Fyodor Dostoyevski’nin Cinler (Besy, 1872) romanında Liputin, siyasal açıdan kararsız, sürekli “küçük entrikalar” kuran, fırsat kollayan ve manipülatif bir figür olarak resmedilir. Onun bu davranış biçimi, yalnızca psikolojik özellikleriyle değil, aynı zamanda 19. yüzyıl Rusya’sındaki küçük-burjuva muhalefet kültürünün tipik bir örneği olarak da değerlendirilebilir. Bu bağlamda Liputin, devrimci hareketlere tümüyle bağlanamayan; fakat iktidardan da hoşnutsuz, ara pozisyonlarda dolaşan bir siyasal karakter tipolojisini temsil eder.

1. Liputin’in Entrikacılığı: Küçük-Burjuva Çelişkisinin Roman İçindeki Temsili

Dostoyevski, Liputin’i “küçük hesapların adamı”, sosyal çevresinde politik söylentileri yayan ve gerginlikleri derinleştiren bir tip olarak sunar. Roman boyunca daha radikal figürlerle (Stavrogin, Verhovenski vb.) teması olsa da asla onlara tam anlamıyla bağlanamaz. Bu, Joseph Frank’ın belirttiği gibi, “küçük-burjuva aydının devrimci enerjiyi tüketen ama ona katılacak cesareti de bulamayan” tutumunu yansıtır (Frank, Dostoevsky: The Miraculous Years, 1995, s. 312).

Dostoyevski’nin günlüğünde de, dönemin “yarı-eğitimli, politik dedikoduya dayalı bir muhalefet tipinin Rusya’da hızla çoğaldığını” söylediği görülür (Dostoyevski, Writer’s Diary, 1873). Liputin bu sınıfın roman içindeki teatral bir temsilidir.

2. Küçük-Burjuva Muhalefet: Devrimci Hareketle İktidar Arasında Salınma

19. yüzyıl Rus siyasal ortamında küçük-burjuva kesim, ideolojik olarak devrimci radikalizmi destekler görünse de, maddi konumunun sağladığı görece güveni kaybetmemek için radikal eylemlere tam anlamıyla katılmaktan kaçınmıştır. Orlando Figes, bu grubun politik davranışını “gürültülü, sürekli şikâyet eden, ama gerçek devrimci sorumluluk almaya yanaşmayan bir muhalefet biçimi” olarak tanımlar (Figes, A People’s Tragedy, 1996, s. 112).

Liputin’in davranışları bu tanımla büyük ölçüde örtüşür:

• Devrimci hücrelerle iletişim hâlindedir ama aktif bir eylem yüklenmez.
• Kaos ortamında risk almaz; sadece ortalığı karıştıracak kadar siyasal pozisyon alır.
• Entrikaları aracılığıyla güç ilişkilerini manipüle etmeye çalışır.

Bu durum, Belknap’ın belirttiği üzere, Dostoyevski’nin “ideolojik boşluk içinde salınan küçük-burjuva zihniyetini roman kişilerinde alegorik olarak kurma” stratejisinin bir parçasıdır (Belknap, The Structure of The Brothers Karamazov, 1967, s. 45).

3. Liputin, Devrimci Hareketin Taşıyıcısı Değil, Bozucu Öğesi

Liputin’in “küçük entrikalar”ı romanın örgüsünde siyasal yıkımın katalizörü gibi işlev görse de, Verhovenski gibi ideolojik lider tiplerden ayrılır. Nina Perlina, Liputin’i “devrimin temsilcisi değil, toplumdaki moral ve iletişim ağlarını gevşeten küçük sabotajcı figür” olarak değerlendirir (Perlina, Varieties of Poetic Utterance in Dostoevsky, 1985, s. 89).

Bu nedenle Liputin, siyasal değişimi örgütleyen değil, siyasal ortamı bulandıran; yani devrimci hareketin taşıyıcısı değil paraziti konumundadır.

Özetlersek;

Liputin’in romandaki “küçük entrikaları”, Dostoyevski’nin yaşadığı dönemde hızla genişleyen küçük-burjuva muhalefet kültürünün bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Onun siyasal kararsızlığı, fırsatçılığı ve gizli oyunları, hem romanın karanlık siyasal atmosferinin hem de dönemin Rus toplumunun ideolojik parçalanmışlığının alegorik bir temsilidir.

Dostoyevski, Liputin aracılığıyla devrimci radikalizm ile muhafazakâr düzen arasında sıkışmış, hiçbir şeye tam anlamıyla bağlanamayan, fakat sürekli “rahatsızlık üreten” küçük-burjuva tipini eleştirir.

---