Friedrich Nietzsche’nin 1889 – 1894 Yılları ve Dönemin Kültür Olayları
1889 – 1894
Nietzsche, ocak ayının başında Turin’de bir bunama krizi (Démence) geçirir. Dostu ve meslektaşı Overbeck, onu Basel’e geri getirir ve filozof genel bir paralizi durumu nedeniyle Jena’da bir sağlık evine yerleştirilir. Daha sonra annesi bakımını üstlenerek onu buradan çıkarır ve Naumburg’a götürür. 1897’de annesinin ölümü üzerine kızkardeşi Elisabeth Förster Nietzsche, daha sonra onu Weimar’da kendi bakımı ve gözetimi altına alacaktır. Bu sıralarda 1888’de yazıp bitirdiği Putların Alacakaranlığı (Die Götzen Daemmerung) ve Ecce Homo yayımlanır. Almanya’da Nasyonal Sosyalizmi kuracak olan Adolf Hitler dünyaya gelir. Bergson, Zaman ve Özgürlük’ü yayımlar. Alman egzistansiyalist filozoflarından Martin Heidegger doğar. Mısırlı filozof Muhammed Abduh, modern bir islam felsefesi kurmak için çalışır ve El-Ezher Üniversitesi’nde reforma girişir. Bu yıllarda, önsüzünü B. Shaw’un yazdığı Fabian-Essays adlı yapıtı, İngiliz Evrimci Toplumculuk Kuruluşu yayımlar. Ayrıca W. James, Psikolojinin İlkeleri’ni, Engels, Toplumculuğun Ütopyadan Bilimselliğe Doğru Gelişmesi’ni, Bebel, Hıristiyanlık ve Toplumculuk’u, Haeckel, Monizm’i. Bir Doğa Araştırıcısının İnandığı Bilgiler’i yayımlarlar. G. Frege, matematiksel mantığı (lojistik) kurar. Lou Andreas-Salomé, Yapıtlarında F. Nietzsche’yi, Dilthey, Betimleyici ve Çözümleyici Bir Psikoloji Üzerine Düşünceler’i yayımlar. Bu yıllarda yazın alanında G. Hauptmann, Guy de Maupassant, Lagerlöf, Wedekind, Whitman, Wilde, Zola, Verlaine gibi yazarları görüyoruz. Amerikalı romancı Pearl S. Buck dünyaya gelir. Ayrıca Hamsun, Ibsen, Kipling ve Shaw çeşitli alanlardaki etkinliklerini sürdürürler. 1892’de Amerikalı ozan Walt Whitman ölür. Müzik alanında R. Strauss, Don Juan ve Till Eulen Spiegel’i, Debussy süitlerini besteler; ayrıca C. Franck ve Çaykovski besteler yapmayı sürdürürler. G. Mahler I. Senfoni’sini bitirir. Bruckner 9. Senfoni; Leon Cavallo ve Verdi, Falstaff Operası görkemli besteler yaparlar. Bu yıllar içinde Sergey Prokofiev dünyaya gelir, C. Franck ve Léo Delibes ölürler. Debussy, Yaylılar İçin Dörtlü’yü ve Bir Faune’un Öğleden Sonrası’nı besteler ve bu yapıtıyla da empresyonist müziğe bir örnek vermiş olur. Fransız besteci Charles Gounod, Rus besteci Anton Rubinstein, 6. Senfoni’sini (Patetik) bitirdikten kısa bir süre sonra da Çaykovski yakalandığı koleradan ölür. Resim alanında ise Van Gogh en görkemli tablolarını yapar ve veriminin doruk noktasındadır; bu arada Gauguin’le aralarında bir dostluk da kurulur. Yine bu sıralarda Renoir, Rodin, Cézanne, Monet, Degas, Toulouse-Lautrec gibi sanatçılar birbirinden güzel yapıtlar üretirler. Sinema oyuncusu Charlie Chaplin dünyaya gelir ve kısa bir süre sonra da Georges Seurat ve Van Gogh (1890) ölürler. M. Liebermann, Meunier ve Gauguin resim yapmayı sürdürürler. Bilim ve teknoloji alanında ise 1885’den beri yapılmakta olan üç yüz metre yüksekliğindeki Eyfel (Eiffel) Kulesi tamamlanır. Yine bu yıllarda hesap makinesi kullanılmaya başlanır. Astronom Edwin Powell Hubble dünyaya gelir. R. Koch ilk kez tüberkülini üretir ve böylece tüberküloz hastalığına bir basilin neden olduğunu bularak tedavi yollarını araştırır. Artık üç renkli baskı yapılabilmektedir. Fransız fizikçi Louis de Broglie dünyaya gelir. Behring, difteri serumunu bulur. R. Diesel kendi motorunu üretmeye başlar. Nansen, Kuzey Kutbu’nu keşif için bir geziye çıkar. Haeckel, Sistematik Filogeni adlı yapıtını yayımlar. H. V. Helmholtz ölür. Louis Lumiere sinematografiyi bulur. Bu sırada veba basili de bulunmuştur. Rayleigh ve Ramsay gibi İngiliz fizikçileri argon gazını soy gazlardan ayırmayı başarırlar.
NIETZSCHE
Yayıma hazırlayanlar: Kenan Sarıalioğlu, Murat Batmankaya
Say Yayınları
