Tolstoy’un, “parlaklık ve derinlikle ışıldamanın nadir bir birleşmesi” olarak nitelediği, devrimci demokrat, materyalist filozof, yazar ve yayıncı olan Aleksandr İvanoviç Herzen, Rusya’da sosyalist Narodnik köylü hareketinin kurucularındandır.
Yaşamı hep mücadele içinde ve hep gerçeğin peşinde koşturmakla geçen Herzen’in Suçlu Kim? (Kto Vinovat?) adlı toplumsal eleştiri amaçlı romanı, Klasik Rus Edebiyatı’nın başyapıtları arasındadır.
Aleksandr İvanoviç Herzen, 6 Nisan 1812’de Moskova’da doğdu. Yapıtlarında İskender takma adını kullanır. Bir Rus Soylusuyla bir alman çocuk bakıcısının evlilik dışı çocuğu olduğu bilinir. Üniversitedeyken sosyalist ve şair olan Nikolay Platinovic Ogarev ile tanışır. Böylece sosyalist akımdan o da etkilenir. Sahip olduğu sosyalist fikirlerden dolayı 1834’te “yönetime zarar verici fikirler yaydığı” gerekçesiyle Ogarev ile birlikte önce hapsedilir, sonra sürgünegönderilir. Moskova’ya yeniden döndükten sonra felsefi denemesi (Bilimde Heves -1843), doğa bilimleri üzerine inceleme kitabı (Doğanın incelenmesi üzerine mektuplar – 1845) , ve siyasal-toplumsal içerikli romanı (Kabahat Kimde?- 1846) adlı eserlerini yayınladı. Kabahat Kimde? adlı romanında geçmişin kalıbında donakalmış ve baskıcı bir toplumun acı çeken, sorumsuz insanlarını anlattı.
Herzen 1847’de Çarlık yönetiminin baskılarından dolayı bir daha geri dönmemek üzere Moskova’dan ayrıldı ve Paris’e yerleşti. Narodizm adıyla bilinen ilk devrimci hareketin kurucusu Alexander Herzen’di. 1848 devrimlerine tanık olan, Avrupa devrimciliğinin başkenti Paris’te ve İtalya?da sürgünken 1850’lerde Mazzini ile yazışan Herzen, 1852’de yerleştiği Londra’da Rus sürgünlerin lideriydi. Marx’ın liberal ve ihtiraslı biri olarak tanımladığı Herzen’i sevmediği, kendisiyle görüşmediği kaydediliyor. Ancak Herzen kendisini Avrupa hayranlığından çok, akıldan ve özgürlükten yana bir tercihi olduğunu ifade ediyordu. 1852’de Londra’ya yerleşen ve kendisi de bir Rus olan Bakunin ile çalışır. Burada gizlilik ilkesiyle çalışmalarına ağırlık verir. 1857-1867 arası yayın yapan gizlice dağıtılan Kolokol (Çan) adlı dergiyi kurarak sürgündeki Rusları Çarlık Rejimine karşı mücadeleye çağırıyordu. Çarlık İktidarının kokuşmuşluğunu öne çıkaran bu dergi Ruslar arasında siyasal bilincin yerleşmesinde önemli etkilerde bulundu.
Herzen’in genç nesil Rus sürgünlerine yakın olmak için karargahını Cenevre’ye taşıma kararı verdiği 1865’te ondan kopar ve İtalya’ya gider. Gitmeden evvel Marx’la yeniden arkadaşlık kurar ve İtalya’da Birinci Enternasyonal için çalışma yapmak konusunda onunla anlaşır. Ama orada kendisini komploculuğa verdiği söylenmektedir. Bu sıralarda ilkin merkezi Cenevre?de bulunan Barış ve Özgürlük Ligası adında uluslararası bir örgütlenmeye katılır. Az sonra bu Liga’nın sol kanadı ile birlikte ayrılır ve Uluslararası Sosyalist Demokrasi İttifakı (veya Sosyalist İttifak) adı altında Birinci Enternasyonal’e katılmak için başvurur. Sonunda 1869?daki Basle Kongresi?nden itibaren Birinci Enternasyonal’e kabul edilir. Bu tarihten itibaren bu kez de kendi görüşlerini hayata geçirmek için İsviçre, Fransa, İspanya ve Avrupa ülkelerindeki Rus sürgünlerin desteği ve kendine özgü yöntemlerle Birinci Enternasyonal?in yönetimini ele geçirmeyi, ona kendi ilkelerini (programını) ve kafasındaki örgüt biçimini (örgütlenmede federasyon ilkesi adı altında savunulan başına buyrukluğu) benimsetmeyi kafasına koyar, tam bir eylem ve girişim özgürlüğü adına Enternasyonalin ulusal seksiyonlarında bölünmelere neden olur.
Avrupa’da düş kırıklığına uğrayan Herzen, umutlarını Rusya’daki devrimci harekete bağladı. Yani sosyalizmin geleceği ona göre Rusya’daydı.
Herzen, tarihsel belirlenimciliğe inanmıyordu. Umutlarını daha çok oluşun yaratıcı gücüne bağlıyordu. Batıcılığa olan zaafına rağmen, Rus köylü geleneğine inancını koruyordu. Köy topluluğunu tarıma dayalı sosyalizmin temeli olarak görüyor ve bu topluluğu Rusya açısından korunması ve geliştirilmesi gereken bir kurum olarak değerlendiriyordu.
Herzen, 21 Ocak 1870’de Paris’te tüberküloz nedeniyle yaşama gözlerini yumdu.
Başlıca yapıtları arasında Kto vinovat (Suçlu Kim?, roman, 1847), Doktor Krunov (uzun öyküler, 1847), Le peuple Russe et le socialisme {Rus Halkı ve Sosyalizm (1855), Biloyei dumi (Geçmiş Üstüne Düşünceler, anılar, 1861), vb. sayılabilir.
” Siyasi hürriyetten yoksun bir halk için edebiyat, öfkesinin ve vicdanının çığlıklarını duyacağı biricik kürsüdür. “
Kitabın Künyesi
Suçlu Kim?
Alexandr İvanoviç Herzen
Öteki Yayınevi,
Çeviren: Mazlum Beyhan
310 sayfa,
Baskı Tarihi: 2000
Bu kitabin gercek ismi “Kabahat Kimde?”dir aslinda ve ilk kez (Nasil Yapmali? kitabinda oldugu gibi) Gunes Bozkaya’nin Yar Yayinlari icin cevirisiyle 1973’te Turkce okura sunulmustur. Malesef simdi baskisi yok.