Parasite: Sınıf Mücadelesinin Aynasında Gerçeklik ve Estetik
Bong Joon-ho’nun 2019 yapımı filmi, modern kapitalizmin keskin bıçak izlerini toplumsal dokuda incelerken, sınıf mücadelesini hem çarpıcı bir gerçekçilikle hem de estetik bir biçimcilikle ele alıyor. Film, Güney Kore’nin ekonomik eşitsizliklerini bir mikrokozmos olarak sunarken, evrensel bir insanlık anlatısına dönüşüyor. Foucault’nun iktidar ilişkileri ve Adorno’nun toplumsal yabancılaşma kavramları, filmin sosyolojik ve politik mesajını derinleştirerek, izleyiciyi sadece bir hikâyenin değil, aynı zamanda bir sistem eleştirisinin içine çekiyor. Bu analiz, Parasite’ın gerçekçi mi yoksa estetikleştirilmiş bir eleştiri mi sunduğunu, bu iki kuramcının merceğinden değerlendirirken, filmin çok katmanlı anlam dünyasını kuramsal, kavramsal, politik, ideolojik, felsefi, ahlaki, alegorik, tarihsel, sanatsal, metaforik, ütopik ve distopik düzlemlerde irdeliyor.
Sınıfın Görünmez Duvarları: Gerçekçilik ve Kim Ailesinin Hayatta Kalma Savaşı
Parasite, Kim ailesinin yoksulluğun pençesindeki yaşamını, zengin Park ailesinin lüks dünyasıyla karşı karşıya getirerek sınıf mücadelesini somut bir gerçekçilikle tasvir eder. Kim’lerin yarı bodrum katındaki sefil evi, kokuları, sızıntıları ve taşkınlarla dolup taşan gerçekliğiyle, Güney Kore’deki yoksulluğun acımasız portresini çizer. Bong, bu sahnelerde ne romantik bir yoksulluk yüceltmesi ne de melodramatik bir acıma duygusu uyandırır; aksine, Kim’lerin hayatta kalmak için geliştirdiği kurnazlık ve ahlaki gri alanlardaki manevraları, kapitalizmin bireyleri nasıl hayatta kalma stratejilerine zorladığını gözler önüne serer. Foucault’nun iktidar ilişkileri burada devreye girer: Kim’ler, Park ailesinin evine sızarak, mevcut iktidar yapılarını manipüle eder, ancak bu manipülasyon, özgürleştirici olmaktan çok, sistemin onlara dayattığı bir zorunluluğun ürünüdür. Kim ailesi, iktidarı ele geçirmiş gibi görünse de, aslında sistemin hiyerarşik yapısına bağımlıdır; bu, Foucault’nun iktidarın her yere sızan, kaçınılmaz doğasını hatırlatır.
Estetiğin Büyüsü: Biçimcilikle Yoğrulmuş Bir Eleştiri
Bong Joon-ho, sınıf mücadelesini sadece gerçekçi bir lensle değil, aynı zamanda sinematik bir estetikle sunar. Park ailesinin modern, minimalist evi, ışığı ve geniş mekânlarıyla zenginliğin estetize edilmiş bir sembolüdür; Kim’lerin bodrum katı ise karanlık, kaotik ve klostrofobik bir karşıtlık oluşturur. Bu görsel dil, sınıf farklarını yalnızca anlatısal değil, aynı zamanda estetik bir düzlemde de vurgular. Ancak bu estetikleşme, eleştiriyi sulandırmaz; aksine, izleyiciyi kapitalizmin yüzeysel cazibesine çekerken, altında yatan çürümüşlüğü açığa vurur. Adorno’nun toplumsal yabancılaşma kavramı burada anlam kazanır: Park ailesinin lüks evi, bireyleri kendi insanlıklarından ve diğerlerinden koparan bir yabancılaşma mekânıdır. Evin geniş camları, doğayla bir bağ illüzyonu yaratırken, aslında Kim’lerin görünmezliğini ve dışlanmışlığını pekiştirir. Bong’un biçimciliği, bu yabancılaşmayı estetik bir araç olarak kullanarak, izleyiciyi hem büyüler hem de rahatsız eder.
İktidarın Kılcal Damarları: Foucault ve Sistemin Görünmez Ağları
Foucault’nun iktidar anlayışı, Parasite’ta sınıf mücadelesinin yalnızca zengin-yoksul ikiliği olmadığını, aynı zamanda günlük ilişkilerde, jestlerde ve ritüellerde kendini yeniden ürettiğini gösterir. Park ailesinin Kim’lere karşı kibar ama mesafeli tavırları, hizmetçiye “koku” üzerinden yöneltilen bilinçdışı aşağılama, iktidarın mikro düzeyde nasıl işlediğini ortaya koyar. Kim ailesi, Park’ların evine sızarak bu iktidarı altüst etmeye çalışsa da, Foucault’nun tabiriyle, iktidar bir sahip olunan şey değil, bir ilişkiler ağıdır. Kim’ler, Park’ların hizmetçisi ya da öğretmeni olarak roller üstlendikçe, kendileri de bu ağın bir parçası haline gelir. Film, bu dinamiği, özellikle bodrum katında saklanan Geun-sae karakteriyle derinleştirir: Geun-sae, sistemin en alt katmanında, görünmez bir hayalet olarak var olur ve Kim’lerin “yukarı” çıkma çabalarının nafileliğini hatırlatır. Bu, Foucault’nun iktidarın kaçınılmazlığını ve her yere sızan doğasını vurgulayan felsefi bir yansımadır.
