Ulysses’te Üslup ve Teknikler: Modernist Sanat Hareketleriyle İlişkiler

James Joyce’un Ulysses’inde, her bölümün kendine özgü üslupları ve sanatsal teknikleri, modernist sanat hareketleriyle—özellikle kübizm ve fütürizm gibi akımlarla—derin bir ilişki kurar. Joyce, 18 bölümü Homeros’un Odysseia’sına paralel olarak kurgularken, her birine farklı bir dilsel ve yapısal biçim uygulayarak, modernist edebiyatın estetik yenilik arayışını görsel sanatlarla buluşturur. Bu teknikler, metni bir anlatıdan çok, çok katmanlı bir sanat eseri haline getirir; kübist perspektiflerin parçalı yapısı ve fütürist hareketin dinamizmi, Ulysses’in biçimsel ve tematik zenginliğini yansıtır.

Üslup ve Tekniklerin Modernist Sanatla İlişkisi

1. Kübizm ve Parçalı Perspektifler (“Wandering Rocks” ve “Aeolus”)

• Teknik ve Üslup: “Wandering Rocks” bölümünde, Dublin’in farklı karakterlerinin eşzamanlı anlatıları, birbiriyle kesişen ama bağımsız bir şekilde ilerler; bu, bir mozaik gibi çoklu perspektifler sunar. “Aeolus”ta ise gazete manşetleri, anlatıyı kesintili ve başlıklarla bölünmüş bir yapıya kavuşturur.
• Kübizmle İlişki: Kübizm, Picasso’nun Les Demoiselles d’Avignon’unda olduğu gibi, tek bir perspektifi reddederek nesneleri çok yönlü ve parçalı bir şekilde sunar. “Wandering Rocks”ın çoklu anlatıcıları ve “Aeolus”un başlıkları, kübist bir yaklaşımla, Dublin’i farklı açılardan betimleyen bir sanat eseri gibi işler. Bu, metni lineer bir anlatıdan çok, mekânın ve zamanın katmanlı bir temsili haline getirir, modernist sanatın çoklu bakış açısı arayışını yansıtır.

1. Fütürizm ve Dinamik Hareket (“Sirens” ve “Circe”)

• Teknik ve Üslup: “Sirens” bölümünde dil, bir fugue gibi müzikal bir ritme sahiptir; kelimeler ses ve hareketle dans eder: “Bronz mavi, gümüş altın.” “Circe” ise tiyatrovari bir halüsinasyon dünyası sunar, karakterlerin zihinleri kaotik bir enerjiyle dolup taşar.
• Fütürizmle İlişki: Fütürizm, Marinetti’nin manifestosunda vurguladığı gibi, hız, hareket ve modern hayatın dinamizmini yüceltir; Boccioni’nin heykelleri bu enerjiyi somutlaştırır. “Sirens”ın müzikal akışı ve “Circe”nin hızlı sahne değişimleri, fütürist bir estetiği yansıtır; dil, durağan bir anlatı olmaktan çıkıp, modern hayatın kaotik temposunu ve bilinçaltının patlayıcı doğasını temsil eder.

1. Dada ve Absürt Oyunbazlık (“Cyclops”)

• Teknik ve Üslup: “Cyclops”ta dil, kaba bir halk anlatısı ritmine sahip; abartılı ve ironik bir tonla, anlatı yerel ağızla doludur: “O dev gibi bir adam, gözü tek.” Bu bölüm, geleneksel anlatıyı parodileştirir.
• Dadayla İlişki: Dada hareketi, Duchamp’ın hazır nesneleriyle, akılcılığı ve geleneksel sanatı alaya alır. “Cyclops”ın absürt tonu ve dil oyunları, Dada’nın anlamsızlık ve kaosla oynama eğilimini yansıtır. Bu, Dublin’in toplumsal normlarına ve epik kahramanlık idealine ironik bir meydan okuma olarak, modernist sanatın yıkıcı yönünü sergiler.

1. Ekspresyonizm ve İçsel Dünya (“Proteus” ve “Penelope”)

• Teknik ve Üslup: “Proteus”ta Stephen’ın zihni, soyut imgelerle doludur: “Deniz, anne rahmi gibi.” “Penelope”de Molly’nin noktalamasız monoloğu, duygusal ve bedensel bir akış sunar.
• Ekspresyonizmle İlişki: Edvard Munch’un Çığlık’ındaki gibi, ekspresyonizm içsel duyguları ve bilinçaltını dışa vurur. “Proteus”un imgeleri ve “Penelope”nin döngüsel ritmi, karakterlerin iç dünyasını dışa vuran bir ekspresyonist yaklaşımla, modernist sanatın öznel deneyim arayışını yansıtır.

Tematik ve Estetik Bağlantılar

1. Parçalanmış Kimlik ve Modernite:
   Kübist çoklu perspektifler, Ulysses’in kimlik arayışı temasını destekler. “Wandering Rocks”ın mozaik yapısı, Bloom’un Yahudi ötekiliği ve Stephen’ın entelektüel kimlik krizini, parçalı bir modernite portresi olarak sunar.
2. Hareket ve Modern Hayat:
   Fütürist dinamizm, “Sirens”ın sosyal etkileşimleri ve “Circe”nin kaotik enerjisini, modern hayatın hızını ve belirsizliğini yansıtır. Bu, temaların—toplumsal bağ ve bilinçaltı—modernist bir bağlamda yeniden yorumlanmasını sağlar.
3. İroni ve Toplumsal Eleştiri:
   Dada’nın absürt oyunu, “Cyclops”ta milliyetçilik ve dışlanmışlık temalarını eleştirir. Bu, modernist sanatın geleneksel değerlere karşı duruşunu, Ulysses’in toplumsal normlara meydan okumasında buluşturur.
4. Duygu ve Öznellik:
   Ekspresyonist teknikler, “Proteus”ta Stephen’ın felsefi derinliğini ve “Penelope”de Molly’nin cinsel öznelliğini, modernist sanatın içsel dünyayı yüceltme eğilimini yansıtır.

Sonuç

Ulysses’in her bölümünde kullanılan farklı üsluplar ve sanatsal teknikler, kübizmle çoklu perspektifler, fütürizmle dinamik hareket, Dada ile absürt oyunbazlık ve ekspresyonizmle içsel dünya temsili üzerinden modernist sanat hareketleriyle ilişkilendirilebilir. Joyce, bu teknikleri temaların—kimlik, modern hayat, toplumsal eleştiri ve öznellik—estetik bir yansımasına dönüştürerek, metni modernist sanatın bir manifestosu haline getirir.