Metin Özbek ?50 Soruda İnsanın Tarihöncesi Evrimi?nde, insanın evrimini, canlılar dünyasına ait olduğu primatlar takımından başlayarak, hem biyolojik hem kültürel adımların izini sürerek anlatıyor. ?İnsan maymundan mı gelmiştir??, ?Ne zaman iki ayak üzerinde yürümeye başladık??, ?İlk atalarımız bize ne kadar benziyordu??, ?İlk köyler ne zaman kuruldu??, ?Sanat ne zaman doğdu??, ?Atalarımız Afrika?dan ilk ne zaman çıktılar?? ve ?İnsan ateşi ne zaman keşfetti??, kitapta yanıtı aranan sorulardan birkaçı.
Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Bölümü Başkanı olan Özbek?in ayrıca, daha önce yayımlanmış ?Dünden Bugüne İnsan? başlıklı bir kitabı da bulunuyor.
Prof. Dr. Yılmaz Selim Erkal ‘ın 26/03/2010 Tarihinde Radikal Kitap ‘ta Yayınlanan “İnsanın biyokültürel evrimi” Adlı Yazısı
Aydınlanma Çağı?nı Avrupa ile paralel yaşayamayan, aydınlanmasını gerçekleştirememiş, bilimsel düşünce ve bilgi üretiminin emekleme aşamasında sayılabileceği ülkemizde, bilimsel bilginin halka ulaşması da sorunludur. Bu durum, okuduğu birkaç kitap ya da makaleyi yanlış yorumlayanlara, rastladığı her bilgiyi ?kanıt? olarak sunanlara, bilgiyi yanlış kullananlara geniş bir alan bırakmıştır. Bilimsel bilginin ?anlaşılamayan? kavram ve terimlerden sıyrılarak geniş kitlelerin anlayacağı popüler bir biçime dönüştürülememesi de bu duruma beslemektedir. Sorunun çözümü için çaba harcayan çeşitli kurumlar, yabancı dillerdeki popüler bilim kitaplarını çevirme yoluna gitmiştir. Ancak çevirmenlerin konular üzerinde yetkinlik, kavram ve kuramlar hakkında birikim, dile ve bilime hâkimiyet gibi konulardaki yetersizlikleri, çabaları neredeyse boşa çıkarmış; çeviri eserlerin büyük bir bölümü bilimi geniş kitlelerin anlayacağı şekle sokmak yerine, daha da anlaşılmaz hale dönüştürmüştür.
Bilim ve Gelecek dergisini çıkaran ekip, bu açığı gidermeye aday olabilecek ?50 Soruda? adlı bir dizinin yayımına başladı. Dizide, bilimsel bilgiyi başka dillerden devşirmek yerine, Türkçemizde üreten, ?yerli? bilim insanlarının eserleri tercih ediliyor. ?Doğru soru sormak?, bilimsel düşüncenin temelini oluşturmaktadır. Bilim ve Gelecek Kitaplığı?nın ilgili dizisinde, ?doğru sorular? sorulmakta ve bilimsel olarak geçerli, güvenilir yanıtlar verilmektedir.
Bilim karşıtı çevrelerce sıkça saldırıya uğrayan evrim kuramının, belki de üzerinde en çok spekülasyon yapılan dalı olan insan evrimi, 50 Soruda İnsanın Tarihöncesi Evrimi adıyla, dizinin ilk kitabı olarak seçilmiş. İlk kitabın, halkımızın neredeyse tamamına yakın bir kısmının, hakkında bilgisi bulunmadığı halde reddettiği bir bilimsel konuda olması anlamlıdır.
İnsan canlılar dünyasının bir parçasıdır
Kitabı kaleme alan, Prof. Metin Özbek, yayımladığı yüzlerce spesifik makaleye ek olarak, İnsan ve Irk, Dünden Bugüne İnsan, Çayönü?nde İnsan, Dişlerle Zamanda Yolculuk gibi kitaplarla, alanındaki bilgiyi, bilimsel sınırlarından taşırmadan, alana ilgi duyanlara ulaştırma çabasındaki ender bilimcilerdendir. Yazar, bu kitapta da, antropolojinin temel ilgi alanlarından birisini oluşturan insan evrimini, güncel bilgiler ışığında, olabildiğince açık ve net halde anlatmaktadır. Yazar, insanı canlılar dünyasından ayıran, onun ayrıcalıklı, hatta biricik olduğunu savlayan kimi düşüncelere karşın, okurlarına en başta, insanın aslında canlılar dünyasının bir parçası olduğu perspektifini vermektedir. Bunu yaparken, insan kimdir sorusunun yanıtının o kadar basit olmadığını da hissettirmektedir. Devam sorularda Özbek, canlılar dünyasının bir parçası olarak insanın, bu dünyanın diğer üyeleriyle, özellikle de en yakın akrabaları olan kuyruksuz maymunlarla bedensel, genetik ve davranışsal özellikler açısından taşıdığı benzerlikleri vurgulamakta; farklılıklarımızın niteliksel değil, niceliksel olduğunu örneklerle açıklamaktadır.
