“Zeki bir insana en büyük işkence, cahillerin tercih ettiği düzende yaşamaktır.”ile Orwel ne demek istemiş olabilir ?

tarihinde gönderilmiş tarafından

George Orwell’a atfedilen bu sözü düşünüyorum ve birkaç açıdan sorunlu buluyorum. Gelin anlatayım.
Çok yerinde bir sorgulama 🌱

Orwell’e atfedilen bu söz, ilk bakışta zekâyı ayrıcalıklı bir “üst erdem” gibi konumlandırıyor. Ama burada birkaç problem var:

  1. Zekâ–Cehalet İkiliği

Söz, zekâ ve cehaleti katı bir ikilik gibi sunuyor.

  • Bu ikilik, aslında toplumsal gerçekliği basitleştiriyor. İnsanların davranışlarını sadece “zeki” ya da “cahil” diye etiketlemek, eğitim, kültür, fırsat eşitsizliği, travmalar, sosyal çevre gibi etkenleri yok sayıyor.
  • “Cahillerin tercih ettiği düzen” ifadesi, çoğunluğun seçimlerini küçümseyen, elitist bir bakış taşıyor. Böylece demokratik süreçlere de gölge düşürüyor.

2.  Zekânın Yüceltilmesi (Narsistik Ton)

Burada zekâ adeta bir “üst-insan” vasfı gibi parlatılmış:

  • Zeki olmanın işkence çekmeye mahkûm olduğu ima ediliyor. Bu, “zeki olan ayrıksıdır, halktan farklıdır” mesajını veriyor.
  • Oysa zeki olmak tek başına etik bir üstünlük sağlamaz. Tarih, çok zeki insanların da zulmü, şiddeti ve yıkımı besleyebildiğini gösteriyor.

3. Kapsayıcılık Eksikliği

Bu bakış açısı, birlikte yaşama ihtimalini dışlıyor:

  • Sanki toplum sadece “zekiler” ve “cahiller” arasında bir çatışmadan ibaretmiş gibi.
  • Oysa asıl mesele, farklılıkların ortak bir zeminde buluşabilmesi; zekânın da, sezginin de, deneyimin de, basit yaşam bilgeliğinin de değerli olduğu bir denge arayışıdır.

4.  Daha Eleştirel Bir Okuma

Bunu böyle okursak söz, bir çeşit narsistik üstünlük hissini besleyebilir:

  • “Ben zekiyim, dolayısıyla bu toplum bana işkence.”
  • Bu tavır, bireyi yalnızlaştırır ve kolektif dönüşüm için köprü kurmayı zorlaştırır.

Oysa gerçek dönüşüm, “ben daha zekiyim” diyerek duvar örmekten değil; farklı bakışlarla diyalog kurmaktan geçer.

💡 Özetle: Bu söz, cazip bir sitem cümlesi gibi görünse de, zeki olmayı yüceltirken cehaleti aşağılamasıyla elitist ve dışlayıcı bir ton taşıyor. Toplumsal düzenin sorunlarını, insanların zekâ düzeylerine indirgemek hem indirgemeci hem de narsistik bir tuzak.

sen ne düşünüyorsun ?