Cermen, Kelt ve Pagan kökenli isimler
Anglo Sakson kültürün atası olan Cermen kültüründen, Kelt ve Viking kültürleri ile Pagan dönemden günümüze kadar ulaşan bazı çok popüler isimler var.
Ortaçağ Avrupasında Cermen erkek isimleri oldukça popüler hale geldi. Öyle ki 1200 – 1700 yılları arasında Anglo-Sakson erkelerin yüzde 80’inden fazlasının isimleri, Henry, Robert, William, Richard, Thomas veya John’du. İngilizce’deki ‘’Tom, Dick and Harry’’ deyiminin ‘herkes’ anlamına gelmesi bundan dolayı… Belkıs Akkale’nin ‘herkes’ yerine ‘Ayşe-Fatma-Hayriye’yi kullanması gibi. Bizde ‘Ali-Veli’ veya ‘Ahmet-Mehmet’ gibi versiyonları da var. Fransızlar ‘Pierre et Paul’ ve Almanlar, ‘Heinz and Kunz’ (Heinrich ve Conrad’ın kısaltmaları) deyimlerini kullanır.
Aslında Cermen kökenli isimlerin çoğu da daha çok pagan dünyanın doğayla irtibatına uygun anlamlara sahip. Örneğin, Adolph ve Rudolph, sırasıyla ‘asil kurt’ ve ‘şanlı kurt’ demek. Birincisinin Adolf, Alf (İskandinav evreninde), Aike, Adolfo gibi yazılışları da varken ikincisinin Rudy, Rodolfo gibi versiyonları da kullanılır.
Viking dillerinde ‘bilge kurt’ anlamına gelen ‘Radulf’, Norman işgali sonrasında Britanya’ya Ralph şeklinde geçmiş. Ralph Waldo Emerson’dan dolayı 19’ncu yüzyılda Yeni Dünya’da da oldukça popülerlik kazanmış. Aynı isim Latin dilleri evrenine ise ‘Raul’ olarak geçmiş.
Bernard bizim ‘iriyarı’nın anlamsal karşılığı olarak ‘ayıvari’ demek. Barney ise Bernard’ın değişmiş bir versiyonu. Bernardo, Bernardino, Bent gibi versiyonları var.
Ortaçağ Anglo-Sakson evrenindeki 6 popüler isimden sadece Thomas ve John, Hristiyanlık kökenli. Diğer dördü pagan Cermen isimler.
Henry, eski Cermen dilinde ‘bey’, ‘ağa’ anlamına geliyor. Almanların ‘Heinrich’i, İtalyanların Enrico’su, Hispanik kökenlilerin Enrique’si, İskandinavların Henrik’i, Hollandalıların ‘Hendrik’i de Henry’nin karşılıkları… ‘Harry’ de Henry’nin bir versiyonu. Fransız aksanının ‘r’ ile birlikte gelen ‘n’ harfini yutmasının meyvesi. Harrison da ‘Harry’nin oğlu’ demek. Harriet ve Henrietta bu ismin en popüler kadın versiyonları. ‘Hank’ ise Amerikan kültüründe adı ‘Henry’ olanlar için yakınları ve dostlarınca kullanılan kısaltma. İtalyanlar ‘Enzo’ şeklinde de kısaltabiliyor.
Robert ve Richard iki Norman ismi. Birincisi ‘Robin Hood’ ile diğeri ise ‘Aslan Yürekli Rişar’ ile yaygınlık kazanmış.
Richard, ‘kral’ ‘han’ gibi anlamlara gelen ‘Ric’ ile ‘cesur, sıkı’ anlamına gelen ‘hard’ın birleşiminden oluşmuş bir isim. Yani kısaca ‘Erhan’ diyebiliriz. Biz, Fransız telaffuzunu taklitle ‘Rişar’ diyoruz bu isme. Futbol spikerlerimiz ise ‘Reykart’ diyor. Latin kültürdeki karşılığı ‘Ricardo’ veya ‘Riccardo’. Amerikan kültüründe bu ismi taşıyanlara samimi oldukları insanlar “Dick“, “Dickie“, “Rich“, “Richie“, “Rick“, “Ricky” gibi kısaltma lakaplarından biriyle hitap eder.
