C. M. Jacobson’un 1997 yılında yayınladığı “Zazaca Okuma-Yazma El Kitabı” 10 bölümden oluşuyor.
Eğer Türkçe okuyup yazabiliyorsanız, Zazaca okuyup yazmayı da en kısa zamanda ögrenebilirsiniz. Bu kitap, Zazaca’yı akıcı olarak konuşan ve Türkçe okuma-yazma bilen, yani anadili Zazaca olup da, bu dilde okuma yazmayı bilmeyenler için düşünülmüştür. Bu kitabın ilk bölümünde genellikle Mamekiye (Tunceli), Erzincan ve Sivas yörelerinde konuşulan Kırmancki, Dımılki ve Zazaca kullanılmıştır. Bunun yanısıra Varto ve Hınıs bölgelerinden de sıkça örnekler verilmiştir.
Bugüne kadar Zazaca yazılan bir makale, dergi veya kitap görmüşseniz, Zazaca’nın Türkçe’ den biraz farklı yazıldığını farketmişsinizdir. Belki de bir arkadaşınıza Zazaca bir mektup yazmayı denemiş, fakat bazı ses veya kelimelerin yazılışını bilmediğinizden sonunu getirememişsinizdir. Bu kitabı sonuna kadar okur ve kitaptaki alıştırmaları tamamlarsanız, yalnız Zazaca okumayı değil, aynı zamanda Zazaca yazmayı da öğrenmiş olacaksınız. (Bu dersler 3 ile 5 saat arası zamanınızı alacaktır).
Bu kitap da hem Kuzey Zazacası = Dersim ağzı ve hem de Güney Zazacası = Siverek ağzı işlenmiştir. (Dersim ağzı, Sayfa 1-74 ve Siverek ağzı, Sayfa 75-133).
Dünyada bütün diller birbirinden farklı olarak yazılmaktadır. Ne Türkçe Farsça gibi, ne de Farsça tamamen Arapça gibi yazılmaktadır. Almanca ve ingilizce’nin de yazım biçimleri degişiktir. Dolayısıyla Zazaca’nın da kendine özgü bir yazım biçimi vardır.
Zazaca konuşanların büyük çoğunluğu Latin harflerini Türkçe alfabe üzerinden tanımakta ve Türkçe okuyup yazabilmektedir. Dolayısıyla kitapta Zazaca okuma ve yazmayı kolaylaştırmak için Türkçe’ de kullanılan harfler dikkate alınmıştır. Bununla beraber Türkçe’de olan bazı seslerin Zazaca’da, Zazaca’da olan bazı seslerin de Türkçe’de olmadığını görmekteyiz. Bu nedenle Zazaca’nın ses uyumunu tamamıyla verebilmemiz için Türkçe’ de olmayan, kullanılmayan başka harflere ihtiyaç duymaktayız. Bu bölümdeki alıştırmaları yaptığımızda, siz de bu sonuca varacaksınız.
Buna rağmen, Zazaca alfabe Türkçe alfabeden çok farklı değildir. Her ikisinde de harflerin büyük çoğunluğu aynı şekilde yazılır ve okunur.
Zazaca alfabe 32 harften oluşur [a, b, c, ç, d, e, ê, f, g, ğ, h, ı, i, j, k, 1, m, n, o, p, q, r, s, ş, t, u, ü, v, w, x, y, z].
Bunlarin 27’si Türkçe alfabedeki harflerle aynıdır.
Ortak olan harfler şunlardir: [a, b, c, ç, d, e, f, g, h, 1, i, j, k, 1, m, n, 0, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z].
Türkçe alfabeden tanıdığınız bu harflerle hemen Zazaca okumaya ve yazmaya başlayabilirsiniz.
Aşağıdaki sözcükleri okuyunuz:
asme ……………ay
fek………………ağız
hengure……….. üzüm
kerge ……………tavuk
ko……………….dağ
torge ……………dolu
vas……………….ot
verg……………..kurt
Her ne kadar Zazaca alfabenin birkaç harfi Türkçe’de olduğu gibi görünüyor ve yazılıyorsa da, bunlar Türkçe’dekinden farklı bir ‘ses’e sahiptirler.
Bunlar ise şu harflerdir: [c, ç, ve ğ].
