ŞAŞMA (fr. étonnement; alm. Verwunderung; ing astonishment).
Ruhsal sarsıntı. Olağandışı bir durum karşısında duyulan değişiklik duygusu. Beklenmedik bir olayın uyandırdığı ruhsal tepki. Alışılmadık bir durum özellikle birdenbire karşılaştığımızda bizde şaşma duygusu yaratır. Bu duygu bizim bu yeni durumu kavramamıza ve ona biraz da olsa alışmamıza kadar sürecektir. Her yeni bizde azçok yoğun bir şaşma duygusu yaratır. Yaratıcı insan etkinliğinin tem elinde işte bu duygunun varolduğunu söyleyebiliriz. “Her gün yeni olsun gördüğün, bilge kişi her şeye şaşan kişidir” der Gide. Birdenbire karşımıza çıkıp bizde şaşma duygusu uyandıran şey ortadan çekilmeye başladığında biz de yavaş yavaş olağanın sınırlarına çekilmeye başlarız. Aristoteles Metaphysika’nın 1. kitabında felsefenin meraktan doğduğunu anlatırken “Gerçekte bugün olduğu gibi ilk filozofları felsefi kurgulara iten şaşm a’dır” der. Gaston Bachelard’a göre “bilimsel kültür için oldukça yararlı olan” şaşma bireysel kalamayacaktır. Ona göre bir konuda şaşkınlığa uğrayan kişi şaşkınlığını başkasına yansıtmak ister. Böylece insan şaşma yoluyla kendini eğitir. Karşılıklı eğitim birbirinde şaşma duygusu yaratmaktan başka bir şey değildir. Spinoza Kısa incelemesinde şaşmayla ilgili şu örneği verir: “Hiç uzun kuyruklu koyun görmemiş olan kişi uzun kuyruklu fas koyunlarını gördüğü zaman şaşacaktır. Anlatırlar, kendi tarlası dışında tarla olmadığını sanan bir köylü, ineği kaybolunca onu uzaklarda aramak zorunda kalır ve kendi tarlası dışında çok sayıda tarla olduğunu görüp şaşar.”
Afşar Timuçin,
Felsefe Sözlüğü
Bulut Yayınları
