“Neoliberalizmin Gölgesinde: Devletin Seçici Aktivizmi ve Piyasa Düzeni”

Neoliberalizm, bireylerin piyasaya tabi olduğu, devletin seçici bir şekilde aktif rol oynadığı ve genellikle muhafazakâr Hıristiyanlık gibi ideolojik unsurlarla desteklenen bir sistem olarak, ekonomik, sosyal ve siyasi alanlarda kendine özgü bir düzen oluşturur. Bu düzen, bireyleri piyasanın ihtiyaçlarına uydururken, devletin aktif rolüyle şirketlerin çıkarlarını korur ve eşitsizlikleri sürdürebilir. Soruda belirtilen neoliberalizmin desteklediği siyasi hareketler ve devlet aktivizmi biçimleri, hem teorik hem de pratik düzeyde çeşitli örneklerle açıklanabilir.

Neoliberalizm, devletin piyasaya müdahalesini asgariye indirdiği bir sistem gibi görünse de, aslında piyasanın işleyişini desteklemek için seçici bir şekilde aktif bir devlet gerektirir. Bu bağlamda, neoliberalizmle uyumlu siyasi hareketler genellikle şu unsurları içerir:

1. Şirket Dostu Yasalar ve Politikalar:
   • Örnek: İşgücü organizasyonlarını engelleyen yasalar, sendikaların gücünü kırmak için çıkarılır. Örneğin, Türkiye’de 1980’lerden itibaren sendikal hakların kısıtlanması veya bazı ülkelerde “çalışma hakkı” yasaları (right-to-work laws) ile sendikaların toplu pazarlık gücü zayıflatılmıştır. ABD’de bazı eyaletlerde bu yasalar, işçilerin sendikalaşmasını zorlaştırarak şirketlerin işgücü maliyetlerini düşürmesine olanak tanır.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir fabrikada çalışan işçilerin sendika kurma girişimi, işveren tarafından yasal boşluklar kullanılarak engellenebilir. Örneğin, işçilere sendika üyeliği nedeniyle işten çıkarma tehdidi veya “esnek çalışma” adı altında güvencesiz istihdam koşulları dayatılabilir.
2. Medyanın Şirket Kontrolünde Olması:
   • Neoliberal düzen, medyanın büyük şirketlerin elinde toplanmasını teşvik eder. Bu, kamuoyunun bilgi akışını kontrol ederek tüketici hareketlerini kısıtlar.
   • Örnek: Türkiye’de ana akım medya kuruluşlarının büyük holdingler tarafından satın alınması, haberlerin şirket çıkarlarına uygun şekilde sunulmasına yol açabilir. Örneğin, bir çevre felaketi haberi, ilgili şirketin reklam gelirine bağımlı bir medya kuruluşunda ya hiç yer almaz ya da önemsizleştirilir.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir vatandaş, bir fabrikanın çevreye verdiği zararı öğrenmek istediğinde, ana akım medyada bu konuda yeterli bilgi bulamaz ve sosyal medyada sansürlenmiş veya yönlendirilmiş içeriklerle karşılaşabilir.
3. Şirketlere Sınırsız Lobi ve Kampanya Hakları:
   • Neoliberalizm, şirketleri birey gibi gören yasal düzenlemelerle (örneğin, ABD’de Citizens United kararı) şirketlerin siyasi kampanyalara sınırsız fon sağlamasına izin verir.
   • Örnek: ABD’de büyük ilaç şirketlerinin lobi faaliyetleriyle ilaç fiyatlarının devlet tarafından düzenlenmesi engellenir. Bu, ilaç fiyatlarının yüksek kalmasına ve tüketicilerin zarar görmesine yol açar.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir hasta, hayati bir ilaca erişmek için yüksek bedeller ödemek zorunda kalır çünkü ilaç şirketleri, fiyat regülasyonlarını önlemek için hükümete lobi yapmıştır.
4. Paranın İletişim Aracı Olarak Görülmesi:
   • Neoliberal politikalar, parayı bir ifade özgürlüğü biçimi olarak tanımlar ve bu doğrultuda şirketlerin mali gücünü korur.
   • Örnek: ABD’de siyasi kampanyalara yapılan bağışların ifade özgürlüğü kapsamında korunması, zengin bireylerin ve şirketlerin siyasi süreçte orantısız bir etkiye sahip olmasına neden olur.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir mahallede yaşayan vatandaşlar, yerel bir parkın özelleştirilmesine karşı çıkarken, büyük bir inşaat şirketinin belediyeye yaptığı bağışlar nedeniyle projenin onaylandığını görebilir.
