Tarihe bakmadıkça bugünü görmek ve gelecekle ilgili öngörülerde bulunmak ve tavırlar geliştirmek imkanı söz konusu değildir. İnsanın ortaya koyduğu her türlü başarı ya da başarısızlıkların, kazanımların ya da kaybedişlerin bir tarihi vardır. Bu bağlamda tarihe, tarih bilinciyle bakmak bize yaşadığımız zamana eleştirel bakma olanağı verir. Bu aynı zamanda özgürleşme, insanın insan olarak yaşama olanaklarının gerçekleştirilmesi yönünde politik bir yaklaşımı da içerir. Bu nokta da toplumsal bir varlık olarak insanın üretim ve tüketim ilişkileri çerçevesinde ortaya koyduğu birliktelikler, örgütlenmeler ve eylemler, tarihsel bir bakışla incelenmesi ve değerlendirilmesi gereken önemli tarihsel-kültürel miras olarak anlaşılabilir. Tarihsel ve kültürel miras ve geleneğin önemli unsurlarından biri de işçi hareketi tarihidir.
Emeğin ve emekçinin mücadele tarihinin bugün ve gelecek için çıkarılması gereken derslerle dolu olduğunu söyleyebiliriz. Toplumsal, siyasal ve ekonomik etkenlerle şekillenmekle birlikte hukuktan sanata, eğitimden yaşama tarzına kadar hayatın her alanında işçi hareketinin etkisi ve izleri söz konusudur. Sanayileşmesi, modernleşmesi Batıya göre geç başlamış olmakla birlikte Osmanlıdan günümüze ülkemizde işçi hareketinin tarihi de kendi toplumsal serüvenimizde hatırlanması ve gündemde tutulması gereken önemli unsurlar içermektedir. Tarih bilinci ve toplumsal hafızası bakımından sorunlu bir toplumda, gerek felsefe, bilim ve sanat gerekse toplumsal mücadeleler tarihi konusunda belirli tarihsel kavrayış ve anımsatmaya yönelik araştırma ve yayınların önemi yadsınamaz. M. Şehmus Güzel’in bu bağlamda değerlendirilmesi gerektiğini düşündüğüm Türkiye’de İşçi Hareketi 1908-1984 adlı kitabı, hem bir anımsatma işlevini özlü biçimde yerine getirmesiyle hem de bugünden hareketle geleceğe yönelik neler yapılabileceği konusunda uyarıcı ve umutlandırıcı bir işleviyle de önemlidir.
Türkiye’de işçi hareketinin tarihini belli dönemler ve etkenler çerçevesinde ele alan Güzel, çalışmasının amacını şöyle ifade eder: “İncelememin amaçlarından biri, olanaklarım ölçüsünde, Türkiye işçi hareketi tarihini genel çizgileriyle özet biçimde sunmaktır. Böylece, bugün işçi hareketinde varılan noktanın tarihsel kaynaklarına ulaşmak olanağını da aramaya çalışacağım. Yanıtlamak istediğim sorunlardan biri, yüzyılı aşan bir geçmişi olan işçi hareketimizde bir süreklilik olup olmadığıdır. Süreklilik varsa, onu yaratan unsurları ortaya çıkarmak yararlı olacaktır.” (Güzel, 2016a, sayfa 19) Amaçlarından birinin de grevlerin nasıl örgütlendiklerini araştırmak ve grevlerle diğer işçi eylemlerinin yasa koyucuya yönelik etkilerini ortaya koymak olduğunu belirten Güzel, bu bağlamda işçi örgütlenmesi ve sendikal hakların tanınmasındaki gelişmeleri de irdeler. Güzel, Osmanlıdan başlayıp Cumhuriyet’e kadarki evreleri ve Cumhuriyet dönemini de 1980’li yıllara kadar ele alır ve tüm çalışması boyunca devletin işçi hareketine yönelik müdahalelerini de göz önünde bulundurur. Güzel’in ortaya koyduğu tarihsel belirlemeler ve veriler, ister istemez bugün toplum olarak içinde bulunduğumuz ekonomik ve sosyal gerçekliği düşünmeye de yöneltir okuru. Bir örnek, İstanbul Üniversitesinde yedi gencin katledilmesi nedeniyle genel greve gidebilen bir işçi hareketinin ve emeğin bugünkü durumu önemli sorunlar ve sorular içermekte ve aynı zamanda devletin tutumunu da yeniden düşünmeyi gerektirmektedir.
