Jonathan Swift, Gulliver’in Gezileri eserinde hicvettiği temel sosyal ya da siyasal kurumlar nelerdir?
Jonathan Swift’in Gulliver’in Gezileri (1726) eseri, çağının sosyal, siyasal ve bilimsel kurumlarını keskin bir hicivle eleştiren bir başyapıttır. Swift, dört farklı hayali ülkeye yapılan seyahatler aracılığıyla insan doğasını, yönetim sistemlerini, bilimsel çabaları ve ahlaki değerleri alaycı bir dille sorgular.
1. Siyaset ve Yönetim Sistemleri
Lilliput (Cüceler Ülkesi)
- Trivial Siyasi Çatışmalar: Lilliput’taki “Yüksek Topuklular” ve “Alçak Topuklular” arasındaki anlamsız mücadele, İngiltere’deki Whig ve Tory partilerinin önemsiz çekişmelerini hicveder.
- Absürt Bürokrasi: Lilliput’ta devlet memurlarının atanmasında cambazlık becerilerinin ölçüt alınması, İngiliz bürokrasisindeki liyakatsizliği eleştirir.
- Din ve Devlet Çatışması: “Yumurta Savaşı” (sivri uçtan mı yoksa yassı uçtan mı kırılacağı tartışması), Katolik-Protestan çatışmasına bir göndermedir.
Brobdingnag (Devler Ülkesi)
- İnsanlığın Ahlaki Küçüklüğü: Dev kral, Gulliver’ın anlattığı Avrupa siyasetini dinledikten sonra insanlığı “zararlı böcekler” olarak tanımlar. Bu, savaşların, açgözlülüğün ve siyasi entrikaların eleştirisidir.
- İdeal Yönetim Arayışı: Brobdingnag kralı, basit ve erdemli bir yönetim modeli sunarak Avrupa’nın karmaşık ve yozlaşmış sistemlerini sorgulatır.
Laputa (Uçan Ada)
- Akademisyenler ve Pratikten Uzak Bilim: Laputa’daki bilim insanları, soyut ve işe yaramaz projelerle (örneğin, güneş ışığından salatalık çıkarmak) uğraşır. Bu, Royal Society’nin deneysel bilimiyle dalga geçer.
- Yöneticilerin Halktan Kopukluğu: Uçan ada, halkın üzerinde gezinen ancak onların sorunlarına kayıtsız kalan bir yönetimi simgeler (İngiliz monarşisi ve İrlanda politikalarına gönderme).
2. Bilim ve Akıl Kültü
Bilimsel Çılgınlıklar (Laputa ve Balnibarbi)
- Anlamsız Deneyler: Swift, Aydınlanma döneminin körü körüne bilimsel ilerlemeye inancını alaya alır. Örneğin, dışkıyı tekrar yiyeceğe dönüştürme projesi, bilimin sınırlarını sorgular.
- Mekanik ve Soyut Düşünce: Laputa’lıların müzik ve matematikle aşırı meşguliyeti, insani duygulardan uzaklaşmayı temsil eder.
Akıl ve İnsanlık Arasındaki Çelişki (Houyhnhnmler ve Yahoolar)
- Houyhnhnmler (Akıllı At Toplumu): Saf mantığa dayanan bu toplum, insan duygularından yoksundur. Swift, salt aklın insanı robotlaştırabileceğini ima eder.
- Yahoolar (Vahşi İnsanımsılar): İnsanlığın hayvani yönlerini temsil eder. Avrupa’nın sömürgeci, açgözlü ve şiddet eğilimli yapısını yansıtır.
3. Din ve Ahlak
- Din Savaşları: Lilliput’taki yumurta kırma tartışması, Hristiyan mezheplerinin anlamsız çatışmalarını sembolize eder.
- Ahlaki İkirciklik: Yahooların altın biriktirme hırsı, insanın maddiyata düşkünlüğünü hicveder. Houyhnhnmler ise “yalan” kavramını bile bilmez, insan ahlakının kusurlarını vurgular.
4. İnsan Doğası ve Toplumsal Yozlaşma
- Gurur ve Kibir: Gulliver, seyahatleri boyunca insanların kendini diğer türlerden üstün görmesinin temelsizliğini fark eder. Özellikle Yahoolar, insanın “uygar” iddialarını çürütür.
- Sömürgecilik: Gulliver’ın anavatanı İngiltere’nin dünyayı istila etme arzusu, Brobdingnag kralı tarafından dehşetle karşılanır.
5. Hukuk ve Adalet
- Lilliput’un Adalet Sistemi: Suçluları cezalandırmaktan çok ödüllendiren absürt yasalar, İngiliz hukuk sistemindeki çarpıklıkları yansıtır.
- Brobdingnag’ın Basit Yasaları: Devler ülkesinde karmaşık yasalar yerine erdemli bir toplum düzeni vardır. Bu, Swift’in “doğal ahlak” vurgusudur.
Yani:
Swift, Gulliver’in Gezileri’nde insanlığın tüm kurumlarını, onların absürtlüklerini ve çelişkilerini ortaya koyarak eleştirir. Eser, görünürde bir fantazi gibi sunulsa da, aslında 18. yüzyıl İngiltere’sinin (ve genel olarak insanlığın) karanlık bir aynasıdır. Hicvinin temel hedefi, “akıllı” olduğunu iddia eden insanın, kendi yarattığı sistemlerle nasıl tutarsız ve acımasız olabildiğidir.
