Nörotipik ve Nörodiverjan Nedir ?

tarihinde gönderilmiş tarafından

Bu makale, otizm literatüründe sıkça kullanılan “nörotipik” ve “nörodiverjan” terimlerini açıklıyor. Nöroçeşitlilik şemsiyesi altında, beyin işleyişi ve gelişimdeki farklılıkları tanımlamak için kullanılan terimler tanıtılıyor. Yanlış kullanımlara dikkat çekiliyor ve bilimsel bağlamda bu terimlerin nasıl uygulandığı ele alınıyor. Amaç, okuyucuların bu kavramları net bir şekilde anlamasını sağlamak.

1. Nörovaryans

Beyin bağlantıları ve gelişimdeki farklılıkları tanımlamak için kullanılan terimler:

  • Nörotipik:
    • Anlamı: Nörolojik olarak “tipik” olan, yani tanımlanmış bir nörolojik farkı olmayan kişiler.
    • Başlangıçta otistik olmayan herkesi kapsıyordu, ancak şimdi sadece tipik nöroloji ve gelişime sahip bireyleri ifade ediyor.
    • Örnek: Duyusal hassasiyet, sosyal zorluk veya diğer nörolojik farklılıklar olmadan yaşayan biri.
  • Allistik:
    • Anlamı: Otistik olmayan tüm insanları kapsar; hem nörotipik olanları hem de otistik olmayan ancak başka nörodiverjansları (ör. DEHB) olanları içerir.
    • Not: Eskiden “nörotipik” bu anlamdaydı, ancak terim ayrımı netleştirmek için “allistik” veya “npikal” olarak değişti.
    • Örnek: DEHB’li ama otistik olmayan bir kişi allistiktir.
  • Nöroçeşitlilik:
    • Anlamı: Çeşitli zihinsel ve davranışsal farklılıkları/bozuklukları kapsayan şemsiye bir terim. Ruh hali bozuklukları (depresyon), anksiyete, dissosiyatif bozukluklar, psikotik durumlar, kişilik bozuklukları, nörogelişimsel durumlar (otizm, DEHB) ve yeme bozukluklarını içerir.
    • Not: “Bozukluk” terimi bazen tartışmalıdır; farklılıklar olarak görmek daha kapsayıcı olabilir.
    • Örnek: Otizm, DEHB ve anksiyete gibi durumlar nöroçeşitliliğin parçalarıdır.

2. Hiyerarşi

Terimlerin kapsamını görselleştirmek için bir Euler diyagramı öneriliyor:

  • Nöroçeşitlilik: En geniş kategori; tüm zihinsel ve davranışsal farklılıkları içerir.
  • Nörotipiklik: Bunun içinde, nörolojik farkı olmayan bir alt grup.
  • Allistik: Otistik olmayanları kapsar; nörotipik ve otistik olmayan nörodiverjan bireyleri içerir.
  • Not: Bir birey “nöroçeşitli” değildir; bu terim, bir gruptaki çeşitliliği tanımlar. Bireyler “nörodiverjan” (farklı) olarak adlandırılır.
  • Örnek: Bir grupta otistik, DEHB’li ve nörotipik bireyler varsa, bu grup nöroçeşitlidir.

3. Terimlerin Kullanımı

  • Yanlış Kullanım: Birçok kişi (yazar dahil) geçmişte “nörotipik” terimini otistik olmayan herkes için yanlış kullanmış.
  • Doğru Kullanım:
    • Nörotipik: Sadece nörolojik farkı olmayanlar için.
    • Allistik/Npikal: Otistik olmayanlar için; nörodiverjan (ör. DEHB’li) veya nörotipik olabilirler.
  • Örnek: Bir DEHB’li kişiden bahsederken “allistik” deyin, çünkü nörotipik değiller ama otistik de değiller.

4. Bağlam

Terimler, özellikle bilimsel çalışmalarda farklı roller oynar:

  • Nörotipik Kontrol Grubu:
    • Bilimsel araştırmalarda, otistik bireyleri “saf” bir grupla karşılaştırmak için nörolojik farkı olmayan (nörotipik) kişiler seçilir.
    • Örnek: Otizmin duyusal hassasiyetini incelemek için, nörotipik bir grup karşılaştırma sağlar.
  • Allistik Kontrol Grubu:
    • Otizmi genel nüfusla karşılaştırmak için, rastgele seçilmiş, otistik olmayan (bazıları nörodiverjan olabilen) bir grup kullanılır.
    • Örnek: Otizmin sosyal becerilerini genel bir “allistik” grupla kıyaslayabilirsiniz.
  • Tipik Olarak Gelişen (TD): Araştırma makalelerinde sıkça kullanılan bir terim; genellikle nörotipik anlamında.

5. Sorumluluk Reddi

  • Terim Tercihi: “Allistik” ve “npikal” terimleri yeterince popüler olmadığı için bu yazıda az kullanılıyor. Bunun yerine “nörotipik” ve “otistik olmayan” tercih ediliyor; gerektiğinde “nörodiverjan” da kullanılabilir.
  • Hatalar: Araştırmalar terimleri tutarsız kullanıyor; bu nedenle, bazen “nörotipik” yerine “otistik olmayan” yanlışlıkla kullanılabilir. Yazarlar, bu karışıklık için özür diliyor.
  • Örnek: Bir makale “nörotipik” dese de, aslında otistik olmayan bir grubu kastediyor olabilir; bu, bağlamdan çıkarılmalı.

Anlaşılır Açıklama ve Genişletme

  • Nörotipik: Beyni “standart” çalışan, nörolojik farklılığı olmayan kişidir. Örneğin, kalabalık bir partide rahatça sohbet eden, gürültüden rahatsız olmayan biri nörotipik olabilir.
  • Allistik: Otistik olmayan herkestir. Örneğin, DEHB’li bir kişi otistik değildir (allistik), ama nörotipik de değildir çünkü beyin işleyişi farklıdır.
  • Nöroçeşitlilik: Toplumdaki beyin farklılıklarının zenginliğini tanımlar. Bir sınıfta otistik bir öğrenci, anksiyeteli bir öğrenci ve tipik gelişen bir öğrenci varsa, bu grup nöroçeşitlidir.
  • Nörodiverjan: Bireyin tipik olmayan beyin yapısını ifade eder. Örneğin, otizmli veya disleksili bir kişi nörodiverjandır.
  • Pratik Kullanım: Günlük hayatta, bir arkadaşınıza “otistik değilim” demek yerine “allistik” diyebilirsiniz, ama çoğu insan “nörotipik” terimini daha iyi bilir. Bilimde ise, otizmin etkisini anlamak için nörotipik bir grup (hiçbir farklılık olmayan) ile karşılaştırma yaygındır.
  • Dikkat: Terimler karışabilir; biri “nörotipik” dediğinde, belki sadece “otistik olmayan”ı kastediyordur. Bağlama bakın!

Bu makale, beyin farklılıklarını anlamak ve doğru terimlerle konuşmak için rehberdir. Nöroçeşitlilik, hepimizin benzersizliğini kutlar!