Bazı harfler de Türkçe’de olmasına rağmen, Zazaca’da kombineli olarak kullanılmaktadır; bir tek ses iki harf ile ifade edilmektedir.
Bu harfler de şunlardır: [çh, kh, ph, th, ve rr] .
Zazaca alfabede olup da, Türkçe alfabede bulunmayan sadece dörf harf mevcuttur.
Türkçe alfabede bulunmayan bu dört harf şunlardır: [Q-q, W-w, X-x, ve Ê-ê].
Zazaca’nın birkaç diyalekti/ağzı vardır. Bu diyalekt/ağız farklılığı yöreden yöreden yöreye degişmektedir. Zazaca’yı genel olarak iki bölüme ayırabiliriz: Kuzey formu (diyalekti) ve güney formu (diyalekti).
Zazaca’nın kuzey formunda [(‘), ‘h, ‘l, ‘s, ‘t ve û ]sesleri (veya harfleri) bulunmuyor.
Aynı şekilde, güney formunda ise [çh, kh, ph, th] sesleri kullanılmıyor. Beşinci derste bu konuyla ilgili açıklamalarda bulunulmuştur. Ayrıca başka bir varyant olarak ü harfi birinci derste sunulmuştur.
Zazaca’yı bildiğiniz ve konuştuğunuz için, okumada fazla zorlanmamanız lazım. Herşeye rağmen bu kitabı sonuna kadar zevkle okuyacağınızı umuyoruz. Ne dersiniz, bir mektup yazmayı denemek ister misiniz? Kitabınızı okuyup inceledikten sonra bunu deneyin. Ve çok zor olmadığını göreceksiniz. 0 halde şimdi Zazaca’yı okumaya ve yazmaya başlayabiliriz!
KİTABIN KÜNYESİ
Zazaca okuma yazma el kitabı
C.M. Jacobson
Verlag für Kultur und Wissenschaft,
1997,
Bonn.
İÇİNDEKİLER
Zazaca Alfabe – Dersim Ağzı (Kırmancki, Dımılki, Zazaki)
Giriş
1. Ders: Türkçe ve Zazaca’da ortak olan herfler
2. Ders: [C-c] ve [Ç-ç] sessizleri ve [C-c] ve [Ç-ç] sessizlerin farklı iki telafuzu
3. Ders: Tek [r] ve Çift [rr]
4. Ders: Ğ-ğ harfi
5. Ders: Tek ses veren iki harf kombinasyonu Kh-kh, Ph-ph, Th-th ve Çh-çh
6. Ders: Q-q harfi
7. Ders: W-w harfi
8. Ders: X-x harfi
9. Ders: Ê-ê harfi
10. Ders: Zazaca okuma
Cevap Anahtarı
kevze……………………..yosun
ez en……………………..ben geliyorum
ez nen…………………….ben gelmiyorum
(h)ustune………………….direk
cever……………………..kapi
astor-e,maine………………at
mast………………………yogurt
mar……………………….yilan
milaune……………………kertenkele
kesa………………………kaplumbaga
dik……………………….horoz
kerge……………………..tavuk
milocike…………………..karinca
perperik…………………..kelebek
pekpeqok…………………..cekirge
hewn………………………uyku
hewl-xirt………………….yigit
jihatio-desteziko…………..pratikli
hewr………………………bulut
gewr………………………gri-boz
sur……………………….kirmizi-sicak
viyale…………………….sögüt agaci
silan……………………..kusburnu
ser……………………….yil
emser……………………..bu yil
serena…………………….seneye
sertirena………………….bidahaki yil-öbürsene
ewro………………………bu gün
meste……………………..yarin
biro………………………öbür gün
miste ne biro………………yarin degil öbür gün
ez wesan…………………..ben aciktim
ez tesan…………………..ben susadim
sodir……………………..sabah
peroz……………………..ögle
sand………………………aksam
sewe-pesewe………………..gece
sewe neme-neme sewe ………..gece yarisi
bize………………………keci
bizek……………………..kidik
mesin……………………..koyun
warek……………………..kuzu
wasn………………………koc
kel……………………….teke
manga …………………….inek
muye ……………………..kil
muriye…………………….armut
saye………………………elma
xiyar……………………..salatalik
piyaz……………………..sogan
lazut……………………..misir
qundure……………………kabak
kelem……………………..lahana
genim……………………..bugday
cew……………………….arpa
nuki………………………nohut
hene………………………kina
ten……………………….rutubet
tenino…………………….rutubetli
teyna……………………..yalniz
ware………………………kar
wa………………………..rüzgar
pukeleke…………………..tipi-ayni zamanda cok hizli
raye………………………yol
rayeber……………………yol götüren
serd………………………soguk
germ………………………sicak
honek……………………..ilik
cemed……………………..buz
wele………………………toprak
hard………………………mekan yer toprak
ardi………………………un
arde genimi………………..bugday unu
arde cewi………………….arpa unu
Ben erzurum hinisli bir zazayim.zazacayi oldukca orjinal konusuyorum.eger zazaca hakinda benden bisey isteniyorsa?buna hazir oldugumu belirteyim.tüm zazacaya gönül verenler sonsuz selam ve saygilar!!
