Asıl adı Abdülkadir Pirhasan olan Vedat Türkali, 1919 yılında Samsun?da doğdu. İstanbul Üniversitesi Türkoloji bölümünü bitirdi. Maltepe ve Kuleli Askeri Lisesi?nde edebiyat öğretmenliği yaptı. 1951?de siyasal eylemlerde bulunmakla suçlanarak tutuklandı. Askeri mahkeme tarafından dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı. Yedi yıl sonra koşullu olarak serbest bırakıldı.
Vedat Türkali 1944?1950 ağır baskı döneminde devrimci sanat çevrelerinde ilk kez el altında dolaştırılan gizli şiirleriyle (özellikle ?İstanbul? şiiri ile) tanındı. Şiir uğraşlarını gizlilik döneminden sonra düştüğü hapishanede mapusluk süresince de sürdürdü.
1958 yılında cezaevinden çıktıktan sonra sinema alanında çalıştı. 40’ın üzerinde senaryo yazdı ve üç filmin yönetmenliğini yaptı. Senaryolarını Vedat Türkali takma adı ile yazıyordu. Film alanındaki emekleri günümüz Türkiye Sineması?nda seçkin bir yer tutar. Geniş izleyici yığınlarını da saran bu çalışmalarının genç Türkiye Sineması?nın oluşum ve gelişiminde etkin bir yeri olduğu bilinen bir gerçektir.
Yazdığı üç tiyatro oyunu, ulusal gelenek ve değerlere dayanan oyunlar olarak (ikisi türkülerle işlenmiş epik yapıda) özgün öncü nitelikler taşır. 141. Basamak 1970?de Ankara?da sergilendi. Bu ölü Kalkacak 1976 yılında İstanbul Belediye Şehir Tiyatrosu?nda sergilenirken yasaklandı. Dallar Yeşil Olmalı 1985?de yayınlandı.
Vedat Türkali, Türkiye Yazarlar Sendikası ve Barış Derneği yöneticilik ve üyeliklerinde bulundu. Aydınlar Dilekçesi ve Barış Derneği davalarından yargılandı.
İlk romanı Bir Gün Tek Başına 1974 yılında yayınlandı. Bu roman sanatsal ve yazınsal görüşlerinden ödün vermeden sinematografik özelliklerin romana aktarıldığı üstün başarılı bir yapıt olarak heyecanla karşılandı. Türkali, Bir Gün Tek Başına’da 27 Mayıs Askeri Darbesi öncesindeki Türkiye aydınlarının bunalımlı çıkmazını sergiler.
İkinci romanı Mavi Karanlık ağır koşullarda aydınlar arası hesaplaşmaya dayanan acı umutsuz bir sevi romanı olarak 1983’te yayınlandı. Üçüncü romanı Yeşilçam Dedikleri Türkiye, Türk romanında bir dönüm noktasıdır denilebilir. Bu yapıtında da Türkali, bir tarih parçasının karmaşasındaki Türkiyenin çelişkilerle yüklü acı tatlı serüvenini bölüşen tanıklarıyla yüzyüze getiriyor okuyanları.
Bu Gemi Nereye (1985) adlı düz yazıları, söyleşileri, soruşturmalarından oluşan kitabı, Türk Sineması üzerine araştırma yapacaklar için kaynakça niteliğindedir.
Önsözlerinde Türkiye Sineması’nın yapısı ile ilgili önemli açıklamaları içeren iki senaryo kitabı var: 1. Üç Film Birden-1979 (Bedrana, Kara Çarşaflı Gelin, Analık Davası) 2. Eski Filmler- 1984 (Otobüs Yolcuları, Karanlıkta Uyananlar, Güneşli Bataklık, Umutsuz Şafaklar)
1990’da Tek Kişilik Ölüm romanı yayınlanır. Gerçek kişilere ve gerçek olaylara dayalı bir dönem romanıdır. Daha sonra ki on yıl boyunca Türkiye Komünist Partisi?nin tarihi niteliğindeki, İkinci Dünya Savaşı döneminin siyasal yapısının sergilendiği Güven adlı iki ciltlik romanını yazar. Bu romanı rahat yazmak için 10 yıl Londra?da kalır.
