Tarihçi Dr. Candan Badem’in Birzamanlar Yayıncılık’tan çıkan yeni kitabının başlığı Çarlık Rusya’sı Yönetiminde Kars Vilayeti. Kitapta, 93 Harbi olarak adlandırılan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Rusya’nın ilhak ettiği ve Mart 1918’e kadar çarlık yönetiminde bir vilayet (Rusçasıyla oblast) oluşturan üç Osmanlı sancağından (elviye-i selase) ikisinin 1878-1914 yılları arasındaki öyküsü anlatılıyor. Osmanlı devletinin Batum, Çıldır ve Kars sancaklarından birincisi Rusların Batum oblastına, son ikisi de Kars oblastına dahil edilmişti. Kars oblastı bugünkü Kars ve Ardahan illeri ile Erzurum’un Oltu, Olur, Şenkaya ve Narman ilçelerini kapsıyordu. Ekim 1917 Sosyalist Devrim’inden sonra kurulan Bolşevik hükümeti 3 Mart 1918’de imzaladığı Brest-Litovsk Antlaşması ile elviye-i selase’den çekildi. 1878 ile 1918 yılları arasındaki kırk yıllık sürede Rusya’ya terk edilen bu Osmanlı topraklarında neler olup bittiği konusunda Türkçede kapsamlı bir monografi şimdiye değin yoktu. Badem’in kitabı bu boşluğu doldurma konusunda önemli bir adım.
Akademik bir üslupla yazılmış olan kitap yazarın Rusya, Gürcistan ve Ermenistan’da bulunan çarlık arşivleri ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulduğu belgelere ve çeşitli dillerde başka kaynaklara dayanıyor. Bu kaynakların büyük çoğunluğu ilk kez yayımlanan arşiv belgelerinden oluşuyor. Eskiden Türkiyeli araştırmacılara kapalı olan eski çarlık ve Sovyet arşivleri bir süredir bütün araştırmacılara açılmış durumda. Yazar Türkiye’den gelip Ermenistan devlet (ulusal) arşivinde araştırma yapan ilk Türk tarihçi olarak tanınıyor.
Kitap o dönemde Kars vilayetinde (Karsskaya oblast) meydana gelen demografik, etnografik, ekonomik, idari, siyasal ve kültürel değişimler, göçler ve toprak sorunu üzerinde duruyor. Birinci bölümde konu üzerindeki mevcut literatürün eleştirel bir değerlendirmesi yer alıyor. Daha sonraki kısımlar askerî-halk yönetimi, çarlığın iskân politikası, toprak sorunu, ekonomi ve vergiler, yargı organları ve asayiş sorunları, yerel yönetim, bayındırlık ve ulaşım, eğitim, kültür ve sağlık bölümleri ile bir sonuç bölümünden oluşuyor. Kitapta bol miktarda istatistik tablolar ve görsel malzeme ile bazı belgelerin fotokopileri de yer alıyor. İstatistik tablolar o zamanki Kars vilayeti nüfusunun köy ve şehir bazında çok ayrıntılı bir şekilde milliyet, mezhep, yaş, cinsiyet, zümre, mülkiyet, meslek, okuryazarlık, okullaşma, medeni hal, arazi dağılımı, hayvan varlığı, taşıtlar, işletmeler vb kategorilere göre dökümünü veriyor.
Yazarın kitabındaki temel tezlerinden birisi o zamanki Rusya’nın Ermeni milliyetçi hareketini tehlikeli bulduğu ve Ermenilerin Kars vilayetinde ağırlık kazanmasını uygun görmemiş olduğu şeklinde. Yazar bir zamanlar çok kültürlü ve çok dinli/mezhepli bir yer olan Kars vilayetinin tarihini nesnel ve tarafsız bir biçimde yazmaya çalıştığını şu ifadelerle belirtiyor: ?Tarihçinin kılıcının her iki yanı da keskin olmalıdır. Yani herkese karşı, örneğin hem Osmanlı devletine hem de çarlığa karşı keskin olmalıdır. Ben burada Kars’ın renklerini oluşturan bütün kültürel, etnik ve dinsel gruplara karşı önyargısız ve tarafgirlikten uzak hareket etmeye çalıştım. Hiçbir grup için mağdurluklarla veya zaferlerle dolu ?görkemli? bir tarih yazmaya çalışmadım, sadece hakikati anlamaya çalıştım. Bunun için her kaynağa karşı mesafeli olmak ve eleştirel yaklaşmak gerekiyordu, ben de bunu yapmaya çalıştım.?
