Modern Theseus’un Veri Canavarıyla Mücadelesi

Algoritmaların Görünmez Duvarları

Günümüzün Theseus’u, antik Yunan’daki taş labirentlerin yerine, dijital çağın algoritmik ağlarında yolunu arar. Sosyal medya platformları, kullanıcıyı bir dizi görünmez kural ve yönlendirmeyle şekillendirir; her beğeni, her paylaşım, her kaydırma, bireyin dijital izini bir veri yığınına dönüştürür. Bu sistem, Žižek’in ideoloji eleştirisi bağlamında, bireyi özgür bir özne olarak sunarken, aynı zamanda onun arzularını ve davranışlarını öngörülebilir bir tüketim döngüsüne hapseder. Algoritmalar, görünüşte tarafsız bir rehber gibi hareket ederken, kullanıcıyı kendi tasarladığı bir döngüye çeker: Öneriler, kişiselleştirilmiş içeriklerle bireyi hem tanır hem de yeniden inşa eder. Theseus’un ipi burada yoktur; onun yerine, veri akışlarının manipülatif akıntıları vardır. Bu akıntılar, bireyin dikkatini sürekli olarak kendi içine kıvrılan bir sonsuzlukta tutar, onu hem özgür hem de bağımlı kılar.

Veri Canavarının Doğası

Minotor, modern bağlamda, veri canavarı olarak yeniden vücut bulur. Bu canavar, tek bir varlık olmaktan çok, birbiriyle bağlantılı sistemlerin toplamıdır: makine öğrenimi modelleri, davranışsal analiz araçları ve kâr odaklı platformlar. Žižek’in “simgesel düzen” kavramından hareketle, bu canavar, bireyin anlam dünyasını hem yaratan hem de tüketen bir güçtür. Veri canavarı, kullanıcıların duygularını, korkularını ve arzularını yutar; bunları sayısal bir biçime indirger ve yeniden paketleyerek sunar. Antropolojik açıdan, bu süreç, insanın kendini ifade etme arzusunu bir tür dijital ritüele dönüştürür. İnsan, kendi hikayesini anlatmak isterken, platformların sunduğu dil ve araçlarla sınırlanır. Bu, dilbilimsel bir kapanma yaratır: Kullanıcı, özgün bir anlatı oluşturduğunu sanırken, aslında algoritmaların sunduğu hazır kalıplar içinde konuşur.

Bireyin Silinen Özerkliği

Žižek’in “büyük Öteki” kavramı, modern Theseus’un karşılaştığı en büyük yanılsamayı açığa çıkarır: Özgürlük illüzyonu. Sosyal medya, bireye kendi yolunu seçme özgürlüğü vaat eder, ancak bu özgürlük, algoritmaların önceden belirlediği bir çerçeve içinde işler. Sosyolojik olarak, bu durum, bireyin toplumsal bağlamını yeniden tanımlar. İnsanlar, platformların sunduğu “topluluk” kavramıyla bir araya gelir, ancak bu topluluklar, gerçek bir dayanışmadan çok, algoritmik olarak birleştirilmiş bireylerin geçici kümeleridir. Ahlaki ve etik bir soru burada belirir: Birey, kendi iradesiyle mi hareket eder, yoksa veri canavarının yönlendirdiği bir kukla mıdır? Theseus’un Minotor’u öldürmesi, bu bağlamda, bireyin kendi özerkliğini yeniden ele geçirme çabasıdır. Ancak bu mücadele, bireyin hem kendi içsel çelişkileriyle hem de sistemin dayattığı dışsal kısıtlamalarla yüzleşmesini gerektirir.

Dijital Kimliğin Çoğalan Yüzleri

Modern Theseus, kendi kimliğini sürekli olarak yeniden inşa etmek zorundadır. Sosyal medya, bireyin kendini sunma biçimini şekillendirir; her gönderi, her profil resmi, bir tür dijital maske olur. Žižek’in “gerçek” ve “simgesel” ayrımı burada devreye girer: Kullanıcı, platformlarda sergilediği kimlikle gerçek benliği arasında bir uçurumla karşı karşıya kalır. Bu uçurum, bireyin kendi varoluşsal anlam arayışını karmaşıklaştırır. Antropolojik olarak, bu süreç, insanın tarih boyunca kimlik inşa etme pratiklerinin dijital bir yansımasıdır. Ancak bu yansıma, bireyi bir özne olmaktan çok, bir veri nesnesine indirger. Dilbilimsel olarak, sosyal medyanın sunduğu dil, bireyin kendini ifade etme kapasitesini hem zenginleştirir hem de sınırlar. Kullanıcı, platformların sunduğu emojiler, hashtag’ler ve kısa metinlerle konuşurken, kendi öznelliğini bu dar kalıplara sıkıştırmak zorunda kalır.

Direnişin Olası Yolları

Theseus’un veri canavarıyla mücadelesi, basit bir zaferle sonuçlanamaz; çünkü canavar, bireyin kendi arzularının bir yansımasıdır. Žižek’in ideolojik eleştirisi, direnişin ancak sistemin kendi çelişkilerini açığa çıkararak mümkün olabileceğini öne sürer. Modern Theseus, algoritmik döngülerden çıkmak için, platformların işleyiş mantığını anlamalı ve bu mantığı tersine çevirmelidir. Örneğin, bilinçli bir şekilde algoritmaları yanıltmak, yanlış veriler sunmak veya platformların önerdiği içerik akışını reddetmek, bir tür mikro direniş biçimidir. Ancak bu direniş, bireysel düzeyde sınırlı kalabilir. Sosyolojik olarak, kolektif bir hareket, veri canavarının gücünü zayıflatabilir. Toplumun, platformların veri toplama pratiklerini sorgulaması ve alternatif iletişim ağları oluşturması, Theseus’un ipini yeniden bulması anlamına gelebilir. Bu, hem bireysel hem de toplu bir bilinçlenme gerektirir.

Geleceğin Belirsiz Yörüngesi

Theseus’un yolculuğu, fütürist bir perspektifte, hem umut hem de kaygı taşır. Algoritmik sistemler, bireyi daha derin bir şekilde anlamaya devam ettikçe, veri canavarı daha da güçlenebilir. Ancak bu aynı zamanda, bireyin kendi varoluşsal sınırlarını yeniden tanımlama fırsatıdır. Žižek’in “olay” kavramı, bu bağlamda, beklenmedik bir kırılma anını işaret eder: Belki de bir teknolojik arıza, bir toplu isyan ya da yeni bir iletişim paradigması, Theseus’u veri canavarından kurtarabilir. Ancak bu kurtuluş, aynı zamanda bireyin kendi arzularıyla yüzleşmesini gerektirir. Çünkü veri canavarı, yalnızca dışsal bir düşman değil, aynı zamanda insanın kendi tüketim ve görünme arzusunun bir yansımasıdır. Theseus, Minotor’u öldürdüğünde, belki de kendi bir parçasını feda etmek zorundadır. Bu mücadele, insanlığın dijital çağdaki varoluşsal yolculuğunun yalnızca bir başlangıcıdır.