Bunların dışında düz yazıları, söyleşileri, savunmaları Tüm Yazıları Konuşmaları (2001) adlı bir kitapta toplanmıştır.
Komünist (2001) adlı bir anı kitabı vardır. Bu kitap çocukluğundan, tutuklanma sürecine kadar ki yaşamından kesitler içerir.
Son romanı Kayıp Romanlar (2004) dır. Doktor Nahit Kotar yıllar süren siyasal sürgünden, tutkuyla bağlı olduğu İstanbul’una dönebildiğinde yetmişinin sonlarındadır. Devrimci bir emeklilik yaşam çizgisi çekmiştir kendince. İstanbul’uyla özlem giderecek, dış ülkelerde sürekli içinde olduğu sanat etkinliklerini ülkesinde izleyecek, artık kapalı olan eski örgütü adına dış ülkelerde sürdürdükleri etkinliklerden üstünde kalmış yüklüce parayı vereceği en uygun örgütü arayıp bu ağır yükten kurtulacaktır. Bir de roman yazmayı düşünmektedir bu arada.
Çelişkilerle çalkalanarak değişen, değişemeyen Türkiye’de şaşkınca dolaşmaya başladığı daha ilk günlerinde bir genç kız çıkar karşısına. Aralarında yaş uçurumu olan, inandıklarının tam karşısında değerler tablosunu benimsemiş görünen bu genç kızla, Esme’yle karşılaşması yeni bir dönem başlatmıştır yaşamında. Kızgınlıklar, karşılıklı suçlamalar içinde bağlı oldukları değerleri tartışmaları, birbirlerini gizli, açık, kaçınılmaz biçimde de kendilerini sorgulamaya başlamalarıyla yepyeni bir yola düşerler. Ülkenin özgürlük kavgası, tarihten gelen, çözüm bekleyen Kürt, Ermeni sorunları, tüm bu sorunlarla birlikte dış-iç egemen karanlık güçlerin, mafyaların kanlı gölgesi vardır bu bin bir tehlikeyle dolu yolun üzerinde.
Vedat Türkali, senaryoları, oyunları ve romanları ile ulusal ve uluslararası alanda bir çok ödüller almıştır. Bir Gün Tek Başına adlı romanı ile 1974 Milliyet Roman ödülü ve 1976 Orhan Kemal Roman ödülü; Çekoslovakya?da Carlovy Vary Film Festivali?nde Bedrana filmiyle, 1982 Cidale, Güneşli Bataklık ile 1982 sendika ödüllerinden başka Dallar Yeşil Olmalı oyunu ile de 1970 TRT Sanat ödüllerini almıştır.
1 Mayıs 2004?den – 1 Mayıs 2005?e kadar ki bir yıl, aydınların, sanatçıların, kültür sanat kurumlarının ve insan hakları savunucularının katılımı ile “Vedat Türkali Yılı” ilan edilmiştir. Çok çeşitli etkinliklerle geçen bu bir yıl, ilk kez yaşayan bir aydına armağan edilmiştir.
