Nesneleştirme ile Nesne’leştirme Arasındaki Fark

Türkçede “nesneleştirme” kelimesi, kullanım bağlamına göre farklı anlamlar taşıyabilen ve bu farklılıkların yazımında da incelikler barındıran bir kelimedir. Aslında, genel kullanımda ve dilbilgisel olarak “nesneleştirme” (bitişik yazım) doğru kabul edilirken, sizin vurguladığınız “nesne’leştirme” (kesme işaretli yazım) genellikle belirli bir bağlama veya vurguya işaret eder.

Nesneleştirme (Bitişik Yazım): Genel Anlamlar

Bitişik yazılan “nesneleştirme,” en yaygın olarak iki ana anlamda kullanılır:

1. Psikolojide/Felsefede/Sosyolojide: Bir kavramı, duyguyu, düşünceyi veya soyut bir durumu somut bir şeye dönüştürme, dışsallaştırma veya onu ele alıp inceleyebileceğimiz bir “nesne” gibi görmeeylemidir. Bu, genellikle psikolojik veya felsefi bir süreçtir.
   • Örnek: “Korkularını nesneleştirmek, onlarla daha kolay başa çıkmasına yardımcı oldu.” (Burada korku soyut bir duygudur, onu bir nesne gibi ele alarak yönetilebilir kılmaktan bahsediliyor.)
   • Örnek: “Sanatçı, toplumsal sorunları eserlerinde nesneleştirerek izleyiciye sunar.” (Soyut sorunları somut bir sanat eseri aracılığıyla görünür kılma.)
2. Dilbilgisinde: Bir fiili veya sıfatı cümle içinde nesne konumuna getirme eylemi. Bu daha çok dilbilgisel bir terimdir.
   • Örnek: “Bu cümlede ‘kitap okuma’ eylemi nesneleştirilmiştir.” (Yani, eylem bir nesne gibi işlem görmüştür.)

Nesne’leştirme (Kesme İşaretli Yazım): Vurgu ve Özel Kullanım

Kesme işaretli “nesne’leştirme” yazımı, Türk Dil Kurumu (TDK) kurallarına göre birleşik fiillerde veya türetilmiş kelimelerde kullanılmaz. Kesme işareti (‘ ) genellikle özel isimlere gelen çekim eklerini ayırmak için kullanılır (örn. İstanbul’a, Ayşe’nin). Ancak sizin burada belirtmeniz, bu yazımın belirli bir vurgu veya anlam ayrımı taşımak istenmesi durumunda ortaya çıktığını düşündürüyor.

Bu durumda, “nesne’leştirme” ifadesi, kelimenin temelindeki “nesne” kavramına özellikle dikkat çekmek veya onu vurgulamak amacıyla kullanılabilir. Bu, genellikle “bir varlığı/kişiyi salt bir nesne haline getirme” gibi daha olumsuz veya belirli bir etiğe sahip bağlamlarda karşımıza çıkabilir.

• Örnek: İnsan hakları bağlamında veya etik tartışmalarda, bir bireyi sadece bir araç, bir eşya veya bir cinsel obje gibi görme durumunu anlatmak için bu vurgulu kullanım tercih edilebilir. Bu kullanım, kişinin insani özelliklerinden arındırılıp, sırf bir araç ya da kullanılabilecek bir şey haline getirilmesini ima eder.
  • “Kadınların medyada nesne’leştirilmesi, ciddi bir toplumsal sorundur.” (Burada vurgu, kadının bir insan olarak değil, bir “nesne” olarak algılanmasına, yani insani değerinin yok sayılmasına yapılıyor olabilir.)
  • “İşçilerin sadece üretim aracı olarak görülerek nesne’leştirilmesi, emeğin sömürülmesine yol açar.” (Vurgu, işçinin bir “nesneye” indirgenmesine.)

Özetle Fark:

• Nesneleştirme (bitişik): Daha genel bir anlam taşır. Bir soyut kavramı somutlaştırma, üzerinde çalışılabilir bir hale getirme veya dilbilgisel bir terim olarak kullanılır. Nötr veya olumlu bir anlam taşıyabilir.
• Nesne’leştirme (kesme işaretli): Dilbilgisel olarak doğru bir yazım olmamakla birlikte, kullanıldığında genellikle daha güçlü ve olumsuz bir çağrışım taşır. Özellikle bir canlıyı, insanı veya karmaşık bir varlığı salt bir “nesne,” bir araç veya bir obje haline getirme, insani değerlerini yok sayma anlamında kullanılır. Bu kullanımda, “nesne” kelimesine yapılan vurgu, olumsuz anlamı pekiştirir.

Dolayısıyla, fark yazımda (kesme işareti olup olmamasında) ve bu yazımın genellikle aktarmak istediği vurgu ve çağrışımda yatar.

Siz bu iki farklı yazım hakkında ne düşünüyorsunuz ?