1980 yılı, önceki yarım yüzyıl boyunca Türkiye’de gerçekleşen toplumsal ve ekonomik parametrelerin pek çoğunun yeni baştan biçimlendiği bir dönüşümün başlangıç noktasıdır. Bu dönüşüm 1980’li yıllar boyunca sürdürüldü. Dönem sonunda Türkiye toplumunun sosyal sınıfları arasındaki ilişkiler, burjuvazi ile devlet arasındaki bağlantılar, bölüşüm ilişkileri ve bunları etkileyen politika öğeleri radikal değişimlere uğramış olacaktı. Dahası, yeni yapı Türkiye’nin bir sonraki gelişim sürecine damgasını vuracaktı. Bu nedenle, günümüz Türkiyesini kavramak, 1980’li yılların mercek altına alınmasını gerektiriyor. Korkut Boratav, 1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm’de bu işi gerçekleştiriyor; toplumsal sınıflara dayalı bir incelemenin dayanması gereken genel, kuramsal çerçeveyi geliştiriyor; 1980’li yıllarda, sınıflar-arası ve sınıf-içi bölüşüm ilişkilerini, burjuvazi-devlet bağlantılarındaki dönüşümleri ortaya koyuyor; sermayenin saldırı karşısında işçi ve köylü sınıflarınca geliştirilen savunma ve uyum mekanizmalarını derinliğine araştırıyor. Sınıf çözümlemeleri perspektifinden yakın tarihimizi ve günümüzü kavramak isteyenler için vazgeçilmeyecek bir kaynak kitap.
ÖNSÖZ
Türkiye toplumunun 1980?li yıllarını incelemede iktisat politikaları herhalde belli bir öncelik taşıyacaktır. Bunların ekseninde de bölüşüm politikaları yatıyor. 24 Ocak, 12 Eylül ve ANAP dönemeçlerinin bölüşüm politikalarının çok belirgin bir süreklilik taşıdığını ve bu sürekliliğin esas olarak bunlara amaç (ve sonuçlar) bakımından damgasını vuran sınıf perspektifi olduğunu söylemek mümkün. Bu, farklı alternatif yaklaşımlar içinden sınıflararası bölüşüm ilişkilerinin incelenmesine öncelik getiriyor. Böyle bir inceleme, bölüşüm dinamiklerini ve sınıf oluşumlarını birlikte içerir. Bunun da tutarlı bir kavram çerçevesine oturması gerekiyor. Bölüşüm ilişkilerinin analitik çatısını oluşturan böyle bir çerçeve tutarlı, işe yarar ve anlamlı bir sınıf anatomisine dayanmak zorunda: Bu da şüphesiz, toplumsal sınıflar, sosyo-ekonomik gruplar ve ara-tabakalara ilişkin ana kavramların berrak bir biçimde tanımlanmasını gerektiriyor. Tüm bu analitik ve ampirik aşamaların temelde aynı olan bir kuramsal yaklaşımla bütünleştirilmesinde de büyük yarar vardır.
Bu kitapta bunları yapmaya çalıştım. Daha farklı bir ifadeyle bu çalışma, 1980?li yıllarda Türkiye toplumunun geçirdiği sancılı dönüşümleri sınıf çözümlemelerine yönelerek ve bölüşüm karşıtlıklarını inceleyerek kavrama çabasıdır. Birinci bölümde, bir sınıf analizinin kavramsal çerçevesi çiziliyor. İkinci bölümde bu çerçeveden hareket edilerek ve bunu bölüşüm dinamiklerini kavrayacak öğelerle geliştirerek, 1977-1989 yıllarının bölüşüm ilişkileri inceleniyor. Üçüncü ve dördüncü bölümler, Türkiye?de sınıf anatomileri ve 1980?li yılların sınıf oluşumları ile ilgili; bunu, üçüncü bölümde burjuvazi, dördüncü bölümde ise işçi ve köylü sınıfları için yapıyorum. Her iki bölümde sınıf oluşumlarının ideolojik ve politik boyutlarına da el atılıyor. Sınıfların konumları farklı olduğu ve bu nedenle kullanılan ampirik malzeme arasında da önemli farklar olduğu için, üçüncü ve dördüncü bölümlerin yapısı arasında simetri yoktur.
Kitabın ilk üç bölümü daha önce yayımlanmış çalışmalarımın geliştirilmiş biçimlerinden oluyor: Birinci bölüm Gelecek?in üçüncü, ikinci bölüm ise aynı derginin ilk sayılarındaki makalelerimden türetildi. İkinci bölüm, Türkçesi Sadun Aren?e Armağan?da, İngilizcesi ise Tosun Arıcanlı ve Dani Rodrik tarafından yayına hazırlanan Political Eco-nomy of Turkey?de (Macmillan, 1990) yayımlanmış bir makalenin geliştirilmesinden oluştu. Son bölümün ampirik malzemesi, Galip Yalman?la birlikte yürüttüğümüz (ve yayımlanmamış) bir araştırmaya dayanıyor. Ancak, bu kitap bir makaleler derlemesi değildir. Ana sorunsal, izlenen kavramsal çerçeve ve kuramsal yaklaşım, bölümler arasında bütünlük ve süreklilik sağlamaktadır.
Bu çalışmaların bir bölümünü güç koşullar altında ve karım Çiğdem?in her zamanki fedakârlığı ve desteği ile gerçekleştirdim. Ancak, bu kitabı bundan uzun bir zaman önce beni toplumsal bilimlere yönlendirmiş olan annem Hayrün-nisa Boratav ve babam Pertev Naili Boratav?a, oldukça ?gecikmeli? olarak ve aflarına sığınarak armağan ediyorum.?
Korkut Boratav
Ankara, 17 Şubat 1991
KİTABIN KÜNYESİ
1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm
Yazar: Korkut Boratav
Yayınevi: İmge Kitabevi Yayınları
Ekim 2006
142 sayfa
İÇİNDEKİLER
Önsöz
BİRİNCİ BÖLÜM
Toplumsal Sınıflar Üzerine
I. Bir Sınıf Anatomisinin Temel Çerçevesi
II. Türkiye Toplumunun Sınıf Dökümü ve Bürokrasi
III. Toplumsal Sınıflar ve Devlet: Yöneten Sınıf ve Bürokrasi
IV. Sınıf Çözümlemeleri İçin Bazı Yararlı İpuçları
İKİNCİ BÖLÜM
Sınıflar-Arası ve Sınıf-İçi Bölüşüm İlişkileri
I. Kavram Çerçevesi
II. Ücretli Emek ve Sermaye
III. Köylülük ve Tüccar/Tefeci (Ticari/Mali Sermaye)
IV. Burjuvazinin İç Bölünmeleri
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Burjuvazi ve Devlet: Anatomiler ve Dönüşümler
I. Burjuvalar, Burjuvazi ve Devlet Üzerine
II. Burjuvazinin Anatomisi Üzerine
III. Burjuvazi ve Siyaset: 1979 Sonrasının Bir Bilançosu
IV. İktidarın Dışsal Belirlenmesi: ABD, IMF ve Diğerleri
V. Burjuvazinin Sınıf Bilinci ve Devletin Sınıf Karakterinde Yozlaşma
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
12 Eylül ve ANAP Döneminde İşçi Sınıfı ve Köylülük: Savunma ve Uyum Mekanizmaları
I. Giriş
II. Askeri Rejim ve ANAP Politikalarına Karşı İşçi Sınıfı
III. 1980?li Yıllarda Köylülük: Uyum ve Savunma Mekanizmaları