Dostoyevski’nin Cinler romanı yazarken tuttuğu not defterleri ve 1871–1872 yılları arasındaki mektupları yazım süreci hakkında hangi bilgileri sunar? 

tarihinde gönderilmiş tarafından

1. Romanın Tematik Çerçevesinin Oluşumu

Dostoyevski’nin 1870–1872 yıllarında tuttuğu not defterleri, Cinler’in tematik çerçevesinin —özellikle radikal devrimci hücreler, Rusya’daki ideolojik kırılmalar ve bireysel psikolojik çözülme— önceden kurgulanmış bir fikir romanı olarak tasarlandığını gösterir. Not defterlerinde “Rusya’yı yutacak fikir fırtınası”, “gençliğin ruhundaki boşluk”, “şeytani örgüt modeli” gibi tekrar eden başlıklar yer alır (Dostoevsky, Zapisnye knižki 1870–1872, 1972: 113–118).

Bu kayıtlar, romanın yalnızca bir siyasal hiciv değil, aynı zamanda metafizik ve psikolojik bir kriz anlatısı olarak tasarlandığını da ortaya koyar.

2. Neçayev–İvanov Cinayetinin Etkisi

Notlarda ve özellikle Dostoyevski’nin 1871 tarihli mektuplarında, 1869’daki Neçayev davasının yazara ne kadar güçlü bir etki bıraktığı açıkça görülür. Dostoyevski bu olayı “ahlaki çöküşün Rusya’ya sirayetinin işareti” olarak tanımlar (Dostoevsky, Pis’ma 1871, 1988: 242).

Bu mektuplar, Petr Verhovenski karakterinin doğrudan Sergey Neçayev modeli üzerine kurulmuş olduğunu doğrular niteliktedir. Yazara göre Neçayev tipi devrimci “makyavelist, nihilist ve kendinden başka hiçbir hakikati tanımayan kişidir”.

3. Stavrogin Karakterinin İnşası

Not defterleri, Stavrogin’in romanın daha en başından beri merkezî bir karakter olarak tasarlandığını, fakat karakterin ahlaki bozulma – çekicilik – nihilizm üçgeninde başlangıçta daha belirsiz bir figür olduğunu ortaya koyar. Bir notta Dostoyevski şöyle yazar:

“Stavrogin’de şeytanın boşluğu olmalı; güç istiyor ama neye olduğunu bilmiyor.”
(Zapisnye knižki, 1871, s. 67)

Bu, yazarın karakteri adım adım “ahlaki cehennemin insan prototipi” olarak geliştirdiğini gösterir.

4. Romanın Yapısal Dönüşümü: Hicivden Trajiğe

1871 mektuplarında Dostoyevski, romanın başlangıçta daha çok Turgenyev ile bir polemik niteliği taşıdığını, yani siyasi-eleştirel bir hiciv olarak tasarlandığını belirtir (Dostoevsky, Pis’ma, 1871: 260).
Ancak roman ilerledikçe, not defterlerindeki değişim motifleri —“çürüme”, “histeri”, “demons”— romanın giderek karanlık bir trajediye dönüştüğünü göstermektedir.

Bu dönüşümün nedeni, Dostoyevski’nin mektuplarında ifade ettiği üzere, “Rusya’nın ruhsal geleceğine dair kaygılarıdır.”

5. “Stavrogin’in İtirafı” Bölümünün Yazımı ve Sansür

Not defterlerinde “Stavrogin’in İtirafı” bölümüne dair çok sayıda taslak vardır ve bunlar, yazarın bu bölümü baştan aşağı üç kez yeniden yazdığını gösterir (Kasatkina, 2013: 89).
1872’de yayıncı Maikov’a yazdığı mektupta Dostoyevski, bu bölümü:

“Romanın ruhu, kilidi, her şeyin düğüm noktası”
olarak tanımlar (Dostoevsky, Pis’ma 1872, 1988: 311).

Bu mektup, bölümün neden sansür tarafından çıkarılmasının yazar için büyük bir dramatik kayıp olduğunu açıklamaktadır.

6. Çok Sesli Yapının Bilinçli Tasarımı

Not defterlerinde yer alan diyalog planları, romanın karakterlerinin ideolojik tartışmaları bilinçli bir “çok seslilik” (polifoni) anlayışıyla kurduğunu gösterir.
Bu saptama, Mihail Bahtin’in çalışmalarıyla da uyumludur; Bahtin, Dostoyevski’nin notlarının Cinler’deki diyalog yapısını açıklamada anahtar olduğunu belirtir (Bakhtin, Problems of Dostoevsky’s Poetics, 1984: 112–118).

7. Yazım Sürecinde Zaman Baskısı ve Mali Sorunlar

Mektuplar, Dostoyevski’nin mali sıkıntılar, tefrika baskısı ve zaman darlığı içinde romanı yazdığını açıkça gösterir.
Özellikle 1871–1872 döneminde, aylık olarak “oiçen kritik teslim tarihleri”nden bahseder (Dostoevsky, Pis’ma, 1872: 298). Bu durum romanın bazı bölümlerinde ani üslup değişikliklerine neden olmuştur.

Sonuç

Dostoyevski’nin not defterleri ve 1871–1872 yıllarına ait mektupları, Cinler’in oluşum sürecinin:

  • tarihsel bir olayın (Neçayev),
  • derin kişisel ve felsefi krizlerin,
  • yapı ve karakter tasarımı açısından uzun ve sancılı bir üretim sürecinin

ürünü olduğunu açıkça göstermektedir. Bu iki kaynak grubu, romanın yalnızca edebi değil, aynı zamanda psikolojik, siyasal ve teolojik bir manifesto niteliği taşıdığını doğrular.

Kaynakça

Birincil Kaynaklar

  • Dostoevsky, F. M. Pis’ma (Mektuplar), 1871–1872. Moskva: Nauka, 1988.
  • Dostoevsky, F. M. Zapisnye knižki 1870–1872 (Not Defterleri). Leningrad: Akademiya Nauk, 1972.

İkincil Kaynaklar

  • Bakhtin, M. Problems of Dostoevsky’s Poetics. University of Minnesota Press, 1984.
  • Kasatkina, T. Dostoevsky’s Spiritual Art. New York: Academic Studies Press, 2013.
  • Frank, Joseph. Dostoevsky: The Miraculous Years, 1865–1871. Princeton University Press, 1995.
  • Miller, R. F. Dostoevsky and the Politics of Salvation. London: Continuum, 2004.