İzleyici Komplisitesinin Kurban Mekanizması Üzerindeki Yıkıcı Etkisi

Michael Haneke’nin Benny’s Video filmi, izleyiciyi bir aynaya bakmaya zorlayarak René Girard’ın “kurban mekanizması” kavramını sarsıcı bir şekilde sorgular. Girard’ın teorisi, toplulukların içsel şiddeti bir kurban figürüne yönelterek denge sağladığını öne sürer. Ancak Haneke, izleyiciyi pasif bir gözlemciden suç ortağına dönüştürerek bu mekanizmayı bozar. Film, modern toplumun medyaya olan bağımlılığını, ahlaki kayıtsızlığı ve şiddetin normalleşmesini ele alırken, izleyiciyi kendi etik sınırlarıyla yüzleşmeye iter. Bu metin, Haneke’nin sinematik stratejilerinin Girard’ın kurban mekanizmasını nasıl altüst ettiğini, izleyicinin suç ortaklığını vurgulayarak derinlemesine inceler.

1. İzleyicinin Suç Ortaklığı ve Aynanın Yüzleşmesi

Haneke, Benny’s Video’da izleyiciyi, Benny’nin soğukkanlı şiddet eylemlerine tanık olmaya zorlayarak rahatsız edici bir aynaya bakmaya davet eder. Girard’ın kurban mekanizması, topluluğun bir kurban seçerek kaosu kontrol altına aldığını savunur; ancak Haneke, bu seçimin masumiyetini sorgular. Benny’nin kamerası, izleyiciyi olayların bir parçası haline getirir; izlediğimiz her kare, bizim de suçluluğumuza işaret eder. Film, medyanın şiddeti estetize ederek normalleştirdiğini gösterir. İzleyici, Benny’nin eylemlerini kınarken, aynı zamanda onun bakış açısına hapsolur. Bu, Girard’ın teorisindeki topluluğun “masum” birliği yerine bireysel suçluluk duygusunu öne çıkarır ve izleyiciyi kendi ahlaki çelişkileriyle yüzleştirir.

2. Medyanın Aracılığı ve Gerçekliğin Çözülmesi

Haneke’nin filminde medya, gerçeklik ile kurgu arasındaki sınırı bulanıklaştırarak kurban mekanizmasının işleyişini karmaşıklaştırır. Girard’a göre, kurban ritüeli topluluğun birliğini sağlar, ancak Benny’s Video’da medya, bu birliği parçalar. Benny’nin video kayıtları, şiddeti bir seyir nesnesine dönüştürür ve izleyiciyi bu seyir sürecine dahil eder. Film, modern toplumun şiddeti tüketme biçimini eleştirir; izleyici, medyanın sunduğu görüntülerle hem büyülenir hem de iğrenir. Bu çelişki, Girard’ın kurban mekanizmasının toplumu birleştiren bir araç olduğu fikrini çürütür. Haneke, izleyiciyi kendi voyöristik eğilimleriyle yüzleşmeye zorlayarak, kurbanın “kutsallığını” değil, anlamsızlığını vurgular.

3. Aile ve Toplumun Çöküşü

Haneke, Benny’nin ailesini, kurban mekanizmasının modern bir yansıması olarak sunar. Girard, kurbanın toplumu yeniden düzenlediğini iddia eder, ancak filmde aile, Benny’nin suçunu örtbas ederek bu mekanizmayı bozar. Ebeveynlerin kayıtsızlığı, topluluğun kurbanı “seçme” ve “temizleme” ritüelini anlamsızlaştırır. Aile, suçluyu korumak için kurbanı yok sayar; bu, Girard’ın teorisindeki kolektif ahlakın çöküşünü temsil eder. Haneke, modern toplumun bireyselliği ve ahlaki yozlaşmayı vurgulayarak, kurban mekanizmasının artık işlevsel olmadığını gösterir. İzleyici, bu çöküşü izlerken kendi toplumsal rollerini sorgulamak zorunda kalır, çünkü film, suçun yalnızca Benny’ye değil, hepimize ait olduğunu ima eder.

4. Etik Sınırların Bulanıklaşması

Haneke’nin sinematik dili, izleyiciyi etik bir ikilemin içine hapseder. Girard’ın kurban mekanizması, ahlaki bir denge sağlama amacı taşırken, Benny’s Video bu dengeyi yok eder. Film, izleyiciyi Benny’nin suçuna tanıklık etmeye zorlayarak, onu hem yargıç hem de suç ortağı konumuna yerleştirir. Bu, etik sınırların bulanıklaşmasına yol açar; izleyici, neyi kınayacağını ya da neyi kabul edeceğini bilemez. Haneke, izleyicinin pasifliğini bir suç ortaklığına dönüştürerek, Girard’ın topluluğun birliğini sağlama iddiasını altüst eder. Film, modern insanın ahlaki kayıtsızlığını ve medyanın bu kayıtsızlığı körüklediğini gösterir.

5. Geleceğin Toplumunda Şiddetin Tüketimi

Benny’s Video, şiddetin tüketim kültürünün bir parçası haline geldiği bir geleceği öngörür. Girard’ın kurban mekanizması, arkaik toplumlarda işlevseldi, ancak Haneke, bu mekanizmanın modern dünyada anlamını yitirdiğini savunur. Medya, şiddeti bir eğlence biçimine dönüştürürken, izleyici de bu tüketim döngüsünün bir parçası olur. Film, sosyal medyanın ve yapay zekanın yükselişiyle bu tüketimin daha da yoğunlaşacağını ima eder. İzleyici, Benny’nin videosunu izlerken, kendi ekran başında geçirdiği zamanı sorgular. Haneke, bu döngüyü kırarak izleyiciyi kendi suç ortaklığından kurtulmaya çağırır, ancak bu çağrı cevapsız kalır.