanlığın kurtarıcıları olarak görmüşlerdir.
İçine kapandığı yalnızlık ortamında oluşturduğu bu bireyci, toplumsal içeriği yönündense anarşik düşünceler, sonunda Raskolnikov’u “Ben bir bit miyim, yoksa insan mı? ” ikilemine götürür.
Oysa Raskolnikov geçmiş çağlarda ve kendi yaşadığı çağda mili/onlarca ezilen insanın toplumsal haksızlıklara neden başkaldırmadık-lan konusunu yeterince ve ciddi olarak düşünememiştir. Ezilen insanların geçmişte ve şimdi uysalca boyun eğmeleri onda öfke ve acı yaratmakta, kendisim yığınların, halkın, “sıradan ” insanların karşısına ve onlardan çokyukarlarda bir yerlere koymaktadır. Raskolnikov’iun bulduğu kurtuluş yolu şudur, hem kendine, hem de herkese, tarihteki öteki “olağanüstü ” insanlar gibi olduğunu, “sıradan ” insanların, basit halkın dokunulmaz kabul ettiği temel ahlak kurallarını çiğneme hakkına sahip olduğunu göstermek… Bulduğu bu çıkış, kendisinin “olağanüstüler” grubuna mı girdiğini, yoksa bütün öteki zayıf insanlar gibi boyuneğenlerden mi olduğunu anlamak için bir sınama olarak nitelediği cinayete götürür onu.
Raskolnikov tasarladığı cinayeti işler. Ancak giriştiği trajik “deney” hiç de onun beklediği sonuçları vermez. Hem deneyiyle, lıem de gözlemlediği Lııjin, Svidrigaylov, Sonya Marmeladova gibi kişilerin ortaya koyduğu örneklerle, Raskolnikov adım adım kendisinin hiç de “olağanüstü” insanlardan biri olmadığı sonucuna varır. Ve sorun, başlangıçta düşündüğü gibi, kendisinin Muhammed’den ya da Napolyon’dan daha zayıf olması sorunu değildir. Raskolnikov’un sevdiği kızın ağzından duyduğu gerçek bambaşkadır: “Yanlışlık temeldedir, “olağanüstü” insanlar teorisidir yanlış olan. Yaşadıkları toplumda da amaçlarına ulaşmak için bazı insanlar gözlerini kırpmadan başkalarının kanını dökmektedir. Sonuç olarak, içinde yaşadıkları toplumdaki egemen sınıfların her gün sayısız kez yaptıklarından pek de farklı bir şey değildir onun yaptığı da. Ve Raskolnikov kendi deneyimiyle, insanlık dişi düzene karşı böylesi bir başkaldırının da insanlık dışı bir nitelik taşıdığım, bunun ilerleme ve gelişme sağlayıcı hiçbir özelliği bulunmadığını, tam tersine ahlaki çöküşe, kişilik yıkılmasına yol açtığını görmekte; önce yüreğinin sesiyle, sonra aklıyla, en sonra da bütün varlığıyla gerçeği kavramaktadır. Artık Raskolnikov’un gözünde gerçek güzelliğin ve ahlakın taşıyıcıları, kendilerini öteki insanların üzerinde görenler değil, açlığın, yoksulluğun en boğucu koşullan içinde bile, hayata ve insanlara ilişkin inançlarını yitirmeyen, ahlaki yapılarında en ufak bir salınma olmayan, suçun, zulmün her türlüsüne karşı derin bir nefret duyan Sonya gibi sıradan insanlardır.
Raskolnikov cinayetten önce her şeyi ince ince hesapladığını sanmış, ama yanılmıştır. Hayatın gerçekliği, onun düşündüğünden bambaşka çıkmıştır. Önce tefeci kadının kızkardeşi suçsuz Lizaveta’yı da öldürmek zorunda kalmış ve hiç hesapta olmayan ikinci bir cinayeti işlemiş, sonra tümüyle rastlantısal bir nedenle karakola gitmesi gerekmiş ve burada cinayetle ilgili olarak kendisinden kuşkulanılmasına yol açmıştır. Ama onun asıl yanıldığı nokta, işleyeceği suçla ilgili bütün ayrıntıları hesapladığım sanması değildir. Suçtan sonra dış dünya ile ilişkilerinin değişmeyeceğini, daha doğrusu suçun insanlarla ilişkilerini etkilemeyeceğini sanarak, kendi üzerinde yanılmıştır Raskolnikov. Eyleminden dolayı ahlaken yalnızca kendi kendisine karşı sorumlu olduğu, başkalarının yargılarının hiç önemli olmadığı düşüncesi iflas etmiştir. Dostoyevski’nin büyük bir ustalıkla dile getirdiği gibi, XVIII. yy. rasyonalist düşünürlerinin ileri sürdüklerinin tersine, tek başına bir insan hiç de “yapayalnız” değildir. İnsan yalnızca belirli bir toplum içinde yaşamakla, her hareketiyle başka insanlara bağlı bulunmakla kalmaz, ama aynı zamanda toplumu kendi içinde, kendi yüreğinde taşır; ilk bakışta görülmeyen, gerçekteyse onu çevresiyle sımsıkı ilişkiler içinde tutan bir bağla bağlıdır topluma. Bu bağın kopması, kişiliğin hem maddi, hem de manevi planda parçalanmasıyla eşdeğerdir: ya da başka bir deyişle, bu bir tür intihardır, işte Raskolnikov’un cinayetten sonra derin acılar içinde toplumdan kopmuşluk duygusunu yaşamasının nedeni budur. En yakınları olan annesiyle kızkardeşini bile kendisine sonsuz uzak, hatta yabancı bulur. Yoksulların, kanını emen, nefret ettiği bir tefeciyi öldürmek istemiş, ama “kendini” öldürmüştür o. Kendini ahlaken haklı çıkarmaya çalıştığı onca uzun mücadeleden sonra. Sonya ‘nın da öğüdüne uyarak polise teslim olması da bu nedenledir.
