ÖZGÜRLÜK (LİBERTE)
Okulda defterlerime
Sırama ağaçlara
Kumlar kar üstüne
Yazarım adını
Okunmuş yapraklara
Bembeyaz sayfalara
Taş, kan, kağıt veya kül
Yazarım adını
Yaldızlı tasvirlere
Toplara tüfeklere
Kralların tacına
Yazarım adını…
Zülfü Livaneli’nin bestesiyle yıllarca ve hala dilimizden düşürmediğimiz o ünlü şiirin yazarı Paul Eluard’ı bilmem bilmeyeniz var mıdır? Özgürlüğün ve umudun şairi kabul edilen Paul Eluard bu şiiri yazmaya başladığında asıl amacı sevgilisine bir şiir yazmaktır ve sonunda da sevdiği kadının adını açıklamak ama işe koyulduğunda kendi ifadesiyle ”kafasını dolduran tek sözcüğün özgürlük olduğunu farkeder” ve o ünlü dizeler dökülür şairin kaleminden …
Bir tek sözün şevkiyle
Dönüyorum hayata
Senin için doğmuşum
Seni haykırmaya
özgürlük…
Zülfü Livaneli’nin 1983 yılında piyasaya çıkardığı ”Ada” albümünde yer verdiği özgürlük şarkısı bellli bir kuşağın sömürüye ve faşizme karşı direnişin simgesi olarak yıllarca dillerden düşmedi. Liberte şiiri yalnız Türkiye de değil birçok ülkenin dillerine de çevrildi. Şiiri Türkçeye kazandıran ise şiirimizin iki önemli temsilcisi Melih Cevdet Anday ve Orhan Veli.
Bugünlerde 3G Vodafon reklamlarının arka fonunda duyup sözlerini hemen hatıladığımız şarkı meğer Zülfü Livaneli tarafından Vodafan şirketine satılmış. Basında çıkan haberlerde iddaa edilen ”Livaneli’nin şarkıyı 300 bin dolara Vodafon’a sattığı ayrıca şirketle yapılan sözleşme gereği 3 G kampanyası boyunca özgürlük şarkısını hiç bir yerde söylemeyeceğine dair garanti de verdiği” yönünde.
Vatan gazetesinde köşe sahibi olan ”köşeyi dönmek” için bu şarkının temsil ettiği değerleri de satabilecek kadar değersizleşmiş olan Livaneli günlerdir sessizliğini korurken konuyla ilgili bir açıklama yapmış dünkü köşesinden. Gelen tepkilere ‘ne alaka’ dedirtecek türden cevaplar vermiş. Diyor ki:
”Peki o zaman bestemi niçin bir reklam müziğine verdim. Çünkü Nâzım?ın dediği gibi ?şarkılarımın sokağa çıkmasını? istiyorum. Bugün sokak bir anlamda televizyondur. Özgürlük ezgisini milyonlarca kişi her akşam döne döne dinliyor, melodi beyinlerinde yer ediyor. Yüz binlerce genç internetten indiriyor. Bu güzel bir şey değil mi? Şarkı bizim, her zaman bizim.”
Anlaşılan Zülfü Livaneli Vodafon reklamında kulllanılan melodinin açıkça çağrıştırdığı ”özgürlük’ temasının ?tüketme özgürlüğü? ile bağdaştırıldığını, yani eserin yazılış amacının ?tamamen tersi bir amaca hizmet ettiğini? görmezden geliyor.