Robert, Cermen dilinde ‘şanlı ışık’ anlamında bir isim. İsmi Robert olanlar, dostlarınca günlük dilde Bob, Bobby veya Bert şeklinde çağrılır. Rupert de bu ismin bir versiyonu. İspanyolca, İtalyanca ve Portekizcedeki karşılığı ise Roberto. Fransız dokunuşuyla ‘Robin’ şeklinde bozulmuş bir versiyonu kendi başına bir isme dönüşmüş. Sadece erkek ismi olan Robert’ın aksine Robin, ‘hercins (unisex)’ bir isim. Kadınlar arasında da bu ismi taşıyan sayısı da son çeyrek yüzyılda hızla artıyor.
‘Bert’, günümüz İngilizcesindeki ‘bright’ın (aydın, ışıklı)’ etimolojik kökeni. Osmanlı Türkçesinde ‘Ruşen’ isminin, halk dilinde ‘Ziya’nın karşılığı gibi. Türkçe isimlendirmede ışığı çokça ‘ay’ veya ‘nur’ ile sembolize ettiğimiz için içinde ‘bert’ geçen isimlerin Türkçe karşılıklarını ‘ay’lı ‘nur’lu ‘ziya’lı düşünüyorum. Örneğin ‘Albert’i ‘Ziyaeddin’ diye çevirmekten kendimi alamıyorum. ‘Vatanın ışığı’ anlamına gelen Lambert’i ‘Ayhan’ diye çevirmekte bir çekince görmüyorum.
Bu ismin kökeni tek başına, ‘Bertha (Aynur)’ kadın ismiyle de karşımıza çıkıyor. Anglo-Sakson bir isim olan Bertha’nın Latin dillerindeki (İspanyolca, Portekizce, İtalyanca) karşılığı ise ‘Clara’. Clara’nın Fransızca dünyasından yayılan Claire versiyonu da popülerdir.
Eski Cermen dillerindeki ‘irade’ anlamındaki ‘will’ ile ‘koruyucu’ anlamındaki ‘helm’in birleşmesiyle oluşan ‘güçlü iradeli koruyucu’ anlamındaki ‘William’ da Pagan çağ kökenli bir başka popüler isim. Will, Willy, Bill, Billy gibi kendisi kadar popülerleşmiş kısaltmaları da var. Wilma bu ismin kadın versiyonu. Günümüzde Cermen kökenli bazı Avrupa dillerinde Wilhelm, İspanyolcada Guillermo, İrlanda dilinde Liam gibi karşılıkları da var.
Gerard veya Gerald en eski Cermen isimlerden biri. Bu ismin bozulmuş bir versiyonu olan Garrett kendi başına bir isme dönüşmüş. Bütün erken dönem Cermen isimler gibi ayrı anlama sahip iki kökten oluşur. ‘Ger’ yani mızrak ve ‘hard’ yani ‘sıkı, güçlü, cesur’. Latin dilleri evreninden Gerardo, Almanca evreninden Gerhardt, İtalyancadan Giraldi, Fransızcadan Giraud şekilleriyle de Amerika’ya taşınmış. İngilizce’de Gerry ve Jerry şeklinde kısaltması yapılırken, Hollanda dilinde Gert veya Geert, Almancada Gerd şeklinde kısaltmaları da var.
Arthur, isminin anlamsal kökeni hakkında kimse bir şey bilmiyor. Altıncı yüzyılda Saksonların işgaline direnişin efsanesi anlatılan ve gerçekte yaşayıp yaşamadığı bile bilinmeyen Briton kralı Arthur ile doğduktan sonra Britanya’da Ortaçağ’da popülerlik kazanmış bir isim.
‘Asalet’ anlamına gelen Alice’in kökeni, Fransızca ‘Adelais’ isminin kısaltılmış versiyonu olan Alis. Adelais isminin Cermen evrenindeki karşılığı ise ‘Adelaide’. Bu Cermen ismin Adel, Heidi, Adela gibi kısaltılmış versiyonları da birer bağımsız isme dönüşmüş durumda. Alice isminin Victoria çağında popüler yapan iki faktörden biri Lewis Caroll’un Alice Harikalar Diyarında masalı diğeri ise Kralice Victoria’nın kızı Prenses Alice’di. ABD’de ise Theodore Roosevelt’in kızı Alice ile popülerlik kazandı. Son 50 yılda bu ismin Alicia, Alison gibi versiyonları da çok popüler isimlere dönüştü.
