Dostoyevski “Suç ve Ceza”yı hangi ekonomik psikolojik koşullarda yazdı?
1866 yılında Dostoyevski, birikmiş kumar borçlarının telaşıyla yayıncısına bir mektup yazıp tasarladığı yeni romandan söz eder. Mektubunda romanının ana hatlarını “Bir suçun psikolojik çözümlemesi” olarak çizmiştir. İhtimaldir ki romandan çok yayıncının vereceği avansla ilgilidir Dostoyevski.
Çünkü E.H. Carr’ın aktardığına göre, tam o günlerde “Wiesbaden’de her gün, giyeceklerinin ya da ufak süs eşyalarının karşılığı olarak onu açlıktan kurtaracak birkaç thaler alma ümidiyle rehincileri dolaşıyordu. Bu katı kalpli tefecilerden biri, Raskolnikov’un kurbanının ilk modeli olmalı ve bu korkunç gerginlik anında, Dostoyevski kendi yüreğinde, bir Raskolnikov’un potansiyelini sezmiş olmalı.”
Carr’a göre Dostoyevski, “Suç ve Ceza”yı ellerini açıp para isteyen alacaklıların onu borçlular hapishanesine göndereceklerine dair savurdukları tehditler arasında yazmaktadır. Yayıncıdan aldığı 4 bin ruble hiçbir derdine deva olmamıştır. Alacaklılara hapse girerse yazamayacağını, dolayısıyla borçlarını ödeyemeyeceğini söyler. Çareyi Petersburg’u terk edip Moskova’ya yerleşmekte bulur. Bu dönemde yayıncı Stellovski ile “Kumarbaz” romanı için yaptığı anlaşmanın süresi de dolmak üzeredir. Anlaşmaya göre roman 1 Kasım’a kadar yetişmeyecek olursa Stellovski, Dostoyevski’nin yazılmış, yazılmamış bütün romanların hakkını para ödemeksizin alabilecektir. Üç dostu ortaklaşa bir eser yazıp Dostoyevski’nin imzasıyla yayımlamayı teklif ederler. Dostoyevski bu teklifi reddeder. Bu cehennem günleri, ikinci karısı Anna’yı çıkaracaktır karşısına. Anna, Dostoyevski’nin yanında stenograf olarak çalışmaya başlayıp romanı tam altı günde bitirir. Belki de Dostoyevski’nin hayatını kurtarmıştır…
Artık derin bir nefes alıp suçun psikolojik çözümlemesine geçebilecek durumdadır Dostoyevski. Tefeciler, alacaklılar, üçkâğıtçı yayıncılar, yoksulluk, kumar borçları, sara hastalığı ve hepsinden önemlisi de dehası, Dostoyevski’de bir Raskolnikov potansiyeli doğurmuş mudur, bilinmez ama o edebiyat tarihinin en olağanüstü kahramanlarından birini yaratmaya hazırdır artık. İlhamı da o karabasan günlerinde gazetede çıkan bir haberdir. Para için cinayet işleyen bir öğrencinin öyküsü. Öyküyü birinci tekil şahıs ağzından anlatma denemelerini çok geçmeden bırakacak, üçüncü tekil şahsa dönecektir. Dostoyevski’nin yarattığı yakışıklı, zeki, yoksul, öfkeli hukuk öğrencisi Rodion Romanoviç Raskolnikov, çamurlu Petersburg sokaklarında çağları inletmeye hazırdır.
ASLI GÜNEŞ
Milliyet Kitap Temmuz 2016