Yazan: Emrah Motuğan
Paul Eluard ‘ın Hayatı
Paul Éluard, hem aşk hem de devrim şairi olarak 20. yüzyılın en büyük Fransız edebiyatçıları arasında gösterilir. Çok kısa bir sürede ve sağlam bir tarzda kendi üslubunu bulmuş, ancak çağdaş şiirin çok yönlü etkilerine ya da geleneğe kapalı kalmamıştır. Hümanizm ve kübizm kökenli şiirin yanı sıra, gençliğinde Baudelaire, Nerval ve Alman romantikleriyle ilgilenmiş, Rimbaud ve Lautreamont’a özel bir sevgi duymuştur. Éluard ‘ın şiiri, acıyı ve yoksulluğu dayanışmacı bir ruhla aşmak isteyen, derin bir insanlık duygusuyla doludur; birlikteliği ve mutluluğu çabalayan yenilmez bir isteği açığa vurur, gerçek bir dünyada kendini doğrulamak zorunda olan şairi, sonunda siyasal mücadeleye yönlendirir. Éluard, geçirmiş olduğu gelişim süreci boyunca ustaca bir saydamlık ve yalınlık içeren bir şiir diline ulaşmıştır.
Paul Éluard, 14 Aralık 1895’de, Paris dolaylarında Saint Denis’de doğdu. Asıl adı Emile Paul Grindel’dir. On iki yaşına basınca Paris’e geldi, Ecole Colbert’ te okudu. Akciğerlerinden hastalandığı için 1912-1913 yılları arasındaİsviçre, Davos’taki Clavadel sanatoryumunda verem tedavisi gördü. Sanatoryumda verem tedavisi görürken genç bir Rus kızıyla, Helena Dmitrievna Diakonova ile tanıştı, ona Gala adını verdi. 1917 Şubat ayında evlendiler.
Birinci Dünya Savaşı’nda cephede önce sağlık personeli sonra piyade olarak görevlendirildi. Yoksunluklarla, acılarla dolu savaş ve askerlik yılları Éluard’ın üzerinde derin izler bıraktı. İlk kitaplarında bu acıları dile getirdi. 1917’de Ödev ve Tasa’yı, 1918’de Barış İçin Şiirler’i yayımladı. Şiirler Le Spectateur dergisinin yönetmeni Jean Paulhan’ın ilgisini çekti. İki genç sanatçı tanıştılar, kısa zamanda arkadaş oldular. Paulhan, onu günün öncü şairleriyle tanıştırdı. Dada hareketine katıldı. Litterature dergisinde Dadacı şiirler yayımladı; Dadacılar 1922’de dağıldılar. 1924 yılında bir dünya gezisine çıktı; dönüşünde Gerçeküstücü hareketin kurucularından biri oldu. 1929 yılında Gerçeküstücü ressam Salvadar Dali’yle tanışan Gala, Éluard’dan ayrıldı. Éluard ise 1930’da, Nusch adını vereceği Maria Benz’le tanışıp 1934 yılında evlendi.
1936 yılından İspanya’ya gitti, İspanya İç Savaşı’nda Cumhuriyetçilerin safında katıldı. 1938’de gerçeküstücü hareketle ilişkisini kesti. İkinci Dünya Savaşı patlayınca Éluard yeniden askere çağrıldı. Fransa, Almanların işgaline uğrayınca, “direniş” hareketine katıldı. Yurdunun kurtuluşu için yiğitçe savaştı. Bu dönemde yazdığı şiirler gizlice elden ele dolaşıyordu. 1942 yılında, içinde ünlü ‘Özgürlük’ şiirinin de yer aldığı ‘Poésie et Vérite’ adlı derlemeyi gizlice yayımladı. 1942 yılından sonra Éluard komünist partisine üye olarak siyasete katıldı, toplumcu görüşlerle birçok şiirler, yazılar yayımladı. 1948 yılında Wroclaw’daki Dünya Barış Kongresi’ne katıldı.
Éluard, Fransız Komünist Partisi’ne katılması sonucu gerçeküstücü hareketten kopan şair, şiirlerinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ve Stalin’i yüceltmiştir. André Breton ve Louis Aragon ile tanıştı, her ikisiyle de uzun ve siyasi görüş ayrılıklarıyla gölgelenen bir ilişki kurdu.
