Monotropizm Nedir ?

Monotropizm, 2005 yılında otistik araştırmacı Dinah Murray tarafından ortaya atılan bir terimdir ve otistik bireylerin dikkat ve bilişsel işleme tarzlarını açıklamak için kullanılır. Otistik bireyler, monotropik dikkatle, dar ve yoğun bir odaklanma sergiler; belirli bir ilgi alanına derinlemesine konsantre olurken çevreden gelen diğer bilgileri genellikle göz ardı ederler. Bu, “dikkat tüneli” metaforuyla açıklanır: Otistik bireylerin dikkat tüneli dar ve parlaktır, yalnızca belirli bir konuya odaklanırken diğer her şey karanlıkta kalır. Buna karşın, nörotipik bireylerin daha geniş bir dikkat tüneli (politropizm) vardır, bu da onların birden fazla konuya aynı anda dikkat dağıtmasını ve ilgi alanları arasında kolayca geçiş yapmasını sağlar.

Monotropizm, otistik bireylerin sosyal etkileşimlerde ve dikkat değişiminde zorluk yaşamasına neden olabilir. Örneğin, bir grup sohbetinde otistik bir birey, ilgi alanına odaklanırken diğer konulara geçiş yapmakta zorlanabilir, bu da sosyal izolasyon veya yanlış anlaşılma hissi yaratabilir. Ancak monotropizm, karmaşık görevlerde hızlı ve derinlemesine odaklanma gibi avantajlar da sunar. Bu yoğun odaklanma, yorgunluk ve tükenmişlik gibi zorluklarla birlikte gelebilir, çünkü diğer ihtiyaçlar (örneğin yemek yeme veya sosyal etkileşim) ihmal edilebilir.

Monotropizm, etki (ilgi alanından alınan keyif) ve motivasyon (dikkati sürdürme kolaylığı) gibi faktörlerden etkilenir. Olumlu etki ve yüksek motivasyon, dikkati sürdürmeyi kolaylaştırırken, düşük etki veya stres dikkati dağıtabilir. Monotropizm, otizm ve DEHB’nin (AuDHD) kesişiminde de benzer zorlukları açıklayabilir, çünkü her iki grup da ilgisiz görevlere odaklanmakta güçlük çeker.

Sosyal etkileşimlerde, monotropizm, sosyal ipuçlarını (örneğin vücut dili) fark etmeyi zorlaştırabilir, bu da yanlış anlamalara yol açabilir. Ancak, otistik bireyler ilgi alanlarını paylaşan kişilerle derin ve keyifli sohbetler kurabilir. Makale, monotropizmin bir eksiklik değil, nöroçeşitlilik bağlamında bir fark olduğunu vurgular ve nörotipiklerin otistik iletişim tarzlarını anlamak için daha fazla çaba göstermesi gerektiğini savunur (çift empati sorunu).

Gündelik Öneriler

1. İlgi Alanlarını Destekleme: Otistik bireylerin ilgi alanlarını teşvik edin ve bu alanları sosyal bağ kurma aracı olarak kullanın.

• Örnek: Bir otistik çocuğun sevdiği bir konuda (örneğin, trenler) bir grup etkinliği düzenleyin, böylece rahatça paylaşım yapabilir.

2. Dikkat Değişimini Kolaylaştırma: Otistik bireylerin dikkatlerini yeni bir konuya yönlendirmelerine yardımcı olmak için net ve kademeli geçişler sağlayın.

• Örnek: Bir grup sohbetinde, konuyu değiştirmeden önce otistik bir bireye yeni konuyu kısaca tanıtın (örneğin, “Şimdi başka bir diziden bahsedeceğiz, Suits hakkında ne düşünüyorsun?”).

3. Duyusal ve Zihinsel Yükü Azaltma: Yoğun odaklanma sonrası tükenmişliği önlemek için dinlenme molaları sunun ve gürültülü ortamları minimize edin.

• Örnek: İş yerinde, otistik bir çalışanın odaklanma sonrası kısa bir mola alabileceği sessiz bir alan oluşturun.

4. Açık İletişim Kullanma: Sosyal ipuçlarının kaçırılma ihtimaline karşı, doğrudan ve net ifadelerle iletişim kurun.

• Örnek: Bir arkadaşınıza, espri yaptığınızı açıkça belirtin (örneğin, “Bu bir şaka, sadece gülüyorum!”).

5. Eğitimde İlgi Alanlarını Kullanma: Okullarda, otistik öğrencilerin ilgi alanlarını ders materyallerine entegre ederek öğrenme motivasyonlarını artırın.

• Örnek: Matematik dersinde, bir öğrencinin sevdiği video oyunlarından örnek problemler oluşturun.

6. Nörotipik Farkındalığı Artırma: Nörotipik bireylere monotropizm ve otistik iletişim tarzları hakkında bilgi vererek empatiyi güçlendirin.

• Örnek: İş yerinde, monotropik dikkat hakkında kısa bir bilgilendirme toplantısı düzenleyin.

7. Kendi Kendine Düzenleme Stratejileri: Otistik bireylerin dikkatlerini yönetmelerine yardımcı olacak araçlar (örneğin, zamanlayıcılar veya hatırlatıcılar) kullanmalarını teşvik edin.

• Örnek: Bir otistik birey, yoğun bir görev sırasında yemek molası hatırlatması için telefon alarmı kurabilir.

Bu öneriler, monotropizmin hem avantajlarını desteklemeyi hem de sosyal ve çevresel zorluklarını hafifletmeyi amaçlar. Otistik bireylerin kendilerini ifade edebileceği ve nörotipik bireylerin daha kapsayıcı bir yaklaşım benimseyebileceği bir ortam yaratılabilir.