5. İflas Yasaları ve Şirketlere Devlet Desteği:
   • Neoliberal devlet, büyük şirketlerin iflasını önlemek için kurtarma paketleri sunar, ancak küçük işletmeler veya bireyler için benzer bir destek genellikle sağlanmaz.
   • Örnek: 2008 küresel finans krizinde, ABD’de büyük bankalar devlet tarafından kurtarılırken, milyonlarca birey evlerini kaybetti.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir küçük esnaf, pandemi döneminde borçlarını ödeyemediği için iflas ederken, büyük bir zincir mağaza devlet teşvikleriyle ayakta kalabilir.
6. Eşitsizliği Sürdüren Politikalar:
   • Şirketlerin devletle yakın ilişkileri, vergi muafiyetleri veya sübvansiyonlarla desteklenir. Bu, gelir eşitsizliğini artırır.
   • Örnek: Türkiye’de büyük altyapı projelerinde (örneğin, köprü veya havalimanı inşaatları) şirketlere devlet garantileri sağlanırken, bu projelerin maliyeti vergilerle halka yüklenir.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir vatandaş, yeni yapılan bir otoyolu kullanmak için yüksek geçiş ücreti öderken, bu otoyolun inşaatını yapan şirketin vergi avantajlarından faydalandığını öğrenir.
7. Disiplinli İşgücü ve Tüketici Kontrolü:
   • İşgücünün disipline edilmesi, esnek ve güvencesiz çalışma koşullarının yaygınlaşmasıyla sağlanır. Tüketicilerin bilgiye erişimi ise kısıtlanır.
   • Örnek: Türkiye’de veya başka ülkelerde, taşeron çalışma sistemiyle işçiler düşük ücretlerle uzun saatler çalıştırılır. Aynı zamanda, tüketicilerin ürün güvenliği veya fiyatlandırma hakkında bilgi edinmesi zorlaştırılır.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir işçi, asgari ücretle uzun saatler çalışırken, işten çıkarılma korkusuyla haklarını arayamaz. Bir tüketici, satın aldığı bir ürünün zararlı olduğunu öğrenmek için bağımsız bir kaynağa ulaşmakta zorlanabilir.
8. Güvenlik ve Kontrol Mekanizmaları:
   • Neoliberal düzen, muhalifleri ve sistem dışı kalanları kontrol etmek için büyük polis güçleri, hapishaneler ve sokak düzenlemeleri kullanır.
   • Örnek: ABD’de özel hapishanelerin yaygınlaşması, neoliberal politikalarla uyumludur ve genellikle azınlık gruplarını orantısız şekilde etkiler. Türkiye’de ise kent merkezlerinde artan güvenlik kameraları ve polis varlığı, neoliberal düzenin bir parçası olarak görülebilir.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir protesto sırasında, barışçıl göstericiler polis müdahalesiyle karşılaşabilir ve bu, neoliberal politikaların eleştirilmesini zorlaştırır.
9. Devlet Bütçeleri ve Altyapı Harcamaları:
   • Neoliberal devlet, otoyol, enerji şebekesi veya sağlık hizmetleri gibi altyapı projelerine büyük bütçeler ayırır, ancak bu projeler genellikle özel sektör çıkarlarına hizmet eder.
   • Örnek: Türkiye’de şehir hastaneleri projeleri, kamu-özel ortaklığıyla inşa edilir, ancak yüksek maliyetleri halkın vergileriyle karşılanır.
   • Günlük Hayattan Örnek: Bir hasta, şehir hastanesinde tedavi olmak için yüksek ek ücretler ödeyebilir, çünkü hastane özel bir şirket tarafından işletilmektedir.
10. İklim Değişikliği ve Bürokratik Engeller:
    • Neoliberal devlet, çevresel düzenlemeleri gevşeterek veya iklim değişikliğiyle mücadele önlemlerini geciktirerek şirketlerin kârlarını korur.
    • Örnek: Fosil yakıt şirketlerinin lobi faaliyetleriyle, yenilenebilir enerjiye geçiş süreçleri yavaşlatılır.
    • Günlük Hayattan Örnek: Bir bölgede yaşayan insanlar, yakınlarındaki bir kömür santralinin çevreye verdiği zararları fark etse de, bu santralin kapatılması için gerekli yasal düzenlemeler sürekli ertelenir.