VEDAT TÜRKALİ FİLMOGRAFİSİ
Üsküdar İskelesi
Yönetmen: Suphi Kaner, Senaryo: Vedat Türkali,, (Tez Film)
Yapım Yılı: 1960
Kardeşler
Yönetmen: Ertem Göreç, Senaryo: Vedat Türkali
Otobüs Yolcuları
Yönetmen: Ertem Göreç, Senaryo: Vedat Türkali, (Be-Ya Film)
Yapım Yılı: 1961
Kızıl Vazo
Yönetmen: Atıf Yılmaz, Senaryo: Vedat Türkali, (Güven Film)
Yapım Yılı: 1961
Dolandırıcılar Şahı
Yönetmen: Atıf Yılmaz, Senaryo: Vedat Türkali, (Yerli Film)
Yapım Yılı: 1961
Allah Cezanı Versin Osman Bey
Yönetmen: Atıf Yılmaz, Senaryo: Vedat Türkali, (Yerli Film)
Yapım Yılı: 1961
Tatlı Bela
Yönetmen: Atıf Yılmaz, Senaryo: Vedat Türkali
Yapım Yılı: 1962
Bir Gecelik Gelin
Yönetmen: Atıf Yılmaz, Senaryo: Vedat Türkali, (Be-Ya Film)
Yapım Yılı: 1962
Belalı Torun
Yönetmen: Memduh Ün, Senaryo: Vedat Türkali, (Uğur Film)
Yapım Yılı: 1962
Ümitler Kırılınca
Yönetmen: Orhan M. Arıburnu, Senaryo: Vedat Türkali, (Kazankaya Film)
Yapım Yılı: 1962
Şehirdeki Yabancı
Yönetmen: Halit Refiğ, Senaryo: Vedat Türkali, (Be-Ya Film)
Yapım Yılı: 1963
Yavaş Gel Güzelim
Yönetmen: Memduh Ün, Senaryo: Vedat Türkali
Yapım Yılı: 1963
Kızgın Delikanlı
Yönetmen: Ertem Göreç, Senaryo: Vedat Türkali, (Göksel Film)
Yapım Yılı: 1964
Karanlıkta Uyananlar
Yönetmen: Ertem Göreç, Senaryo: Vedat Türkali, (Filmo Ltd.)
Yapım Yılı: 1964
Duvarların Ötesi
Yönetmen: Orhan Elmas, Senaryo: Turgut Özakman-Vedat Türkali, (Anıt Film)
Yapım Yılı: 1964
Erkek Ali
Yönetmen: Atıf Yılmaz, Senaryo: Vedat Türkali, (Uğur Film)
Yapım Yılı: 1963
Üç Tekerlekli Bisiklet
Yönetmen: Ömer Lütfü Akad, Senaryo: Hüsamettin Gönenli (Vedat Türkali), (Be-Ya Film)
Yapım Yılı: 1962
Sokakta Kan Vardı
Yönetmen: Vedat Türkali, Senaryo: Vedat Türkali, (Sibel Film)
Yapım Yılı: 1965
Korkusuz Âşıklar
Yönetmen: Vedat Türkali, Senaryo: Vedat Türkali, (Duru Film, Renkli)
Yapım Yılı: 1972
Kopuk
Yönetmen: Vedat Türkali, Senaryo: Vedat Türkali, (Duru Film)
Yapım Yılı: 1972
Bedrana
Yönetmen: Süreyya Duru, Senaryo: Vedat Türkali-İhsan Yüce, (Murat Film)
Yapım Yılı: 1974
Kara Çarşaflı Gelin
Yönetmen: Süreyya Duru, Senaryo: Vedat Türkali, (Murat Film)
Yapım Yılı: 1975
Güneşli Bataklık
Yönetmen: Süreyya Duru, Senaryo: Vedat Türkali (Murat Film)
Yapım Yılı: 1977
Fatmagül?ün Suçu Ne?
Yönetmen: Süreyya Duru, Senaryo: Vedat Türkali, (Murat Film)
Yapım Yılı: 1986
ESERLERİ
Bir Gün Tek Başına (1974-Roman)
Üç Film Birden (1979-Senaryo)
Eski Şiirler Yeni Türküler (1979-Şiir)
Mavi Karanlık (1983-Roman)
Eski Filmler (1985-Senaryo)
Bu Gemi Nereye? (1985-Yazılar)
Dallar Yeşil Olmalı (1985-Oyun)
Yeşilçam Dedikleri Türkiye (1986-Roman)
Savunmalar (1989-Yazılar)
Tek Kişilik Ölüm (1990-Roman)
Yanıtlar (1992-Yazılar)
Özgürlük İçin Kürt Yazıları (1996-Yazılar)
Ölmedikçe (1999-Yazılar)
Güven I-Iı (1999-Roman)
Komünist (2001-Anı)
Bu Ölü Kalkacak (2002-Oyun)
141. Basamak (2004-Oyun)
Kayıp Romanlar (2004-Roman)
Şeytanın Kaşık Oyunları (2006-Oyun- Baskı Aşamasında)