Ludwig, Cermen dilinde ‘şanlı savaşçı’, ‘cesur savaşçı’ yani kısaca ‘Alpay’ demek. Bu isim İngilizceye ‘Lewis’ ve Fransızca’ya ‘Louis’ olarak geçmiş.
Lawrence ismi ise Fransızca ‘Laurence’den İngiliz kültürüne geçmiş. Onun kaynağı ise Latince ‘Lauretumlu kişi’ anlamındaki Laurentius. Bu ismin ‘Laurent’, ‘Lauren’, ‘Lars’, ‘Lenz’ şeklinde versiyonları da var. Amerikan kültüründeki kısa versiyonu ise Larry. Aynı ismi Hispanik kültürdekiler ise Lorenzo veya ‘Renzo’ şeklinde kullanıyor. Yine İtalyan kökenliler de aynı şekilde ‘Enzo’ diyebiliyor. Loren, Lorena, Laurena gibi kadın versiyonları da kullanılıyor.
Ferdinand, ‘maceracı’, ‘seyyah’ gibi anlamlara gelen bir Cermen ismi. Avusturya Habsburg hanedanlığının 16’ncı yüzyılda İspanya’daki egemenliği sırasında İspanyol dünyasına ‘Fernando’ ve ‘Hernando’ şekillerinde geçmiş.
Anglo Sakson dünyadaki en popüler erkek isimlerden biri olan Alan ile ilgili olarak Britanya’da çok farklı köken teorileri var. Kelt dillerinde ‘kaya’, ‘yakışıklı’ gibi anlamlara geldiği teorisi güçlü. Bunun yanı sıra, 4’ncü yüzyılda Orta Asya’dan Avrupa’ya göçen Alan kavminden geldiği yönünde bir teori de var. Alanların bir kısmının bugünkü Fransa’nın bir bölgesine yerleşmesi ve bunun da Fransız erkek ismi Alain’in kökeni olduğunu belirtir bu teori. Buna göre Alan ismi daha sonra Normanların Britanya’yı işgali ile buraya taşındı. İsmin Allan, Allen, Alen gibi versiyonları da var. Alana, Alaina, Alayna gibi kadın versiyonları da sıkça karşımıza çıkabilir.
Anglo Sakson evreninde ‘Servet’ anlamına gelen ‘Ed’ kökü, bir çok isimde karşımıza çıkar. Edward ‘servetin koruyucusu’ demek. ‘Edmund’ ismi de aynı anlama gelir. Latin kökenlilerde ‘Eduardo’ olarak görürüz bu ismi. ‘Edgar’ ‘pahalı mızrak’ anlamına gelirken, ‘Edwin’ de, zengin dost anlamına gelir. Almanların, ‘Servet’ anlamına gelen Otto ismi ise özellikle Bismarck sonrası ABD’deki Alman kökenliler arasında da yaygın şekilde kullanılır olmuş. Amerikan kültüründe ismi Edward olanlar Ted, Teddy, Ned, Ed, Edwin veya Eddie gibi kısaltmalarla çağrılır.
‘Kartal gücü’ anlamındaki Arnold, Normanların Britanya’ya taşıdığı eski Cermen isimlerden biri. Ortaçağda popülaritesini yitiren isim, 19’ncu yüzyılda küllerinden yeniden doğmuş.
Alfred ismi de 9’ncu yüzyılda aynı isimli İngiliz Kralı sayesinde popülerleşmiş bir isim. Cermen mitolojisindeki ‘elf’ ile vekil anlamındaki ‘rad’in birleşmesiyle oluşmuş. ‘Elf vekili’ gibi bir anlamı var. Latino evreni bu ismi Alfredo şeklinde kullanıyor.
Roger, eski Cermen kültüründe ‘Tolga’ isminin karşılığı.
Charles bir başka popüler erkek ismi. Biz Fransızların telaffuzu ile bu ismi ‘Şarl’ olarak da biliyoruz. Sessiz sinema düşkünlerimiz içinse her daim ‘Şarlo’… Charles isminin, Alman dünyasındaki karşılığı Karl ve Hispanik dünyadaki karşılığı ise Carlos. Doğu Avrupa’da ‘Karol’ şeklinde de kullanılan bu isim, güneydoğu Avrupa dillerinde ise ‘kral’ oldu. Biz de ‘kral’ı onlardan aldık.
