İktidarın Bilgi Aygıtı: Raskolnikov’un Suçunun Keşfi

Michel Foucault’nun iktidar-bilgi kavramı, devletin bireyi disipline etme sürecini bilgi üretimiyle açıklar. Raskolnikov’un cinayeti, devlet aygıtının “bilme” arzusunun hedefi olur. Porfiry Petrovich’in sorgulamaları, Foucault’nun panoptik gözetim modelini yansıtır: devlet, Raskolnikov’un zihnini çözerek onun suçunu “bilir” ve bu bilgiyi iktidarını pekiştirmek için kullanır. Porfiry’nin psikolojik taktikleri, sadece gerçeği ortaya çıkarmakla kalmaz, aynı zamanda Raskolnikov’un kendi suçluluğunu itiraf etmesini sağlar. Bu süreç, devletin bireyin iç dünyasını gözetleyerek ve kategorize ederek onu disipline etme biçimidir. Raskolnikov’un suçu, devletin bilgi rejimi tarafından bir “vaka”ya indirgenir; o, artık bir birey değil, cezalandırılacak bir nesnedir.

Disiplinin Psikopolitik Dansı: Raskolnikov’un Zihinsel Teslimiyeti

Foucault’ya göre, modern iktidar, bedeni değil, zihni disipline eder. Raskolnikov’un suçluluğu, Porfiry’nin sorgulamalarıyla zihinsel bir savaş alanına dönüşür. Bu, psikopolitik bir disiplin sürecidir: devlet, Raskolnikov’un kendi suçluluğunu içselleştirmesini sağlar. Porfiry, onun “üstün insan” ideolojisini parçalayarak, bireysel isyanını devletin ahlaki düzenine tabi kılar. Raskolnikov’un kâbusları, uykusuzluğu ve Sonya’ya itiraf etme dürtüsü, devletin gözetiminin zihinsel bir içselleştirmesidir. Bu süreç, bireyin kendi kendini denetlemesini sağlar; Raskolnikov, devletin panoptik bakışını kendi vicdanına taşır. Böylece, iktidar-bilgi rejimi, onun özgür iradesini bir disiplin aygıtına dönüştürür.

Ailenin İktidar Ağı: Annesi ve Dunya’nın Rolü

Aile, Foucault’nun iktidar ağlarının mikrokozmosudur. Raskolnikov’un annesi ve kız kardeşi Dunya, devletin ahlaki normlarını dolaylı olarak dayatan figürlerdir. Annenin sürekli maddi ve duygusal talepleri, Raskolnikov’un yoksulluğunu ve çaresizliğini derinleştirerek onun cinayet kararını tetikler. Dunya’nın fedakâr duruşu ve evlilik planları, Raskolnikov’un “aile onuru”nu koruma dürtüsünü körükler, ancak aynı zamanda onu toplumsal normlara uyma baskısıyla sıkıştırır. Aile, devletin disiplin rejiminin bir uzantısı olarak işler; Raskolnikov’un suçluluğu, sadece devletin değil, aynı zamanda ailesinin ahlaki beklentilerinin ağırlığı altında ezilir. Bu, Foucault’nun iktidarın her yerde olduğunu savunan görüşünü doğrular: aile, bireyi devletin gözetim ağına hazırlayan birincil bir disiplin mekanizmasıdır.

Bürokrasinin Soğuk Eli: Porfiry ve Polis Aygıtı

Polis ve sorgu yargıcı Porfiry, devletin bürokratik aygıtının somutlaşmış halidir. Foucault’nun disiplin toplumunda, bürokrasi, bireyi gözetleyen, sınıflandıran ve cezalandıran bir makinedir. Porfiry’nin Raskolnikov’u sorgulama tarzı, iktidar-bilgi rejiminin bir örneğidir: o, Raskolnikov’un psikolojik profilini çıkararak onun suçluluğunu “bilimsel” bir şekilde kanıtlar. Bu süreç, devletin bireyi bir “suçlu” kategorisine indirgeme çabasını yansıtır. Porfiry’nin nazik ama iğneleyici soruları, Raskolnikov’u kendi zihninde bir mahkûma dönüştürür. Bürokrasi, sadece cezalandırmakla kalmaz, aynı zamanda bireyin kimliğini yeniden şekillendirir; Raskolnikov, devletin bilgi rejimi tarafından “ıslah edilecek” bir nesneye indirgenir.

İktidarın Kaçınılmaz Zaferi

Raskolnikov’un cezalandırılması, Foucault’nun modern disiplin toplumunun distopik bir portresidir. Devlet, Raskolnikov’un suçunu bilerek ve cezalandırarak, onun bireysel isyanını bastırır. Bu, bir özgürlük arayışının değil, devletin mutlak kontrolünün zaferidir. Raskolnikov’un Sibirya’ya sürgünü, disiplin toplumunun nihai amacıdır: bireyi topluma yeniden entegre etmek, ancak bu entegrasyon, özgürlüğün değil, boyun eğmenin bir biçimidir. Foucault’nun gözetim ve ceza kavramları, Raskolnikov’un hikâyesinde açıkça görülür: devlet, bireyin zihnini ve bedenini kontrol ederek, herhangi bir isyanı imkânsız kılar. Bu distopik gerçeklik, bireyin özgürlüğünün yalnızca bir yanılsama olduğunu fısıldar.

İktidarsız Bir Dünya

Raskolnikov’un Sonya’ya yönelmesi, Foucault’nun rejimine karşı ütopik bir direnişin gölgesidir. Sonya, devletin disiplin aygıtının dışında bir ahlaki otorite sunar; onun sevgisi, Raskolnikov’u cezadan ziyade vicdani bir dönüşümle “kurtarır”. Bu, iktidar-bilgi rejiminin ötesinde bir dünyanın mümkün olabileceğini ima eder: bireyin özgürce kendini bulabileceği, devletin gözetiminden kurtulmuş bir ütopya. Ancak Dostoyevski’nin evreninde, bu ütopya kırılgandır; Raskolnikov’un teslimiyeti, devletin disiplin rejiminin zaferini mühürler. Foucault’nun merceğinden bakıldığında, bu ütopya, iktidarın her yere nüfuz ettiği bir dünyada sadece bir hayaldir.

Bilgi mi Özgürlük mü, İktidar mı Vicdan mı?

Raskolnikov’un trajedisi, Foucault’nun iktidar-bilgi rejiminin bireyi nasıl şekillendirdiğini ve ezdiğini gözler önüne serer. Devlet, Raskolnikov’un suçunu bilerek ve cezalandırarak, onun özgürlüğünü yok eder; aile ve bürokrasi, bu disiplin sürecinin gönüllü ya da gönülsüz işbirlikçileridir. Ancak bu, bizi provokatif bir soruyla baş başa bırakır: Özgürlük, devletin bilgi rejimini reddetmekle mi kazanılır, yoksa birey, bu rejimin zincirlerinden kurtulabilir mi? Raskolnikov’un itirafı, vicdanın zaferi gibi görünse de, devletin disiplin aygıtının bir tuzağıdır. Bize kalan, şu rahatsız edici gerçektir: Bilgi, iktidarın silahıdır ve özgürlük, belki de sadece bir yanılsamadır.