Sevgili dersimli kardeslerime israrla bir önerim olacak.dersimce konusulan dil zazacadir(kirmacki)kelimesi dersimliler kullanilmasin.cünkü kirmacki konusma kürtce konusmak demektir.biz hinis vartolular erzincan ve dersim kökenliyiz.yaklasik 250 yil önce erzincan pülümür`den erzurum hinis ve vartoya göc etmis bulunuyoruz.bize türkce pek hüküm etmedigi icin zazacayi halen cok orjinal konusuyoruz.zazacada kirmanc kürt,kirmancki,kürtce,kirmanciye kürdistan demektir.eger siz dersimliler zazacaya kirmancki derseniz bu su demektir,kendinizi kürt göstermis olursunuz..bundan kurtulmaniz lazim..saygilar
C.M.Jacobson’u tebrik ediyorum.Biz dilimizi neredeyse unutuyoruz.Ama elin oğlu gelip sahip çıkmış o yetmemiş bize dilimizin gramerini öğretmeye kalkışmış.biz utanmalıyız ama onuda tebrik etmemek elde değil.işte asimile olmanın çeşitli yollarından biri de sizi kültürünüzden uzaklaştırarak ana dilinizi kullanmayı ortadan kaldırarak yaparlar.inanın ki ben yukarıda ki zazacayı okuyunca çok üzüldüm.Dil konuşulunca yaşar ama konuşmak için de birilerinin olması gerekir.Yinede yazarı
kutlamak hakkını vermek lazım
gergerliyim bütün kelimeler bizden farklı
ezo teyşan. ben susadım . siz ne yazmışsınız ez tesan
örneyin kapı siz cever. yazmışsınız ama bizde .kapı .ber demek 3 harf yani
Hic bir zazaca degil ; Bugday Zzaca Gele ,kapi cever degil berdir. Ben Liecli bir zazayim geliye koviyayi bilirmisinzi ………hhhhh
Arkadaşlar ben adıyamanlı gergerli bir zazayım,
Zazacayı öğrenmek istiyorum evde sadece babam zaza babamdan’da pek fazla birşey öğrenemem babam zazaca ve türkçeyi çok iyi biliyor ama okuluunu oku ondan sonra zazacayı öğren diyor bildiğiniz güzel zazacayı anlatan kitap veya bir internet sitesi varmı ???
Arkadaşlar ben yarı Türk yarı Zazayım. Daha çok Zaza olan anne tarafımla haşır neşiriz ama anne tarafım iki kuşaktır Batıda yaşadıkları için daha çok Türkçe konuşuyorlar, Zazaca da bilirler. Kendileri Bingöllüler, kitabı almaya düşünüyordum ama kelimelerin karşılıklarının annem böyle olmadığı söyledi. Bingöl Zazacasını referans alan buna benzer bir kitap var mı önerebileceğiniz?
Burada yazan Zazaca’da bir çok kelime aslını yansıtmıyor bazı arkadaşların dediği gibi ve verdikleri örneklerde olduğu gibi yanlı yazılmış. ben Palu zazasını referans aldığımda bir çok hata gördüm tabi bunu yazmakla olmaz ama sesli bir cd olsa hem dinleme hemde okuma olsa buna çözüm olur. Ama henüz böyle bir çalışma görmedim, İnşallah dil bilimciler bunada bir çözüm bulur. Türkiyede en açık ve anlaşılır zaza Palu ve Bingöl zazasıdır.