Dostoyevski, romanının başkahramanı aracılığıyla, kişi- toplum ilişkileri sorununu kendine özgü biçimde tahlil etmektedir. Raskolni-kov’un bireyci “düşünce”si ve işlediği suç, onu çevresinden ayrı düşürmüş, bireysel suçluyu toplumdan koparmış ve onu baskı ve sömürüye karşı onca nefret duymasına rağmen., Lııjin’lerin, Svidrigay-lov’hırın, tefeci Alyona İvanovna’ların ve halkı ezen, sömüren bütün öteki “alçaklar “ın düşünce arkadaşı yapmıştır. Öte yandan Dostoyevski, cinayetten sonra dayanılmaz acılar içinde kıvranan Raskolnikov’un vicdanını, cinayetin meyvelerini yemesine bile izin vermeyen, halkın ahlaki isterlerine uyabilecek ve kendisi gibi acı çeken, ezilen insanlarla yeniden birlikte olabilecek canlı, sağlıklı bir başlangıç, bir çıkış noktası olarak göstermiştir. Raskolnikov’un cinayetten sonra çektiği acılar, yazara göre, kahramanım ahlaki çöküşe ve yokoluşa götüren, onu halktan soyutlayan bireysel hayallere ve ruhsal sapkınlıklara karşı, onun yapısında varolan toplumsal, halksal öz’ün üstün geldiğini göstermektedir. “Suç ve Ceza “yi zamanımızın toplumsal ve ahlaki idealleri uğruna çetin bir savaşa girmiş bulunan çağdaş okurlar gözünde de önemli kılan derin felsefi öz buradadır. Romanın epilogunda yazar, Raskolnikov’un bir erken Sibirya sa-, bahında, ırmak kıyısında tek başına düşünceye dalışını anlatır. “Raskolnikov barakadan çıkıp doğruca kıyıya indi, burada istif edilmiş kütüklerin üstüne oturdu, geniş ve ıssız ırmağı seyre daldı. Bu yüksek kıyıdan, gözalabildiğine uzanan bozkır görülüyordu. Irmağın uzak karşı kıyısından belli belirsiz bir şarkı duyuluyordu. Orada, güneşle yıkanan uçsuz bucaksız bozkırda, küçük kara noktalar halinde göçebe çadırları seçiliyordu. Orada özgürlük vardı. Orada, buradakilere hiç benzemeyen, bambaşka insanlar yaşıyordu… “
Romanının son ezgilerinin son birkaç notası olan bu sözlerde, Dos-toyevski’nin ve kahramanının, özgür insanların sakin, huzurlu yaşamlarına duydukları büyük özlem dile getirilmektedir. Büyük Rus yazan ömrü boyunca acılar çekerek böyle bir hayata uzanan yolu aramıştı. Derinden derine ve içi burkularak aradığını bulamayacağını biliyordu. Kahramanını, yazgısında kesin bir ahlaki dönüş yaptırarak, “yeni bir hayat “ın eşiğinde bırakmasının nedeni budur. Raskolnikov kendine ve başkalarına yalan söylemeyen dürüst bir insandır. Cinayetten sonra bile sonuna kadar dürüst kalmıştır, hem kendine karşı, hem başkalarına karşı. İşte bu nedenle Dostoyevski, kahramanının öyküsünü, bir düşüşün öyküsü değil, ahlaki yükselişin öyküsü sayar. Bir yanlış yapan ve yanlışını anlayan Raskolnikov, bu yanlışın altında ezilip yok olmaz, kendinde kendini yeniden yaratacak içgüçler bulur, insanlık dışı “düşünce”sinin başarısızlığa uğrayıp yok olması/onun kişiliğinde yepyeni bir insancıllığın başlamasına kaynak oluşturur.
Dostoyevski’nin romanında çizdiği tablo oldukça karanlıktır. Ama bu karanlık içinde yine de bir ışık vardır. Bu, Raskolnikov’un insanlara gerçekten hizmet etmenin yolunu ve araçlarını bulacak ahlaki güce, cesarete ve kararlılığa sahip olduğuna duyduğumuz inançtır, çünkü Raskolnikov her şeye karşın “insan ” olarak hamiştir. .
İnsan dehasının yarattığı en yüce yapıtlardan biri olan bu romanın son sayfasını da çevirip kapattığımız zaman içimizde aydınlık bir şeyler duymamızın nedeni de bu olsa gerek.
MAZLUM BEYHAN