Evrenin, dünyanın ya da bir türün ömür uzunluğuyla karşılaştırıldığında, insan ömrü çok kısadır. Bir göz kırpışında, yaşadığımız dünyayı, bir insanın bireyoluş (ontojeni) sürecinin bütününü algılamak ne kadar olanaksız ise, yalnız yaşadıklarımızı görerek evrendeki, dünyadaki değişimin bütününü algılamak da o kadar olanaksızdır. Özbek, kitabının üçüncü bölümünde, tıpkı bireyoluş sürecinde çekilen ve günümüze bir kısmı ulaşan, yıpranmış, yırtılmış, fotoğraf parçalarını inceler gibi, fosiller, genetik izler, karşılaştırmalı anatomi, davranışbilim verileri gibi kanıtları inceleyerek, insanın kuyruksuz maymunlarla ortak atasının nasıl olabileceğini çözümlemektedir. Okur, bu bölümde, bilim karşıtı çevrelerin, evrim kuramına karşı halkı kışkırtmak için sıkça kullandığı ?insanın maymunlardan evrimleştiği? açıklamasının, gerçekte ne kadar yanlış olduğunu görecek; insan ve maymunun ortak bir atadan köken aldıklarını; bugünkü biçimlerine kendi evrimlerini geçirerek ulaştıklarını, kanıtlarıyla birlikte bulacaktır.
İnsan evriminde önemli adımlar
Özbek dördüncü bölümü, ?insan? cinsine dahil edilen türlerin evrimine ayırmıştır. İnsan cinsine dahil edilen yaşayan tek türün üyeleri olarak bizler, geçmişte tahmin edilenden çok daha fazla insan türünün mevcut olduğunu kabullenmekte zorlanmaktayız. Yazar bu bölümde, bir canlının insan olarak kabul edilmesi için gerekli olan özellikleri de dikkate alarak, ilk insan türlerini, bunların hangi özellikleriyle, ne ölçüde bize benzediğini tanımlamaktadır. Irkçı yaklaşımın küçümsediği Afrika?nın, aslında insanlığın beşiği olduğu, ?uygar? Avrupa?nın bir milyon yıl öncesine kadar insanlar tarafından iskân görmediği, insanoğlunun bilinen en eski göçleri, avlanmanın kökeni, ateş kullanımının gelişimi ve bugünkü bedensel özelliklerimize ne zaman ve nasıl ulaştığımıza dair bilgiler de, bu bölümde yer almaktadır.
Okur, bilimdışı çevrelerin bile reddedemediği tarihsel insan Neandertaller ile bizlerin, yani modern insanın ortaya çıkışını, beşinci bölümde bulacaktır. Özbek bu bölümde atalara tapınma, ölülerin ilk kez gömülmesi, dini ayinler, simgelerle anlaşma, süslenme gibi kültürel özelliklerin köken ve gelişimini, yeryüzünün farklı bölgelerinden örneklerle, öyküsel bir dille anlatmaktadır. Bu bölümde, insani özellikler olarak kabul edilen kimi davranış ve bilgilerimizin yalnızca bize ait olmadığına tanık olacak okur, yardımlaşan, yaşlılarını, düşkünlerini besleyen, ciddi sağlık sorunlarını tedavi eden Neandertallerin, günümüzdeki insana köken oluşturamadan nasıl yok olup gittiklerini de görecektir.