Neoliberalizmin İdeolojik Stratejisi

Neoliberalizm, medyada, devlet kurumlarında, dini yapılarda ve entelektüel çevrelerde “amigolar” aracılığıyla meşrulaştırılır. Bu aktörler, neoliberal politikaların bireyler ve toplum üzerindeki olumsuz etkilerini gizler. Örneğin:

• Medyada: Büyük medya kuruluşları, şirketlerin çıkarlarını destekleyen haberler yayımlayarak kamuoyunu yönlendirir.
• Devlet İçinde: Bürokratlar veya politikacılar, şirketlere sağlanan ayrıcalıkları “ekonomik büyüme” olarak sunar.
• Din ve Beyin Takımı: Muhafazakâr dini söylemler veya düşünce kuruluşları, neoliberal politikaları bireysel sorumluluk ve özgürlük gibi kavramlarla meşrulaştırır.

Bu ideolojik strateji, halkın enerjisini piyasanın ihtiyaçlarına yönlendirirken, muhalif sesleri bastırır. Örneğin, bir işçi sınıfı mahallesinde yaşayan insanlar, ekonomik sorunlarının sistemden kaynaklandığını fark etmek yerine, bireysel başarısızlıklarına odaklanabilir.

Krizlerde Neoliberal Devletin Transparan Hali

Neoliberal devlet, kriz anlarında (örneğin, ekonomik krizler, çevre felaketleri veya sosyal ayaklanmalar) daha görünür hale gelir. Örneğin:

• 2008 Finans Krizi: Bankaların kurtarılması, neoliberal devletin şirketleri koruma önceliğini açıkça gösterdi.
• Pandemi Dönemi: Türkiye’de ve dünyada, büyük şirketlere sağlanan teşvikler, küçük işletmelerin ve bireylerin ise kendi başlarının çaresine bakmaya zorlanması, neoliberalizmin kriz yönetimini yansıttı.
• Günlük Hayattan Örnek: Pandemi sırasında bir kafe çalışanı işini kaybederken, büyük bir zincir kafe devlet desteğiyle yeni şubeler açabilir.

Sonuç

Neoliberalizm, devletin seçici aktivizmiyle şirket çıkarlarını korurken, bireyleri ve toplumu piyasanın ihtiyaçlarına uydurur. Bu düzen, işgücünün disipline edilmesi, medyanın kontrolü, şirketlere sağlanan ayrıcalıklar ve güvenlik mekanizmalarıyla sürdürülür. Günlük hayatta bu, yüksek otoyol ücretlerinden, sendikasız çalışma koşullarına, çevresel sorunların görmezden gelinmesinden, medyada eksik bilgiye kadar birçok şekilde kendini gösterir. Neoliberal devlet, krizlerde daha görünür olsa da, her zaman aktiftir ve ideolojik araçlarla meşrulaştırılır. Bu sistem, eşitsizlikleri derinleştirirken, bireylerin ve toplumun enerjisini piyasanın çıkarlarına yönlendirir.