Kitabın Künyesi
Kitabın adı: Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti
Yazar: Candan Badem
Tür: Tarih araştırması
Yayınevi: Birzamanlar Yayıncılık
tel: 0212 523 25 06
faks: 0212 523 25 11
e-mail: info@birzamanlaryayincilik.com
480 sayfa
Dağıtım Tarihi: 03 Haziran 2010 Perşembe
KARS TARİHİ KİTABINIZI OKUDUM. TEŞEKKÜRLER, YALNIZ NARMAN KAZASI HİÇ BİR ZAMAN RUS YÖNETİMİ ALTINA GİRMEDİ. NARMAN KAZASI DİYE YAZDIĞINIZ YER OLTU İLÇESİNE BAĞLI BİR KÖYDÜR. ADI- NEFSİ NARMAN-NARMANKALE- ÜNLÜKAYA KÖYÜDÜR.NARMAN KAZASININ NÜFUS DURUMUNU İNCELERSENİZ. TÜRK- ERMENİ VE ÇİNGENE’DİR. 1914 NUFUS SAYIMINDA 28500 TÜRK. 556 ERMENİ VE 14 ÇİNGENE VARDIR. İKİNCİSİ ALABALIK KÖYÜ GÜMRÜK KAPISIDIR.
HORASAN İLÇESİNİN BUGÜNKÜ ERZURUM ‘A BAĞLI İLÇESİ OLMADIĞINI YAZIYORSUNUZ. FAKAT KÖYLERİ ERZURUM’A BAĞLI HORASAN İLÇESİNİN KÖYLERİDİR. BU TEZAT NEDİR, RUSÇA DİLİNİ BİLE BİLİRSİNİZ, FAKAT OSMANLICAYA VAKIF OLUR VE TARİHİ BİRAZ İNCELERSENİZ BU HATALARA DÜŞMEYEBİLİRSİNİZ. TARİHÇİLERİN HATALARININ ELEŞTİRİYORSUNUZ, KENDİ HATALARINIZI GÖRMÜYORSUNUZ. BİR KAÇ DEFA KİTABEVİNE NOT BIRAKTIM CEVAP VERMEDİNİZ. TELEFONUM 05323603881. SELAMLAR.
Candan BADEM…Çok sevdiğim bir yazar.Bir zamanlar SOL’daki tüm yazılarını takibediyordum.Bıraktığındanda çok üzülmüştüm.
Evet yoldaşlar, Necati bey haklı. Benim kayınvalidemin evi kalenin altında. Kaleden düşen koca taşlar dolayısında bir sürü evleri ve köylüleri yok oldular. Devlet halan çağresini
bulacak’miş…Evet Oltu -Ünlükaya Köyü.
Selamlar,
Yukarıda yazılan yazıyı ve yorumları okudum. Öncelikle Candan Badem’i araştırmasından ve yazdığı kitaptan dolayı kutluyorum.Kendisini tanımam.Bizlerin görevi yanlış ve eksiklerini eleştirmek.Doğru olan bugün ki ismi Narman olan ilçenin adı İd’dir.1950 li yıllarda Narman olarak değiştirilmiştir.Bügün ki Oltu ya bağlı Ünlükaya Köyünün ismi o yıllarda Narmankale’dir. o yıllarda her ikiside Nahiye ststüsündedir. İlçe olunca ismi Narman olarak değiştirilir. Necati bey’in eleştirisine katılıyorum. 1877-1888 Osmsnlı Rus savaşından sonra Narmankale de yaşayan köylüler, bügünkü ismi Çatalsöğüt olan köye ve kendilerinin inşa ettikleri, Ünlükaya Köyü merkezine yaklaşık 5 km mesafede yeniköy adında ki köyde yaşamışlardır. ( Bu köy bugün mevcut değildir.)bu köyler sınır köyleridir.25 yıl önce sınır taşları mevcuttu.
Değerli Necati Algül, Gabi Aydoğdu ve Kazım Bey’e teşekkür ederim. Ben Narman kazasının değil sadece Narman kaza merkezinin Rusların kurduğu Kars vilayetine dahil olduğunu yazdım ancak yine de yanılmış olabilirim. Aslında ben de o konuda tereddüt geçirdim çünkü Nariman adındaki köy bügünkü Narman ilçe merkezi değil de başka bir köy olabilirdi. Nitekim sizin yazdıklarınızdan muhtemelen buranın başka bir köy olduğu ortaya çıkıyor. Bu konuyu daha ayrıntılı inceleyeceğim.
Horasan’a gelince. Evet Kars oblastındaki Horasan kazası bildiğimiz Erzurum’un Horasan’ı değildir. Ruslar Kağızman ile Horasan arasında kalan kazaya Horasan adını vermişlerdir ancak bu kaza içinde Horasan adlı bir yerleşim birimi yoktur, kazanın merkezi Karakurt köyüdür. Erzurum Horasan’ı ise Erzurum’da kalmıştır, Rusların elide değildir. Rus Horasan’ının köylerinin hangilerinin şimdiki Erzurum HOrasan köyleri olduğunu araştırmak gerek.
Nihayet ben Osmanlıcayı gayet iyi biliyorum ve Osmanlı arşiv belgelerini de inceledim. Ayrıca Osmanlı tarihinde doktorası olan bir insanın Osmanlıca bilmemesi mümkün değildir. Necati Bey’in telefonunu şimdi gördüm arayacağım.
Candan Badem Beye öz eleştirilerinden ve çalışmalarından dolayı teşekkür eder, çalışmalarında başarılar dilerim.
ben kitabı bulamadım. balıkesir.den