Neurodivergent
“Neurodivergent” terimi, 2000’li yılların başında Kassiane Asasumasu tarafından ortaya atılmıştır. Bu terim, “tipik olandan farklı” (divergent from typical) kabul edilen her türlü nörolojik işleyişe atıfta bulunur. Bu, ister uyumsuz bir toplum tarafından engellenen basit farklılıklar olsun, ister epilepsi gibi tıbbi durumlar olsun, her türlü nörolojik atipik kişiyi kapsar. Asasumasu’ya göre, bu kavram “özellikle bir kapsayıcılık aracı” olarak tasarlanmıştır ve nörolojik olarak atipik olan ve bunu faydalı bulan herkes için kullanılabilir.
Otistik aktivist grupları içinde 1990’larda ortaya çıkan nöroçeşitlilik hareketinden doğan “nöro-farklılık” kavramı, otizmin bireysel bir tıbbi trajedi olarak görüldüğü baskın anlayışa meydan okumuştur. Nöroçeşitlilik savunucuları, deneyimledikleri engelliliğin beyinlerinin bozuk olmasından ziyade, toplumun nörolojik farklılıkları barındıramamasından kaynaklandığını savunmuşlardır. Bu bakış açısıyla, “normal” bir beyin fikrini ve “nörotipik” idealini reddetmek, bunun yerine zihinsel işleyişi biyoçeşitliliğe benzer şekilde görmek gerektiği vurgulanmıştır.
Nöro-farklılık teriminin kapsamı zamanla genişlemiştir. Başlangıçta otizmle ilgili erken çabaların odak noktası olmasına rağmen, nöroçeşitlilik çerçevesi ve kelime dağarcığı, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) veya dispraksi gibi diğer gelişimsel farklılıklara sahip kişiler tarafından hızla benimsenmiştir. Daha sonra bipolar bozukluk ve borderline kişilik bozukluğu gibi diğer teşhisi olanlar, hatta resmi bir teşhisi olmayanlar bile bu çerçeveyi kullanmaya başlamıştır. Bu genişleme, nörolojik olarak atipik olan daha fazla insanın nöroçeşitlilik çatısı altında toplanmasına yardımcı olmuştur.
Özetle, “nöro-farklılık” terimi, beyin işleyişi ve bilişsel yeteneklerdeki çeşitliliği ifade eder ve tipik kabul edilen nörolojik işleyişten sapmaları kapsayan bir şemsiye terimdir. Bu kavram, nöro-atipik bireylerin deneyimlerini bireysel bir patolojiden ziyade, toplumsal uyumsuzluk ve ayrımcılık bağlamında ele alan nöroçeşitlilik hareketinin temelini oluşturur.