İnsanın biyokültürel evriminin önemli adımları kitabın son bölümünde anlatılmaktadır. İşlenmemiş taşların kullanımıyla başlayan insanlaşma serüveni ilerlerken üst yontma taş çağında adeta bir alet çantası oluşturmaya yetecek alet çeşitliliğine nasıl gelindiğine; ilk kemik iğnelerin, ok ve yayın, küreğin, ıspatulanın, oltanın ortaya çıkışına bu bölümde tanık olunacaktır. Hayvan kemiklerine açılan deliklerle yapılan ilk müzik aleti olan flütten, mağara kuytularına çizilen doğal hayvan resimlerine, kabartma resimlerden, Anatanrıça ve hayvan heykelciklerine pek çok biyokültürel evrim ürününü, okurlar Özbek?in betimlemelerinde tanıyacaklardır. Yaklaşık iki milyon yıl süren, günümüzde hâlâ izlerini gördüğümüz avcı-toplayıcılığa dayalı yaşam biçiminin aşamalı olarak nasıl terk edilmeye başlandığı, gene, yerleşik yaşam, bitki ve hayvan evcilleştirilmesi gibi önemli kültürel adımların neden, nasıl ve nerede atıldığı hakkında bilgiler, bu bölümde öz halinde sunulmakta; Ortadoğu?nun bu değişimde üstlendiği öncül rol vurgulanmaktadır.
Yaklaşık 2.5 milyon yılda gerçekleşen insanın biyolojik ve kültürel evrim serüvenini 207 sayfalık bir kitaba sığdırabilmek, bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. İnsan evrimi hakkındaki bilgileri, bu tür popüler kitaplarda, bütün boyutlarıyla vermek olanaklı değildir. Ancak, elinizdeki kitap, insan evrimini ana hatlarıyla öğrenebileceğiniz, dilimizde yazılan, alanın terminolojisinden mümkün olduğunca uzak, ender kitaplardan biri olma nitelikleriyle, ayrıcalıklıdır.
Yazan: Yılmaz Selim Erkal: Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Bölümü Öğretim Üyesi
Kitabın Künyesi
50 Soruda İnsanın Tarihöncesi Evrimi
Metin Özbek,
Bilim ve Gelecek Kitaplığı,
tarih, 207 sayfa
Tanıtım Yazısı
Bilim ve Gelecek Kitaplığı 50 Soruda dizisi, bilimin temel kuramlarını ve kimi alanlarını, popüler ve temel düzeyde anlatan kitaplardan oluşuyor.
Dizinin 50 Soruda insanın Tarihöncesi Evrimi adlı elinizdeki kitabında, Prof. Dr. Metin Özbek, insanın evrimini, canlılar dünyasındaki uzak ve yakın akrabalarıyla benzerliklerinin ve farklılıklarının izini sürerek anlatıyor. Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Bölümü Başkanı olan yazarın, insan evriminin biyolojik ve kültürel adımlarını takip ederken uğradığı sorulardan kimileri şöyle:İnsanın evrimini hangi bilim dalı ele alır? İnsan maymundan mı gelmiştir? Ne zaman iki ayak üzerinde yürümeye başladık? Şempanzelerle son ortak atamız kimdi? İlk atalarımız bize ne kadar benziyordu? ilk aletler ne kadar eskidir? insan ne zaman konuşmaya başladı? Fosillerde konuşma yeteneği nasıl anlaşılır? Atalarımız Afrika’dan ilk ne zaman çıktılar? İnsan ateşi ne zaman keşfetti? Neandertal’ler bizim atamız mıydı? Neandertal’lerden mi geliyoruz, Kromanyon’lardan mı?
Metin Özbek ‘in Hayatı
1948 yılında Mecitözü’nde doğdu. Liseyi Çorum’da bitirdi. 1969 yılında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji (Paleoantropoloji Kürsüsü) Bölümü’nden mezun oldu. 1970 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın bursu ile Fransa’ya doktora öğrenimi için gitti. 1974 yılında Paris-7 Üniversitesi’nde hazırladığı “La Deformation Cranienne Artificielle Chez Les Chalcolithiques de Byblos” adlı tezi ile (3 eme cycle) doktor unvanını aldı. 1976 yılında Bordeaux I. Üniversitesi’nde “Hommes de Byblos Etüde Comparative Des Squelettes Des Ages Des Metaux Au Proche Orient” adlı tez ile Devlet Doktorası (Docteur es Sciences) unvanını aldı. 1977 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde göreve başladı. Halen Hacettepe Üniversitesi Antropoloji bölümü başkanlığını yürütmektedir.
Özbek’in eserleri:
İnsan ve Irk (Remzi Kitabevi, 1979)
Human Skeletal Remains From Aşıklı. A Neolithic Village Near Aksaray, Turkey in: Light on top of the Black Hill Studies Presented to Halet Çambel, eds. G. Arsebük, M. Mellink, W. Schirmer, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 567-580, 1998)
50 Soruda İnsanın Tarihöncesi Evrimi
Dünden Bugüne İnsan
Çayönü’nde İnsan