Sistemin anlamsız görevler dayattığı bireyler için SİSİFOS, bir boyun eğme figürü mü yoksa bir direniş sembolü müdür?

Sisifos, Yunan mitolojisinde tanrılar tarafından anlamsız bir cezaya mahkûm edilmiş bir figürdür: bir kayayı dağın tepesine yuvarlamak, sadece kayanın her seferinde tekrar aşağı düşmesi için. Bu hikâye, özellikle Albert Camus’nün Sisifos Söyleni adlı eserinde, modern insanın varoluşsal durumuna dair güçlü bir metafor haline gelmiştir. Sistemin anlamsız görevler dayattığı bireyler bağlamında, Sisifos’un hem bir boyun eğme figürü hem de bir direniş sembolü olarak okunabileceği felsefi bir gerilim ortaya çıkar.

1. Sisifos’un Boyun Eğmesi: Anlamsızlığın Kabullenilişi

Sisifos’un durumu, ilk bakışta, bireyin sistemin dayattığı anlamsız görevlere boyun eğmesinin bir temsili gibi görünebilir. Tanrılar tarafından verilen ceza, Sisifos’un iradesini kırmayı ve onu sonsuz bir döngüde tutsak etmeyi amaçlar. Bu, modern toplumda bireylerin karşılaştığı bürokratik, tekrarlayıcı ve ruhsuz görevlerle paralellik gösterir. Örneğin, Max Weber’in “demir kafes” metaforunda olduğu gibi, rasyonel-modern sistemler, bireyi anlamdan yoksun, mekanik bir işleyişin parçası haline getirir. Sisifos’un kayayı yuvarlamaya devam etmesi, bu bağlamda, bireyin sistemin taleplerine teslimiyetini yansıtır: kişi, ne kadar anlamsız olduğunu bilse de, hayatta kalmak veya cezadan kaçınmak için görevlerini yerine getirir.

Fenomenolojik açıdan, Sisifos’un boyun eğmesi, Martin Heidegger’in Dasein kavramındaki “düşkünlük” (Verfallenheit) ile ilişkilendirilebilir. Birey, otantik varoluşunu unutarak, “herkes”in (das Man) içinde kaybolur ve sistemin dayattığı görevleri sorgulamadan yerine getirir. Sisifos, bu anlamda, kendi varoluşsal özgürlüğünü terk ederek, anlamsızlığın ağırlığı altında ezilen bir figürdür. Tanrılar, onun iradesini kırmak için cezayı anlamsız kılmışlardır; bu, modern bireyin, kapitalist üretim döngülerinde veya bürokratik yapılarda kendini tüketmesi gibidir. Sisifos’un kayayı yuvarlamaya devam etmesi, bu teslimiyetin somut bir göstergesidir: o, ne kadar saçma olduğunu bilse de, eylemini sürdürür.

2. Sisifos’un Direnişi: Absürdün Zaferi

Buna karşın, Camus’nün varoluşçu yorumunda Sisifos, anlamsızlığa karşı bir direniş sembolü olarak yeniden inşa edilir. Camus, Sisifos Söyleni’nde, absürdün (insanın anlam arayışı ile evrenin anlamsızlığı arasındaki çatışma) farkına varan bireyin, bu absürdü kabul ederek özgürlüğünü kazandığını savunur. Sisifos, cezasına boyun eğmez; aksine, kayayı yuvarlarken kendi bilincinde özgürdür. Camus’nün ünlü ifadesiyle, “Sisifos’u mutlu düşünmeliyiz.” Bu mutluluk, anlamsızlığın tanınmasından ve ona rağmen yaşamaya devam etme kararından doğar.

Sisifos’un direnişi, burada, bireyin sistemin dayattığı anlamsız görevlere karşı öznelliğini korumasında yatar. O, tanrıların ona biçtiği rolü oynasa da, bu rolü kendi bilinciyle yeniden anlamlandırır. Bu, Jean-Paul Sartre’ın “özgürlük” kavramıyla ilişkilendirilebilir: insan, her durumda özgürdür, çünkü anlamı kendi bilinciyle yaratır. Sisifos, kayayı yuvarlarken, eyleminin anlamsızlığını bilerek ve bunu kabul ederek, sistemin (veya tanrıların) ona dayattığı anlamı reddeder. Bu reddediş, pasif bir boyun eğme değil, aktif bir direniştir; çünkü Sisifos, kendi varoluşsal özerkliğini korur.