İsmin etimolojik kökeni kadim Cermen dilinde ‘özgür adam’ anlamına gelen ‘karlaz’ sözcüğü. Onun kökeni ise Cermen öncesi ana Hint-Avrupa dilindeki ‘karaz’. Bu, bizim argomuzun İran kültüründen aldığı ve ‘serbest ve lakayt takılan’, ‘alık’ gibi anlamlara da gelen ‘keriz’in de kökeni olabilir. Bakmak lazım. Aynı sözcüğün zaman içinde iki ayrı coğrafyanın birinde krala, birinde kerize evrilmesi olasılığı keyif verici. Hint-Avrupa dilleri tarihçisi Julius Pokorny ise, ‘karl’ın ‘aksakal’ veya ‘muhitin yaşlı büyüğü’ gibi anlamlara da sahip olduğunu belirtiyor. Aile büyüklerine ‘kal’ diyen ve Hint-Avrupa dil ailesinin bir üyesi olan Kürtçenin bu olasılığa kaşını kaldırarak bakması olası…
Almancadaki Karl’ın Amerikan kültüründe Carl şeklinde bir versiyonu da yaygın. Carla, Karla, Carole, Caroline, Carolina, Charlene ve Charlotte ise aynı ismin kadın versiyonları. Carrie adı ise Caroline adının kısaltma lakabıyken bağımsız bir isme dönüşmüş. Charles isminin ‘Charlie’ şeklinde kısaltması ise ABD’de son yıllarda hem kız hem erkek çocuklarına veriliyor. İngiliz kültüründe ise daha çok erkek çocuklarına veriliyor. Charlotte isminin, Lola, Lottie, Lotte gibi kısaltmaları da var. Amerikan kültüründe ismi Charles olanlar, dostlarınca ve yakınlarınca ‘Chuck’ diye çağrılır genelde.
Geoffrey, Cermen dilinde ‘tanrının selamı’, ‘tanrının barışı’ veya ‘tanrımisafiri’ anlamına gelen ‘Gottfried’ın Anglo Saksonlaşmış hali. Bildiğiniz ‘Abdusselam’ yani. ABD’de daha yaygın kullanılma şekli Jeffry. Bu ismin popüler kısaltması ise Jeff . ‘Jeffry’nin oğlu’ gibi bir anlama gelip, normalde soyadı olan Jefferson ismi sonradan isme de dönüşmüş. Bunun tek nedeni ise Thomas Jefferson değil…
Henry Mencken, 18’nci yüzyıl ortalarına kadar Amerikan toplumunda erkek çocuklarına annenin soy ismini de göbek isim olarak takma geleneği yüzünden, Stanley, Cecil, Howard, Douglas ve Duncan gibi Anglo Sakson kültürünün soy isimlerinin, Amerikan toplumunda isim olarak da yaygınlaşmasının gerekçesi olarak kaydediyor.
Cermen kültürün ‘cesur vekil’ veya ‘cesur müdafi’ anlamına gelen Konrad ismi Anglo Sakson dünyada karşımıza Conrad şeklinde çıkıyor. Kurt ismi ise bu ismin kısaltılmış versiyonundan türetilmiş ve sonradan kendi başına bağımsız bir isme dönüşmüş. Howard ise, eski İskandinav dilinde, aynı anlama gelen bir isim.
Bir başka Cermen kökenli isim Raymond, ‘bilge lider’, ‘koruyucu’ gibi anlamlara geliyor. Raymond, Ramiro, Rayner, Rein, Reingard hep bu isimle aynı anlam kökünden türemiş isimler. Aynı isim Hispanik kültürde olanlarda ise Ramon olan karşımıza çıkar. Bu ismin halk dilinde kısaltılmış versiyonu ‘Ray’ ve kadın versiyonu ise Ramona.
‘Yürek’, ‘vicdan’, ‘zeka’ gibi anlamlara gelebilen Cermen ismi Hugh, Latin dillerine ‘Hugo’ şeklinde geçmiş.
Pagan dönemden beri kullanılan bir başka isim ise ‘yavru kurt’ anlamına gelen Kelt kökenli ‘Conan’.
