Modern Mitolojiler ve Anlamın Ertelenmesi: Différance’ın Gölgesinde Dijital Ritüeller

Sosyal Medya: Yeni Mitolojilerin Sahnesi

Sosyal medya, çağımızın mitopoetik alanıdır; burada hikayeler, imgeler ve semboller, antik mitlerin tanrılarının yerine geçen viral fenomenlerle yeniden inşa edilir. TikTok’un algoritmik akışı veya Instagram’ın küratörlü estetikleri, kolektif bilinçdışında yankılanan modern destanlar gibi işler. Bu platformlar, bireylerin anlam arayışını hem besler hem de sürekli erteler. Derrida’nın différance kavramı, bu bağlamda, anlamın sabitlenememesini ve sürekli yer değiştirmesini açıklar: Bir TikTok videosu, izleyiciye bir anlık aidiyet hissi sunarken, bir sonraki video bu hissi yerinden eder, anlamı yeniden inşa etmeye zorlar. Sosyal medya, mitolojik bir anlatı gibi, sabit bir merkeze değil, sürekli kayan bir ufka yönelir. Bu, ütopik bir özgürlük vaadi taşır; herkes bir yaratıcı, herkes bir mitolog olabilir. Ancak bu özgürlük, algoritmaların gölgesinde distopik bir döngüye dönüşebilir: Anlam, tüketim hızında kaybolur, birey ise kendi yarattığı mitin esiri olur.

Tarihsel Anlam Üretimi ve Ertelenmenin Kökleri

Anlamın ertelenmesi, insanlık tarihinin temel bir dinamiğidir. Sözlü kültürde, hikayeler anlatıcının sesinde, dinleyicinin belleğinde yeniden şekillenirdi; yazıya geçiş, bu akışkanlığı sabitlemeye çalışsa da, metinlerin yorumlanması yeni bir erteleme biçimi doğurdu. Différance, burada, metnin içindeki anlamın sürekli kaymasını ifade eder: Bir destan, bir tablette donar, ancak her okuma onu yeniden canlandırır, farklı bir bağlama taşır. Dijital kültür, bu sürecin bir devamı mı, yoksa bir kırılma mı? Devamdır, çünkü anlam hâlâ kaygan, hâlâ bağlama bağlıdır; kırılmadır, çünkü dijitalin hızı ve ölçeği, anlamın üretimini ve tüketimini insanlık tarihinin hiçbir döneminde görülmemiş bir yoğunluğa taşır. Dijital platformlar, antik agora gibi bir toplanma alanı sunar, ancak bu agora, algoritmaların küratörlüğünde, psişik ve politik manipülasyonlara açık bir sahnedir. Etik bir sorgulama burada kaçınılmazdır: Anlamın bu kadar hızlı kayması, bireyi özgürleştirir mi, yoksa onu bir tüketim labirentinde mi hapseder?

Dijital Ritüeller ve Antik Mitlerin Yankıları

TikTok’taki viral danslar veya Instagram’ın estetik kareleri, antik ritüellerin modern yansımalarıdır. Antik dünyada ritüeller, toplumu birleştiren, kaosu düzenleyen sembolik eylemlerdi; bugün, bir TikTok dansı, küresel bir topluluğu bir an için bir araya getirir, ancak bu birlik, algoritmanın bir sonraki önerisiyle dağılır. Différance, bu dijital ritüellerde, anlamın hem üretilip hem de anında dekonstrükte edilmesiyle işler: Bir dans videosu, kültürel bir sembol olarak doğar, ancak yorumlar, parodiler ve yeniden üretimlerle anlamı sürekli kayar. Bu, sanatsal bir yaratıcılık alanı açarken, aynı zamanda ahlaki bir boşluk yaratır: Ritüel, bir topluluğu birleştirirken, aynı anda bireyi bir performans makinesine dönüştürebilir. Politik olarak, bu ritüeller, bireylerin kendilerini ifade etme özgürlüğünü yüceltirken, algoritmaların gizli denetimi altında bir öz-disiplin mekanizmasına dönüşebilir. Metaforik olarak, bu, modern insanın kendi mitini yazdığı, ancak kalemin algoritmalar tarafından tutulduğu bir tragedyadır.

Anlamın Ebedi Kayışı

Sosyal medya, tarihsel mitolojilerin ve ritüellerin dijital bir yeniden doğuşudur; ancak bu yeniden doğuş, différance’ın gölgesinde, anlamın sürekli ertelenmesiyle şekillenir. Bu, hem ütopik bir yaratıcılık vaadi hem de distopik bir kontrol ağı sunar. Felsefi olarak, bu durum, insanın anlam arayışının bitimsizliğini ortaya koyar: Ne antik mitler, ne yazılı destanlar, ne de dijital akışlar, bu arayışı tamamlayabilir. Her çağ, kendi mitolojisini üretir; her mitoloji, kendi zincirlerini. Anlam, bir ufuk gibi, yaklaştıkça uzaklaşır.