Yabancılaşmanın Tragedyası: Adorno ve Kapitalizmin İnsan Bedeli
Adorno’nun toplumsal yabancılaşma kavramı, Parasite’ın ahlaki ve ideolojik katmanlarını açığa çıkarır. Film, Kim ve Park ailelerini karşı karşıya getirirken, her iki tarafın da kapitalizmin yarattığı yabancılaşma içinde sıkışıp kaldığını gösterir. Park ailesi, zenginliklerinin sağladığı konforla insan ilişkilerinden kopmuş, duygusal olarak yüzeysel bir varoluşa hapsolmuştur. Kim ailesi ise yoksulluğun getirdiği çaresizlik içinde, ahlaki sınırları zorlayan bir hayatta kalma mücadelesine itilmiştir. Adorno’ya göre, kapitalizm, bireyleri yalnızca emekleriyle değil, aynı zamanda insanlıklarıyla da yabancılaştırır. Kim’lerin planları, ahlaki bir çöküşü değil, sistemin onlara dayattığı bir zorunluluğu yansıtır. Film, bu yabancılaşmayı alegorik bir düzlemde, evin bodrum katındaki gizli odayla somutlaştırır: Bu oda, kapitalizmin gömülmüş gerçeklerini, sistemin dışladığı bireylerin görünmezliğini temsil eder.
Tarihsel ve Metaforik Katmanlar: Kapitalizmin Evrensel Eleştirisi
Parasite, Güney Kore’nin ekonomik dönüşümünü tarihsel bir bağlama oturturken, aynı zamanda evrensel bir kapitalizm eleştirisi sunar. Film, 1990’ların Asya ekonomik krizi sonrası Güney Kore’de derinleşen eşitsizlikleri yansıtırken, metaforik olarak küresel kapitalizmin insan ruhuna etkilerini sorgular. Park ailesinin evi, modernitenin vaat ettiği ütopik bir refah illüzyonunu temsil ederken, Kim’lerin bodrum katı, bu vaadin distopik bedelini gözler önüne serer. Bong, bu karşıtlığı, taş metaforuyla güçlendirir: Kim-woo’nun elinde tuttuğu “şans taşı”, hem umudu hem de yıkımı simgeler. Bu metafor, kapitalizmin bireylere sunduğu sahte umutları ve bu umutların kaçınılmaz çöküşünü tarihsel bir perspektiften ele alır. Film, mitolojik bir anlatı gibi, insanın hırs ve hayatta kalma içgüdüsüyle şekillenen trajik döngüsünü yeniden kurgular.
Ahlaki ve Felsefi Sorular: Kim Haklı, Kim Haksız?
Parasite, ahlaki bir ikilem sunmaz; bunun yerine, ahlakın kendisini sistemin bir ürünü olarak sorgular. Kim ailesinin manipülasyonları, hırsızlıkları ve hatta şiddeti, ahlaki bir başarısızlık olarak değil, kapitalizmin bireyleri ittiği bir hayatta kalma stratejisi olarak okunabilir. Bong, izleyiciyi rahatsız eden bir felsefi soruyla yüzleştirir: Sistem, bireyleri ahlaki olarak çökerten bir makineyken, suç kime aittir? Adorno’nun yabancılaşma kavramı, bu soruya karamsar bir yanıt sunar: Kimse özgür değildir, çünkü herkes sistemin bir dişlisidir. Foucault ise bu soruya daha nüanslı yaklaşır: İktidar, bireylerin eylemlerinde değil, ilişkilerinde gizlidir. Film, bu felsefi sorgulamayı, final sahnesindeki Kim-woo’nun hayaliyle distopik bir tonda kapatır: Zenginliği elde etme hayali, bir kurtuluş değil, sistemin devamını sağlayan bir yanılsamadır.
Sonuç: Eleştirinin Estetik ve Gerçekçi Dengesi
Parasite, sınıf mücadelesini hem gerçekçi bir dille tasvir eder hem de estetik bir biçimcilikle eleştirisini güçlendirir. Bong Joon-ho, Foucault’nun iktidar ilişkileri ve Adorno’nun toplumsal yabancılaşma kavramlarını, filmin sosyolojik ve politik katmanlarını derinleştirmek için ustalıkla kullanır. Film, ne yalnızca bir gerçeklik portresi ne de salt estetik bir egzersizdir; bu ikisinin kesişiminde, kapitalizmin insan ruhuna ve topluma etkilerini sorgulayan çok katmanlı bir anlatı sunar. İzleyiciyi rahatsız eden, provoke eden ve düşünmeye iten bu anlatı, modern dünyanın eşitsizliklerine karşı güçlü bir çığlık atarken, aynı zamanda insanlığın bu çığlığa nasıl sağır kaldığını da acımasızca gösterir. Film, kapitalizmin hem tarihsel hem de evrensel yüzünü açığa çıkararak, izleyiciyi kendi konumunu sorgulamaya davet eder: Bu sistemde kim parazit, kim konak?