Politik felsefe açısından, Sisifos’un direnişi, Michel Foucault’nun “iktidar” ve “direniş” kavramsallaştırmasıyla da okunabilir. Foucault’ya göre, iktidar her yerdedir ve bireyi disipline eder; ancak direniş, bu disiplinin içinde bile mümkündür. Sisifos, tanrıların iktidarına karşı, kendi eylemini bilinçli bir şekilde sahiplenerek direnir. Modern bağlamda, bu, bireyin sistemin anlamsız görevlerine katılırken bile kendi anlam dünyasını inşa etmesi anlamına gelebilir. Örneğin, bir fabrika işçisi, monoton işini yaparken, kendi içsel yaratıcılığına veya topluluk dayanışmasına sığınarak sistemin ruhsuzluğuna karşı direnebilir.

3. Boyun Eğme ile Direniş Arasındaki Gerilim

Sisifos’un hem boyun eğme hem de direniş figürü olarak okunabilmesi, onun trajik ve paradoksal doğasından kaynaklanır. Bu gerilim, varoluşsal bir ikilemi yansıtır: birey, sistemin dayattığı anlamsız görevlerden tamamen kaçabilir mi, yoksa bu görevler içinde kendi özgürlüğünü yaratmak zorunda mıdır? Camus’nün cevabı, ikinci seçenektir: özgürlük, anlamsızlığın tam ortasında bulunur. Ancak bu, kolay bir zafer değildir. Sisifos’un kayayı yuvarlaması, hem fiziksel hem de zihinsel bir eziyettir; direnişi, bu eziyeti göğüsleme cesaretinden doğar.

Bu gerilim, modern bireyin durumuna da ışık tutar. Sistem (kapitalizm, bürokrasi, teknoloji vb.), bireyi anlamsız görevlere mahkûm ederken, bireyin bu anlamsızlık karşısında nasıl bir tavır alacağı, onun boyun eğip eğmediğini veya direndiğini belirler. Örneğin, Hannah Arendt’in “iş” ve “eylem” ayrımında, bireyin sistemin mekanik iş döngüsünden sıyrılarak “eylem” yoluyla anlam yaratması, Sisifos’un direnişine benzer bir özgürlük anı sunar. Ancak bu, her zaman mümkün olmayabilir; çoğu birey, Sisifos gibi, kayayı yuvarlamaya devam ederken direnişin sınırlarını zorlar.

Sisifos’un Çift Yüzlü Mirası

Sisifos, ne yalnızca bir boyun eğme figürüdür ne de romantik bir direniş kahramanı. O, bu ikisi arasında salınan, insanın absürd karşısındaki trajik ama aynı zamanda onurlu duruşunu temsil eder. Sistemlerin anlamsız görevler dayattığı bireyler için, Sisifos bir uyarı ve bir ilham kaynağıdır. Uyarıdır, çünkü anlamsızlığın farkına varmadan kayayı yuvarlamak, bireyi Heidegger’in “düşkünlük” tuzağına hapseder. İlham kaynağıdır, çünkü Camus’nün gösterdiği gibi, anlamsızlığın bilincine vararak ve ona rağmen yaşamayı seçerek, birey kendi özgürlüğünü yaratabilir.

Felsefi açıdan, Sisifos’un hikâyesi, insanın özgürlük ve anlamsızlık arasındaki gerilimle nasıl başa çıktığını sorgular. Modern birey, sistemin kayasını yuvarlarken, Sisifos’un ikircikli mirasını taşır: boyun eğme ile direniş arasındaki ince çizgide, kendi varoluşsal anlamını yaratma mücadelesi. Bu mücadele, ne tam bir teslimiyet ne de tam bir zafer sunar; ama belki de insan olmanın özü, bu mücadelenin kendisindedir.