Erik veya Eric ise, İskandinav Kralı Kızıl Erik ile popülerleşmiş bir isim. ‘Daimi’ anlamındaki ‘ei’ ve ‘hükümdar’ anlamındaki ‘rikr’in birleşmesiyle oluşmuş bir isim. Frederic William Farrar’ın 1858 tarihli ‘Eric, or Little by Little‘ adlı çocuk romanı ile İngilizce kültür evreninde de popüler bir erkek ismine dönüşmüş. Erica veya Erika şeklinde kadın ismi versiyonu da vardır.
Lee, eski İngilizcede ‘çayır’, ‘mera’, ‘tarla’ anlamına gelen ‘leah’tan türemiş bir soyadıydı. ABD’de ise Kuzey Güney savaşında Güneylilerin komutanı olan Robert Lee’nin soyadı, sonraki yıllarda ona hayran Güney eyaletlerinde hem kız hem de erkek çocuklarına takılan popüler bir isme dönüştü. İsmi Lee olan sarışınlara bakıp bakıp ‘bunun neresi Uzakdoğulu’ diye düşünmeyin diye bunu da kayda geçeyim.
Normalde coğrafi bir zemini ima eden bu kök, yer isimlerinin çocuklara verilmesi furyası nedeniyle çok sayıda isme kaynaklık eder. Örneğin Lord Kimberley’nin adının verildiği Güney Afrika şehri Kimberley, 20’nci yüzyılın ortalarından itibaren popüler bir kız adı oldu. Kısaca ‘Kim’ diye hitap edilir bu isimdekilere. Bu isimden esinlenilerek kehribar’ taşının İngilizcesi ve Arapçası olan ‘amber’den üretilmiş ‘Amberly’ de bir başka kız ismi. Diş budak (ash tree) ağaçlı tarla anlamındaki bir soyadı olan Ashley de zamanla bir isme dönüşmüş. ABD’de 1960’lara kadar erkek çocuklarına takılırmış ama son 50 yıldır çoğunlukla kız ismi olmuş. Beverly de ‘kunduz çayırı’ anlamındaki İngiliz kenti Beverly’den dolayı isimleşti. 19’ncu yüzyılda daha çok erkek ismiymiş. George Barr McCutcheon’ın 1904 tarihli ‘Beverly of Graustark’ adlı romanı ile popüler bir kız adına dönüşmüş.
Kelt kökenli Ross ismi de normalde yer adıyken önce soyadına ardından isme dönüştü. Sheldon ismi de aslında ‘sarp yamaçları olan vadi’ anlamında bir yer adı. Ancak sonradan önce soyadına sonra isme ve Big Bang Theory sonrası fiile dönüştü.
Şehir isimlerinin isim olarak konulması geleneği son yıllarda daha güçlendi. Sydney, Alexandria, Paris, Phoenix ve hatta London ve Brooklyn isimli gençlere rastlamamızın nedeni bu.
Jennifer, Güney Batı İngiltere’de konuşulan ve Kelt dillerinden biri olan Kernevekçe’de ‘peri’ anlamına gelen Gwenhwyfar’dan geliyor. Jen, Jenny, Jenna gibi kısaltmaları var.
Donald, Kelt dilinde ‘Hakan’, ‘dünya lideri’ demek. Cilve üstüne cilve… 20’nci yüzyıl başına kadar İskoç kökenliler arasında kullanılırken, son yüzyılda diğer kültürlerden Amerikalılar da kullanmaya başladı. Don, Donny, Donnie gibi kısaltmaları yapılır.
Cermen kökenli bir isim olan Frederick ise anlamsal olarak Türkçedeki ‘Orhan’ın karşılığı.
Ronald, eski Norveçce ‘ferman’ anlamındaki Rögnvald’ın İskoç dilindeki söylenişi. Aynı şekilde de Anglikanize olmuş. Reynard, Reinhard ile de akraba bir isim. Ronald’ın Ron, Roni, Ronnie gibi kısaltılmış formları var. Son yüzyılda Rona (Rhona) şeklinde feminen versiyonu da yaygın. Yine aynı ismin Fransız Renault ve Alman Reynold versiyonları da var. İspanyol ve Portekiz dili evrenindeki karşılığı ise Ronaldo. Portekizcede, aynı ailede birden fazla Ronaldo olduğunda, genç olanlara ‘Ronaldocuk’ anlamında ‘Ronaldinho’ denir. Paulinho, Serginho, Coutinho, Robinho gibi Brezilya isimlerinin ortak ve küçük sırrıdır bu. Amerikalılar ise ismin yanında ‘Junior’ anlamında ‘Jr’ ekleyerek çözüyor bunu. Dallas dizisi kuşağı ise JR’ı (Ceyar) kötülüğün sembolü gibi görür.