Güzel’in işçi hareketiyle ilgili çalışması ve benzer diğer çalışmalar, hem geçmişin anımsanmasına hem de geleceğe yönelik mücadele umutlarının ve olanaklarının güçlenmesine yarar. Geçmişte elde edilmiş kazanımlar bugüne ve geleceğe yönelik mücadele kararlılığının da temelini oluşturur. Güzel’in işçi hareketiyle ilgili eylemleri, örgütlenmeleri ve karşılaştığı zorlukları ve yasaklamaları ortaya koyarken edebiyat eserlerine gönderimde bulunması da dikkate değer. Bu noktada toplumsal ve politik mücadelelerin edebiyat ve sanattaki yansımaları da hatırlatılmış olmaktadır. Güzel, Kavel fabrikasındaki direnişi şiirleştiren Hasan Hüseyin’in Kavel kitabını anımsatırken (s. 196), bir başka yerde Erol Toy’un Gözbağı ile İmparator adlı romanlarına da gönderimde bulunur. (s. 107 ve 197) Günümüzde sanat ve edebiyatın büyük ölçüde toplumsal mücadelelerden soyutlanmış bir şekilde sürdürülüyor olması da başka ama üstünde düşünülmesi gereken önemli bir konudur. Belki de işçi sınıfının sesinin pek duyulmadığı-susturulduğu dönemlerde edebiyat ve sanat da emeğin ve emekçinin mücadele dalgasından uzaklaşıp bir aydın-sanatçı ıssızlığında ve yalnızlığında varolmaya çalışmaktadır.
Bir bakıma işçi hareketinin tarihi, ülkenin nereden nereye geldiğinin ve nereye gideceğinin de tarihidir. Söz konusu tarih, hem süreklilikler hem de kesintiler, durgunluk dönemleri içerir. Bir Mayıs’ların ilk kutlandığı 1909’dan günümüze gelişmeler bu konudaki ilginç ve çarpıcı örneklerden biridir. Güzel Bir Mayıs’ların tarih içindeki devinimini ayrıntılarıyla aktarıyor. İşçi hareketi tarihi, baskılar, yasaklamalar kadar bir başkaldırının, dayanışmanın ve direnişin de tarihidir. M. Şehmus Güzel’in geçtiğimiz günlerde yeni basımı yapılan Türkiye’de İşçi Hareketi 1908-1984 adlı kitabıyla birlikte, İşçiler Örgütleniyor (1939-1950) adlı kitabı da emeğin ve emekçinin sesinin ve soluğunun iyice kesilmeye çalışıldığı bir dönemde bile emekçilerin mücadeleden vazgeçmediğini gösteriyor ve yaptığı değerlendirme ve anımsatmalarla önemli bir işlevi yerine getiriyor.
Emeğin ve emekçinin ve insan onurunun bunca horlandığı bir zamanda, Güzel’in kitapları, ortaya koyduğu mücadele tarihi ve anımsatmalarla, “ekmek, gül ve hürriyet günleri” için sürdürülegelen kavganın bu topraklardaki birikimini ve olanaklarını ifade ederken aynı zamanda Nazım Hikmet’in şiirindeki daveti de güncellemekte ve şiddetle, yasaklarla sürdürülmek istenen bir sistemin İslami-muhafazakar atmosferinin aşılabilmesi yönünde tarih bilicine dayalı öneriler ve değerlendirmeler de ortaya koymaktadır. Bu iki kitap Türkiye işçi sınıfına bir selamdır, tohumların tohumuna, serpilip gelişine selam…
………….
M. Şehmus Güzel, Türkiye’de İşçi Hareketi 1908-1984, İmge Kitabevi, 319 s., 2016a.
M. Şehmus Güzel, İşçiler Örgütleniyor(1939-1950), Sosyal Tarih Yayınları, 636 s., 2016b.