Giriş Gözlemleri
Dilbilim, göstergebilim, budunbilim, halkbilgisi, insanbilim, anlatı çözümlemesi, vb. alanlarda çağımızın önde gelen bilim adamlarından biridir V. Propp. Temel yapıtı Masalın Biçimbiimi (Morfologiya Skazki, 1928; 1969) de söz konusu alanlardaki kaynakçalarda tartışmasız olarak yeri alır.
Bir benzetme yaparak belirtecek olursak, F.de Saussure nasıl çağdaş dilbilim alanında Genel Dilbilim Dersleri?yle (Cours de linguistique générale 1916) bir devrim yaratmış, kuralcı dil incelemelerinden bilimsel dil incelemelerine geçişi sağlamışsa, V. Propp da Masalın Biçimbilimi?yle hem masal incelemeleri alanında, hem de yapısal anlatı çözümlemesi alanında yöntemsel açıdan bir öncü olmuştur.
Masalın Biçimbılimi?nin Önemi
Yapısal dilbilimde göstergelerin değeri nasıl öbür göstergelerde kurdukları bağıntılara göre belirlenirse, aynı biçimde her hangi bir metin de öbür metinlere göre ayrımsal durumuyla değerlendirilebilir V. Propp da, Rus halk masallarının yapısını irdelemeye giriştiğinde bu yolu izlemiştir.
V. Propp olağanüstü masalların iki özelliğinin etkisinde kalmış (masalların çok renkli, olağanüstü çeşitliliği ve görünürdeki bu çeşitlilik altında yatan tekbiçimlilik), bu saptamadan kalkarak da halk masallarını karşılaştırmaya yönelmiştir. Amacı, yüzeydeki çeşitlilik, çok renkli özellik altında, binlerce masala ortak olabilecek ?işlevsel? birimleri bulup ortaya çıkarmak, bir başka deyişle, halk masalının yapısını düzenleyen değişmez yasaları belirlemektir.
V. Propp, Masalın Biçimbiliminde masalların temel işlevlerini belirlemeye girişmeden önce, masal incelemeleri konusunda daha önce yapılmış çalışmaları eleştirir; ona göre, masalın kökenini, doğuşunu, kaynaklarını araştırmak için öncelikle masalın ne olduğunu bilmek gerekir. Bu açıdan, V. Propp, masalların artsüremli bir incelemesinin yapılabilmesi için öncelikle eşsüremli bir incelemenin gerektiğine inanır. Masal konusunda, yöntemini açıklayarak işlevlerin saptanmasına girişen V. Propp?a göre, işlev kişinin eylemidir ama bu eylem de olay örgüsünün akışı içindeki anlamına göre belirlenmiştir. Bir başka deyişle, kişilerin eylemleri, masalların temel bölümleridir ve V. Propp bu eylemleri, kişilerin her masalda sürekli değişebilen özelliklerinden soyutlayarak ele alır ve her eylemi, anlatının akışı içindeki yerini dikkate alarak belirler. Sonunda da 31 işlev saptar.
Kuşkusuz, bütün masallarda, bu işlevlerin tümüne rastlanmaz ama aradan bir ya da iki işlevin eksikliği (bazı masallarda, bazı kesitlerin atlandığı, kısaltıldığı görülür) bu işlevlerin, masalların olay örgüsünde ortaya çıkış düzenini (sırasını) sarsmaz, değiştirmez. Masallardaki kişilerin, birbirlerinden farklı olmalarına karşın, yaptıkları eylemler birbirine benzer. Demek ki, V. Propp?un işlev diye adlandırdığı bu eylemler, masalların sürekli var olan öğeleridir. Kişiler ne olursa olsun, bu işlevlere rastlanır, anlatıyı oluşturan da bu işlevlerdir.
V. Propp?un üstünde çalıştığı masallarda her şey bir kötülükle başlar; kötülük belli bir ailede, belli bir çevrede bir eksiklik yaratır (sözgelimi bir kişinin kaçırılması), bir kahraman bu eksikliği gidermekle görevlendirilir, ona eyleminde binleri yardım ederken, binleri de karşı çıkar. Kahraman, birçok deneyden, sınamadan geçerek eksikliği gidermeye çalışır ve sonunda görevini başarınca ödüllendirilir. Bu genel anlatı süreci içinde yer alan işlevler, yukarıda da belirttiğimiz gibi, aynı sıralama içinde birbirlerini izlerlerken, 7 kişi çevresinde dağılım gösterirler.
V. Propp, işlevleri ve kişileri belirledikten sonra, masalın bir birini bütünleyen iki tanımını verir. Birinci tanım işlevlerin dizilişlerine göre yapılan tanımdır, ikinci tanımsa masalın 7 kişiden oluşan bir taslağı izlediğini belirtir.
V. Propp ayrıca bu işlevlerin ikili bir düzen içinde bulunduklarını (ikilikler, yapısal çözümlemenin bir özelliğidir), bir masalın nasıl kesitlenip, nasıl çözümleneceğini, vb. açıklar.
Kendi dönemindeki budunbilim, budun bilgisi, halkbilgisi çalışmalarından ileri düzeyde olan Masalın Biçimbilimi?nin değeri ancak 1958 yılında İngilizceye çevrilmesinden ve başta C.L.-Strauss, A.J. Greimas, R. Barthes, C. Bremond, T. Todorov, vb. bilim adamlarının bu yapıta dayanarak metin çözümleme yöntemlerini geliştirmeleriyle ortaya çıkmıştır. Daha değişik bir anlatımla, yapısal çözümleme yönteminin çeşitli alanlarda yaygınlık kazanmaya başladığı 1960 yıllarında V. Propp?un kitabı bir çözümleme yöntemi araştıranlar için sağlam bir temel oluşturmuştur. Ancak, bu kitap yalnızca insan bilimlerindeki çözümleme yöntemlerine değil, çeşitli ülkelerdeki halkbilgisi çalışmalarına da yön vermiştir.
Vladimir Propp?un Hayatı
V. Propp (1895 – 1970) herşeyden önce bir halkbilgisi uzmanıdır; doğduğu kent olan Petersburg?da Slav Filolojisi Bölümü?nde okuyan ve 1915 yılında S.A. Vengerov?un o dönem için önemli sayılan Puşkin konusundaki toplu çalışmasına (ilerde doğacak biçimciler okulunun en önemli temsilcileri burada yetişmişlerdir) katılan V. Propp, 1918?de öğrenimini bütünledikten sonra çeşitli okullarda Rus dili ve yazını dersleri vermiş, ardından Leningrad Üniversitesi?nde Almanca okutmuş ve bu konuda bazı incelemeler yayımlamıştır. Daha sonra da halkbilgisiyle ilgilenmeye başlayarak Leningrad Üniversitesi?nde budunbilim konusunda ders vermiştir. Yayımladığı başlıca yapıtlar arasında Masalın Biçimbilimi (1928), Olağanüstü Masalların Tarihsel Kökenleri (1946) , Destansı Rus Şiiri (1955), vb. sayılabilir.
Kaynak: Masalın Biçimbilimi ?Ön söz-B/F/S Yayınları.-1985