Winnicott’un ”Potansiyel Mekân” Kavramının, Sinema Üzerinden Jungiyen-Psikodinamik Bağlamda Anlaşılması.
Burada aslında öncelikle sinemanın ne doluğuna dair bir soruyla başlamamız gerekecek; Bu bağlamda sinema nedir?
🎥 Sinema, potansiyel mekânın kolektif versiyonudur.
Tıpkı Winnicott’un “oyun alanı” gibi, sinema da bilinç ile bilinçdışı, içsel gerçeklik ile dışsal dünya arasında kurulmuş bir geçiş alanıdır. İzleyici burada kendi arzularını, korkularını ve bastırılmış imgelerini dışa yansıtır, tanır, işler. Ama bunun için temel bir koşul gerekir:
Güvenmek.
Görüntüye, hikâyeye, karaktere ve en önemlisi kendinde uyanacak duygulara güvenmek.
🎭 1. İmgeye Güvenebilen Film: “The Red Shoes” (1948)
Powell & Pressburger’in bu başyapıtında, genç bir balerinin yaratıcı tutkusu ile onu tüketen sistem arasında sıkışmasını izleriz.
🔹 Filmde dans sahneleri gerçekliğin dışına taşar — düşle gerçeğin sınırı bulanıklaşır.
🔹 İmgeye güvenen bir seyirci için bu film, yaratıcı enerjinin dişil psişedeki ifadesidir.
🔹 Ama aynı film, kontrolsüz imgeyle teması da gösterir: imgeyle “oynayamayan” karakter, sonunda onun tarafından tüketilir.
🗝️ Bu, Plaut’un vurguladığı şeydir:
İmgeye güvenemeyen özne, onunla yaratamaz; yalnızca yutulur.
🧸 2. Potansiyel Mekânın Kurulduğu Film: “Where the Wild Things Are” (2009)
Spike Jonze’un bu filminde küçük Max’in annesiyle yaşadığı duygusal kopuştan sonra “canavarlar” ülkesine gitmesini izleriz.
🔹 Film, Winnicott’ın geçiş alanı kavramının görsel bir temsili gibidir.
🔹 Max, içsel imgeleriyle “oynar” ve onları yeniden düzenler.
🔹 Bu fantezi alanı, onun gerçek dünyaya dönmesine ve annesiyle ilişkisini onarmasına olanak tanır.
🗝️ Bu, potansiyel mekânın şifalandırıcı gücüdür. Yaratıcı, güvenli, geçici ve dönüştürücü.
🪞 3. Sömürülmüş Potansiyel Mekân: “Black Swan” (2010)
Darren Aronofsky’nin bu filmi, Winnicott’un korkunç kâbusuna dönüşmüş gibidir:
🔹 Ana karakter Nina, mükemmeliyetçi annesi ve baskıcı bale sistemi yüzünden oyun oynayamaz.
🔹 İmgeye güvenemez; fanteziyle gerçeği ayıramaz hale gelir.
🔹 Sonuç: şizoid parçalanma, narsistik çöküş ve ölüme giden yaratıcı patlama.
🩸 Bu örnek, Jungiyen analist Plaut’un uyarısını yansıtır:
İmgeye güven yoksa, potansiyel mekân sömürülürse, yaratıcılık bir ölüm dansına dönüşür.
🎨 4. Kolektif Potansiyel Mekân: “Cinema Paradiso” (1988)
Bu film, sinemanın bir çocuğun iç dünyasında nasıl geçiş nesnesine dönüştüğünü anlatır.
🔹 Alfredo’nun sineması, Totò için bir güven alanıdır.
🔹 Orada büyür, hayal kurar, annesinin yokluğunu telafi eder.
🔹 Sinema burada, bireyin toplumla kurduğu köprü olur. Yani potansiyel mekân yalnızca bireysel değil, kültürel de olabilir.
🧩 5. İmgesel Boşluk: “Synecdoche, New York” (2008)
Charlie Kaufman’ın bu filminde baş karakter Caden, yaşamını bir tiyatro sahnesine dönüştürerek potansiyel mekânı sonsuza dek kurmaya çalışır.
🔹 Ancak güvensizlik, kaygı ve ölüm korkusu yüzünden sahne asla tamamlanmaz.
🔹 Potansiyel alan obsesif kontrolle boğulunca oyun alanı donmuş, çürümüş bir yapıya dönüşür.
🧠 SONUÇ:
🗝️ Sinema, kolektif bir potansiyel mekândır.
İmgeye güven varsa → oyun, dönüşüm, bireyleşme mümkündür.
Güven yoksa → imge yutar, patoloji üretir.
Fred Plaut’un sözünü sinemayla şöyle yorumlayabiliriz:
Bir film ancak izleyicinin içsel imgelerine güven duyabileceği bir alan sunuyorsa yaratıcıdır.
Ve bu güven, terapide olduğu gibi, sinemanın ritmi, sembolleri ve ilişkisel tonu sayesinde kurulur.