18 Kasım 1952’de Charenton-le-Pont’ta bir kalp krizi sonucunda yaşama veda etti.
Yapıtları
Le devoir et l’inquiètude ( Görev ve Kaygı,1917)
Poèmes pour la paix (Barış İçin Şiirler,1918)
Les nécessités d’une view et les conséquences des rêves (Yaşamın Gerekleri ve Düşlerin Sonuçları,1921)
Mourir de ne pas mourir (Ölmemekten Ölmek,1924)
Capitale de la douleur (Acının Başkenti,1926)
L’Amour la Poésie (Aşk, Şiir;1929)
Immaculee Conception (Lekesiz Döllenme, 1930, Andre Breton’la birlikte)
La vie immédiate (Dolambaçsız Yaşama,1932)
La rose publique (Halk Gülü,1934)
Les yeux fertiles (Verimli Gözler,1936)
Chanson complète (Eksiksiz Şarkı, 1939)
Donner à voir (Görmeye Vermek, 1939)
Choix de poèmes (Seçme Şiirler, 1941)
Poésie et vérité (Şiir ve Gerçek,1942)
Au rendezvous allemand (Alman Buluşması,1944)
Dignes de vivre (Yaşamaya Yaraşanlar, 1944)
Selected Poems (Seçme Şiirler,1946)
Poésie ininterrompue (Kesintisiz Şiir,1946)
Poèmes politiques (Siyasal Şiirler,1948)
Une Leçon de morale (Bir Ahlâk Dersi, 1949)
Türkçede Paul Eluard
Seçme Şiirler – Paul Éluard, Çeviri: A.Kadir – Asım Bezirci, Yön Yayıncılık, İstanbul, 1992
Paul Eluard Yaşamı Sanatı Şiirleri, Çeviri: Abdullah Rıza Ergüven, Berfin Yayınları, İstanbul, 1993
ÖZGÜRLÜK
Okul defterlerime
Sırama ağaçlara
Kumlar kar üstüne
Yazarım adını
Okunmuş yapraklara
Bembeyaz sayfalara
Taş, kan, kağıt veya kül
Yazarım adını
Yaldızlı tasvirlere
Toplara tüfeklere
Kralların tacına
Yazarım adını
Ormanlara ve çöle
Yuvalara çiğdeme
Çın çın çocuk sesime
Yazarım adını
En güzel gecelere
Günlerin ak ekmeğine
Nişanlı mevsimlere
Yazarım adını
Gök kırpıntılarıma
Güneş küfü havuza
Ay dirisi göllere
Yazarım adını
Tarlalara ve ufka
Kuşların kanadına
Gölge değirmenine
Yazarım adını
Fecrin her soluğuna
Denize vapurlara
Azgın dağın üstüne
Yazarım adını
Bulutun yosununa
Kasırganın terine
Tatsız kaba yağmura
Yazarım adını
Parlayan şekillere
Renklerin çanlarına
Fizik gerçek üstüne
Yazarım adını
Uyanmış patikaya
Serilip giden yola
Hınca hınç meydanlara
Yazarım adını
Yanan lamba üstüne
Sönen lamba üstüne
Birleşmiş evlerime
Yazarım adını
İki parça meyveye
Odama ve aynaya
Boş kabuk yatağıma
Yazarım adını
Obur köpekçiğime
Dimdik kulaklarına
Acemi pençesine
Yazarım adını
Kapımın eşiğine
Kabıma, kacağıma
İçimdeki aleve
Yazarım adını
Camların oyununa
Uyanık dudaklara
Sükutun ötesine
Yazarım adını
Yıkılmış evlerime
Sönmüş fenerlerime
Derdimin duvarına
Yazarım adını
Arzu duymaz yokluğa
Çırçıplak yalnızlığa
Ölüm basamağına
Yazarım adını
Geri gelen sağlığa
Kaybolan tehlikeye
Hatırasız ümide
Yazarım adını
Bir tek sözün şevkiyle
Dönüyorum hayata
Senin için doğmuşum
Seni haykırmaya
Özgürlük
Paul ÉLUARD
Çeviri: Melih Cevdet ANDAY – Orhan Veli KANIK
Şiirin Aslı: Liberté