Yeri gelmişken kısa bir parantez açayım. Amerikalılar, ‘evcil isim’ anlamında ‘pet name’ diyor. Yani bir kişinin dostlarınca ve yaşı ondan büyükçe kişilerce çağrılma şekli.
Bazen isme bir küçültme eki takılmasıyla oluyor. Amerikan kültüründe sıça ‘-y’ ekiyle yapılır bu. John isminin Johnny, Daniel isminin Danny olması gibi. Farklı dillerde farklı eklerle de yapılır. Örneğin;
İtalyanların ‘-ino’, ‘-ina’ ekiyle (Georgino, Georgina gibi…) yaptıklarını, Fransızlar, ‘-ette’ ekiyle (Jeannette, Paulette, Antoinette) yaparlar. Yine Fransızlarda, ‘-on’ (Alison, Ninon) ve ot/otte ekleriyle de (Charlot, Charlotte, Margot) yapılabilir.
İspanyollarda ise ita/ito ekleriyle isim küçültme yapılır. Anita, Carlito, Pepito gibi…
Yine, Hollandalılarda -je/-the ekleri (Antje, Liesje and Maartje); İrlandalılarda -an/-in ekleri (Aidan, Kevin, Máirín, Ryan); Polonya ve Çekyalılarda -ek (Bolek, Jarek, Marek, Jurek ve Radek); Ruslarda -şa eki (Maria-Maşa, Mikhail-Maşa, Natalie-Nataşa) Macarlarda -ska (Annuska, Juliska ve Mariska); Diğer bazı Avrupa dillerinde -ka/-ko eki (Branka, Ivanka, Stanko ve Zlatko); Türkçede –cık/-cik eklerinin yanı sıra modern çağda –can eki (Mehmetçik, Fatmacık, Alican); Kürtçede –o eki (Ahmedo, Şakiro) yaklaşık olarak aynı fonksiyonu icra eder.
Harold, Cermen dilinde ‘güçlü ordu’ anlamına gelen ‘Hereweald’ın zamanla değişmiş hali. Walter ise ‘orduların hakimi’ anlamına gelen eski bir Cermen adı. Wat, Walt gibi kısaltmalara uğrar. Fransızca evreninde Gaultier, Hispanik evrende Gutierre şeklini almış bu isim.
Frank ismi, aslında günümüzde Fransızların da ataları arasında olan Cermen kavmi Franklardan geliyor. ‘Özgür insan’ gibi bir anlama gelen bu ismin asıl hali Francis. Fransızlar ‘François’ (Fransua) diyor, Almanlar ise ‘Franz’… ‘Fransa’ aslında bu ismin dişi versiyonudur. Latin evreninde Francesco ve Franco versiyonları var. Hristiyan dünyada ismi popüler yapan Fransiskan Keşişleri tarikatının kurucusu ünlü aziz Asisli Fransis’dir. Baba tarafından Frank kavminden olduğu için bu şekilde isimlendirilmiş. Hispanik kültürün adı ‘Francisco (Fransisko)’ olanlara ‘Paco (Pako)’ demesinin kaynağı ise takipçilerinin Aziz Fransis’e Latince ‘Pater Communitatis (Cemiyetimizin Babası)’ demeleri. Paco da Hispanik kültürdeki ‘küçültme’ ekiyle Paqito veya kızlarda Paqita’ya dönüşür. Francisco adının Hispanik dünyadaki bir başka kısaltması ise ‘Pancho (Panço)’. Yine, ‘Franklin’ de bu kökle ilgili bir isim. Asillerden olmayıp da özgür olan mülk sahiplerine denirmiş.
‘Kane’ ismi, ‘savaş’ anlamına gelen Kelt ismi Cathan’ın Anglo Saksonlaşmış hali.
Cemal Tunçdemir
http://amerikabulteni.com
Daha fazla bilgi için TIKLAYINIZ