Basım, Sansür ve Kovuşturma
Yazıya sansür uygulanması el yazmalı kültürde de vardı. Buna ilk hedef olanlar filozoflardır. İ.Ö. 5. yüzyılda tanrılara hakaret suçuyla Pitagor sürgüne gönderilmiş, eserleri de herkesin gözü önünde yakılmıştır. Roma İmparatorları da bu konuda Yunan devlet büyüklerinden geri kalmıyorlardı.
Toeinnes Kleberg’in yazdığına göre, “Augustus zamanında, büyük bir olasılıkla İ.Ö. 8. yüzyıldan az önce, sözünü esirgemeyen çoşkulu konuşmacı Tifo Labieno’nun bütün yazıları yakılmıştı (bu, Senatonun buyruğu ile ama doğal olarak imparatorun isteği üzerine gerçekleşmişti). “Yaşlı Seneca, bu o zamana kadar hiç görülmemiş bir ceza idi demiştir”.
Yine de eski çağlarda suçlanan yazıların az sayıda kopyalarının bulunması ve böylece kamuoyunu etkileyememesi yüzünden sansür, tipografik kültürde olduğundan daha az etkili olmuştur. Nitekim, tipografik kültürde, dinsel ve sivil güçler bakılmış kitapları kısa sürede inceleyecek bir örgüt kurmuşlardır.
İlk laik sansür bürosu 1486’da Magonza’da kurulmuş ve ilk index librorum prohibitorum” (yasaklanmış kitaplar listesi) 1559’da kilise tarafından resmen yayınlanmıştır. Dinsel sansür, bölücü ve dine karşı metinleri baskı altına alırken, politik sansür de baştaki güçleri kabul etmeyen ya da salt eleştiren yazıları vuruyordu. Eisenstein’in anımsattığı gibi 1600 ile 1756 yılları arasında Fransa’nın Bastille Hapishanesi’nde yazar, basımcı, kitapçı olarak 800 kişi bulunuyordu.
Febvre ve Martin’e göre, “o yüzyıllarda yaşamları boyunca en az bir kere hapse girmeyen kitapçı ya da basımcı yoktur”. Basımcılar sansürden kurtulmak için uydurma imzalar (genellikle basım yeri olarak “yakın bir kent” diye yazılırdı), basımcının adının verilmemesi gibi çeşitli yöntemlere başvurulmuşlardır.
Yazarların çoğunlukla seçtikleri yol ise ya imza koymamak ya da takma ad kullanmaktır. Binbeşyüzlerde sansür, günümüzde olduğu gibi basımda büyük başarılara sahne olmuştur; zaten dün olduğu gibi bugün de yasaklanan kitaplar daha çekici ve aranılır olup, daha kolaylıkla satılır. Steinberg’e göre, “sansür tarihi, dar kafalılığın neden olduğu yanlışlıklarla doludur”
Massimo Baldini
İletişim Tarihi
İtalyancadan çeviren: Gül Batuş
Avcıol Yayınları