Algoritmik Kürasyon ve Différance: Dijital Kültürde Anlamın Zincirleri

Derrida’nın différance kavramı, anlamın sabitlenemeyen, sürekli ertelenen ve farklılaşan doğasını işaret eder; bir kelime, bir metin, bir imge, her zaman başka bir şeye işaret eder, asla tam olarak “orada” değildir. Bu özgürleştirici potansiyel, dijital çağda algoritmik kürasyonun soğuk, hesaplayıcı ellerinde sınanır. Sosyal medya platformlarının içerik sıralama mekanizmaları, kullanıcıların ürettiği mikro-anlamlarla büyük ölçekli politik anlatılar arasında gerilim yaratır. Peki, bu mekanizmalar différance’ın kaotik özgürlüğünü mü besler, yoksa anlamı kapitalist çıkarların dar koridorlarına mı hapseder?

Anlamın Algoritmik Hapishanesi

Algoritmik kürasyon, dijital platformların kullanıcı içeriklerini seçme, sıralama ve öne çıkarma biçimidir; bir tür modern simyadır, veriden anlam damıtır. Ancak bu simya, différance’ın özgürleştirici potansiyelini zincirler. Derrida’nın différance’ı, anlamın sürekli yer değiştirmesi, her zaman başka bir bağlama kaymasıdır; bir tweet, bir paylaşım, bir imge, asla tek bir yoruma indirgenemez. Ne var ki, algoritmalar bu kayganlığı sabitlemeye çalışır. Kullanıcı davranışlarını analiz ederek, hangi içeriğin “önemli” olduğunu belirler ve bu seçim, platformların reklam gelirlerini maksimize etme hedefiyle şekillenir. Bu, kapitalist bir hegemonyadır; anlam, özgürce çoğalmak yerine, platformların kâr odaklı mantığına tabi kılınır. Kullanıcı, kendi différance’ının efendisi olmaktan çıkar; onun yerine algoritma, hangi anlamın dolaşıma gireceğine karar verir. Bu, distopik bir sahnedir: Anlamın özgürlüğü, bir veri madeninde köleleştirilir.

Politik Etkilerin Sınırları

Algoritmalar, différance’ın politik potansiyelini nasıl sınırlar? Sosyal medya platformları, kullanıcı içeriklerini sıralarken, genellikle popülerlik, etkileşim veya “ilgi çekicilik” gibi ölçütlere dayanır. Bu, différance’ın kaotik çoğulluğunu bastırır; çünkü yalnızca “viral” olan, yani hegemonik anlatılara uyum sağlayan içerikler öne çıkar. Örneğin, bir aktivistin paylaşımı, algoritmanın “ilgi çekici” bulmadığı bir bağlamda kaybolabilir, oysa bir popüler kültür ikonu, anlamsız bir paylaşımıyla milyonlara ulaşabilir. Bu, hegemonik bir anlam üretimini dayatır; algoritmalar, différance’ın politik gücünü, yani farklılıkların ve ertelenmelerin çoğulluğunu, tek bir “doğru” anlatıya indirger. Psişik düzeyde, bu durum kullanıcıda bir çaresizlik hissi yaratır: Kendi anlam üretimi, görünmez bir otoritenin filtresine takılır. Politik psikoloji açısından, bu bir tür dijital yabancılaşmadır; birey, kendi sesinin yankısını değil, platformun yankı odasını duyar.

Mikro-Anlamların Direnci

Kullanıcıların kürasyon yoluyla yarattığı mikro-anlamlar, büyük ölçekli politik anlatılara karşı bir direnç potansiyeli taşır mı? Bir hashtag, bir meme, bir paylaşım, différance’ın ruhunu yansıtır; küçük, kaygan, bağlama bağlı anlam parçacıklarıdır. Bu mikro-anlamlar, örneğin bir protesto hareketinde, kolektif bir bilincin kıvılcımlarını ateşleyebilir. Ancak, bu direnç, différance’ın kaotik yapısı nedeniyle kırılgandır. Algoritmalar, bu mikro-anlamları ya görünmez kılar ya da onları büyük anlatıların hizmetine sokar. Örneğin, bir aktivist hareketin hashtag’i, platform tarafından “trend” yapılmazsa, kaybolup gider; ya da tam tersine, popüler hale geldiğinde, orijinal anlamından koparılıp ticarileştirilir. Metaforik olarak, bu mikro-anlamlar, bir nehrin akıntısına kapılmış yapraklar gibidir; bazen birleşip bir dalga oluştururlar, bazen de akıntıya yenik düşerler. Distopik bir açıdan, bu durum, bireyin anlam üretiminin etkisizleştiğini gösterir; ütopik bir açıdan ise, her mikro-anlam, algoritmik zincirlerden kurtulma umudunu taşır.

Distopik mi, Ütopik mi?

Algoritmik kürasyon, dijital kültürde bir distopyanın habercisi midir? Evet, çünkü anlam üretimini kapitalist çıkarlara tabi kılar; différance’ın özgürleştirici kaosu, platformların kontrol mekanizmalarına hapsolur. Kullanıcı, bir özgürlük yanılsamasıyla hareket eder, oysa her tıklaması, bir veri noktasına dönüşür. Tarihsel olarak, bu, modern panoptikonun bir biçimidir; birey, görünmez bir göz tarafından izlenir ve yönlendirilir. Ancak ütopik bir olasılık da vardır: Différance’ın kaotik doğası, algoritmaların tam kontrolünden kaçabilir. Kullanıcılar, yaratıcı kürasyonlarla, beklenmedik anlamlar üreterek, platformların dayattığı anlatıları sarsabilir. Sanatsal ve alegorik olarak, bu bir mitolojik mücadele gibidir: Prometheus’un ateşi, algoritmik tanrıların zincirlerine karşı bir isyan kıvılcımıdır. Etik ve ahlaki açıdan, soru açıktır: Anlamın özgürlüğünü savunmak, bireyin özerkliğine mi hizmet eder, yoksa sadece başka bir veri akışına mı dönüşür?

Anlamın Provokatif Sınırı

Algoritmik kürasyon, différance’ın hem müttefiki hem düşmanıdır. Özgürleştirici potansiyeli, platformların kapitalist mantığına çarpar; mikro-anlamlar, direnç yaratır ama çoğu zaman etkisizleşir. Dijital kültür, bu gerilimle şekillenir: Özgürlük ile kontrol, kaos ile düzen arasında bir savaş. Kullanıcı, kendi anlamını yaratırken özgür müdür, yoksa sadece algoritmanın sahnesinde bir aktör müdür? Bu, dijital çağın tragedyasıdır; ve belki de, différance’ın son gülüşü, bu sorunun cevapsız kalmasında yatar.